Beztekstowy przekaz anonimowego „Psalmu Dawida” w tabulaturze organowej z Kroż. Rekonstrukcja warstwy słownej i próba atrybucji

• Authors: Tomasz Jasiński

Title variants

EN

A Textless Anonymous Setting of a Psalm of David in the Kražiai Organ Tablature. Text Reconstruction and Attempted Attribution

Abstracts

EN

This article concerns an anonymous Psalm of David entered in a seventeenth-century organ tablature from Kražiai (Lithuania). It is a four-part composition ‘a voce piena’, quite long (96 bars), in two sections, written in vocal notation in the form of a score, but without a verbal text. In the first section of the article, the author demonstrates that this is a setting of the first Psalm of David in a poetic rendition by Jan Kochanowski (‘Szczęśliwy, który nie był miedzy złemi w radzie’ / ‘Blessed is the Man Who Walks Not in the Counsel of the Wicked’), based on the melody of the same psalm found in Petrus Artomius’ ‘Cantional’ of 1640. In the transcription presented here, no real difficulty was encountered with underlaying Kochanowski’s text. Only in some sections (e.g. bars 57–85) was a degree of intuition required. The Psalm of David stands out in several respects: a motet with vernacular text (a generic novelty in early Polish music), it is a previously unknown motet setting of verse by Kochanowski, distinguished by impeccable counterpoint, excellent voice-leading, a full sound, clear tonal relations, motivic unity and rhythmic-textural diversity, as well as expressive coherence in the correlation of words and music. In the second part of the article, the author hypothesises that the Psalm of David may have been composed by Mikołaj Gomółka (1535‒after 1591) and presents a comparative analysis between this work and Gomółka’s ‘Melodie na Psałterz polski’ (Melodies for the Polish Psalter). The author lists numerous differences between the two, but also points to various affinities and similarities in the melody, rhythm, harmony and other elements which seem to support the thesis that this work was written by Gomółka. There is no unequivocal conclusion to this research study; instead, it leaves the reader with an intriguing question.

PL

Tekst traktuje o anonimowym Psalmie Dawida zapisanym w siedemnastowiecznej tabulaturze organowej z Kroż. Jest to kompozycja czterogłosowa o dyspozycji a voce piena, dwuczęściowa, dość rozbudowana (96 taktów), zapisana notacją wokalną w formie partytury, pozbawiona jednak tekstu słownego. W pierwszej części artykułu autor dowodzi, że warstwę słowną dzieła stanowi pierwszy psalm Dawidowy w poetyckim przekładzie Jana Kochanowskiego – Szczęśliwy, który nie był miedzy złemi w radzie, a kompozycja oparta jest na melodii tegoż psalmu przytoczonej w Cantional Piotra Artomiusza z 1640 roku. W zaprezentowanej transkrypcji utworu podłożenie wskazanego tekstu nie nastręczyło zasadniczo trudności, tylko w niektórych fragmentach (np. takty 57–85) trzeba było w mniejszym lub większym stopniu odwołać się również do intuicji. Psalm Dawida wyróżnia się pod kilkoma względami: jako motet z tekstem w języku ojczystym jest nowością gatunkową w muzyce staropolskiej; przedstawia nieznaną dotąd kompozycję motetową do poezji Jana Kochanowskiego; odznacza się nienagannym warsztatem kontrapunktycznym, bardzo dobrym prowadzeniem głosów, pełnią brzmienia, klarownym przebiegiem tonalnym, jednością motywiczną i rytmiczno-fakturalną różnorodnością, koherencją słowno-muzyczną w sferze wyrazowej. W drugiej części artykułu autor stawia tezę, że Psalm Dawida mógł skomponować Mikołaj Gomółka, po czym przedstawia analizę porównawczą konfrontującą Psalm z Melodiami na Psałterz polski Gomółki. Odnotowując liczne odmienności między Psalmem Dawida a Melodiami, autor wskazuje równocześnie na istnienie tego rodzaju pokrewieństw i zbieżności (m.in. melodycznych, rytmicznych, harmonicznych), które w dużym stopniu zdają się przemawiać za autorstwem Gomółki. Przedstawione studium badawcze nie kończy się jednoznaczną konkluzją, lecz pozostawia czytelnika z intrygującym pytaniem.

Keywords

PL

Tabulatora organowa z Kroż; Psalm Dawida; rekonstrukcja tekstu; Jan Kochanowski; porównawcza analiza muzyczna; Mikołaj Gomółka

EN

Kražiai organ tablature; Psalm of David; text reconstruction; Jan Kochanowski; comparative music analysis; Mikołaj Gomółka

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 3
• Pages: 26-56

Dates

published

2021

Contributors

author

Tomasz Jasiński

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

• https://orcid.org/0000000259166254

References

• Dobrzańska-Fabiańska, Zofia. Spór o role ‘modus’ i ‘tonalité’ w sztuce kompozycji XVI i początku XVII wieku. Kraków: Musica Iagellonica, 2013.
• Gomółka, Mikołaj. Melodie na Psałterz polski. Facsimile pierwodruku, wyd. Mirosław Perz. Kraków: PWM, 1981.
• Gomółka, Mikołaj. Melodie na Psałterz polski przekładania Jana Kochanowskiego. Transkrypcja, wyd. Mirosław Perz, opr. krytyczne tekstu Jerzy Woronczak. Kraków PWM, 1983.
• Jasiński, Tomasz. „Anonimowy motet Exsultate gaudete laeti omnes kompozycją Gorczyckiego?”. Annales Univeritatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio L, Artes 10, nr 1 (2013): 77–111.
• Jasiński, Tomasz. „Rekonstrukcja warstwy słownej pieśni Słuchaj, co żywo zapisanej w tabulaturze organowej z Kroż”. Muzyka 66, nr 1 (2021): 169–179.
• Liber Organistarum Collegii Crosensis Societatis Jesu, wyd. Laima Budzinauskienė, Rasa Murauskaitė. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2017 (= Fontes Musicae in Polonia, Seria B, 2).
• Ostaszewska, Ewa. „Kochanowski Jan”. W: Encyklopedia Muzyczna PWM. Część biograficzna, red. Elżbieta Dziębowska. T. 5, 114–115. Kraków: PWM, 1997.
• Perz, Mirosław. Melodie na Psałterz polski Mikołaja Gomółki. Interpretacje i komentarze. Kraków: PWM, 1988.
• Perz, Mirosław. Mikołaj Gomółka. Monografia. Kraków: PWM, 1981.
• Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. Barok, część pierwsza: 1595–1696. Warszawa: Sutkowski Edition, 2006 (= Historia muzyki polskiej 3).
• Wind, Edgar. „Krytyka znawstwa”, przekł. Maria Klukowa. W: Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce, red. Jan Białostocki, 170–192. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1976.

Identifiers

DOI

10.36744/m.971

Biblioteka Nauki

26470637