Opium nieszkodliwe teatru, czyli o «Tragedii Eumenesa» Tadeusza Rittnera

• Authors: Sabina Brzozowska

Title variants

EN

Theater’s Harmless Opium: «The Tragedy of Eumenes» by Tadeusz Rittner

Abstracts

EN

According to Zbigniew Raszewski, Tragedia Eumenesa (The Tragedy of Eumenes) was one of Tadeusz Rittner’s worst plays. The present article engages polemically with this opinion. It evokes favourable reviews that followed the play’s 1920 premiere at the Juliusz Słowacki Theater in Kraków, as well as Lesław Eustachiewicz’s positive assessment from 1961. It also revisits the reviews of the 1922 flop at the Reduta Theater, which, paradoxically, reveal the text’s potential, namely the possibility of reading of the manuscript. Rittner’s comedy employs a poetics of the grotesque, farce, and irony, and, above all, uses overt theatricality and the category of dream as quasi reality. The author of the article identifies the theoretical foundations of this late drama in Rittner’s programmatic essay O snach i bajkach (On Dreams and Fairy Tales, 1909), where he does not renounce kitsch or fairy-tale props. The analysis leads to the conclusion that in The Tragedy of Eumenes, Rittner consciously engages in a dialogue with the aesthetics characteristic of the decline of the Habsburg monarchy-with its fascination with masquerade and Spanish theatre, as well as the poetics of dream and adventurous fairy-tale-and at the same time opens his text to multiple staging possibilities.

PL

Zbigniew Raszewski uznał Tragedię Eumenesa za jedną z najgorszych sztuk Tadeusza Rittnera. W artykule podjęto próbę polemiki z opinią Raszewskiego. Uwzględniono życzliwe recenzje po premierze w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie w 1920 i pozytywną opinię Lesława Eustachiewicza z 1961, a także recenzje po niepowodzeniu sztuki na deskach Reduty w 1922 roku, które paradoksalnie odsłoniły potencjał tekstu Tragedii Eumenesa, czyli możliwość wystawiania go w różnych konwencjach. Podstawą polemiki jest uważna lektura rękopisu. Komedia Rittnera posługuje się poetyką groteski, farsy, ironii, przede wszystkim jednak operuje jawną teatralnością oraz kategorią snu jako niby-rzeczywistości. Autorka znajduje podstawy teoretyczne tego późnego dramatu Rittnera w jego programowym artykule O snach i bajkach (1909), w którym pisarz nie odżegnuje się od kiczu i baśniowej rekwizytorni. Analiza utworu prowadzi do wniosku, że w Tragedii Eumenesa Rittner świadomie dialoguje z estetyką schyłku monarchii habsburskiej, z jej fascynacją maskaradą i teatrem hiszpańskim oraz poetyką snu i awanturniczej baśniowości, a zarazem otwiera tekst na liczne możliwości inscenizacyjne.

Keywords

EN

Tadeusz Rittner; comedy; Polish drama; Polish theater 1918–1939; Zbigniew Raszewski

PL

Tadeusz Rittner; komedia; dramat polski; teatr polski 1918–1939; Zbigniew Raszewski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2022
• Volume: 71
• Issue: 2
• Pages: 57-82

Dates

published

2022

Contributors

author

Sabina Brzozowska

• Uniwersytet Opolski, Polska

• https://orcid.org/0000000348914429

References

• Bettelheim, Bruno. „O Sindbadzie Żeglarzu i o Sindbadzie Tragarzu: Id (to we mnie) i ego (ja we mnie)”. In Cudowne i pożyteczne: O znaczeniach i wartościach baśni, tłumaczenie i przedmowa Danuta Danek, t. 1, 167–172. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
• Brzozowska, Sabina. „«Jak gdyby to była prawda…»: Podejrzany realizm i podejrzany modernizm Tadeusza Rittnera”. Wielogłos, nr 3 (2020): 35–55. https://doi.org/10.4467/2084395XWI.20.021.12829.
• Eustachiewicz, Lesław. „Pochwała Tragedii Eumenesa”. Dialog, nr 9 (1961): 144–148.
• Magris, Claudio. Mit habsburski w literaturze austriackiej moderny. Tłumaczenie Elżbieta Jogałła i Joanna Ugniewska. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2019.
• Małkowska, Hanna. Wspomnienia z „Reduty”. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960.
• Milanowski, Anna. „Czy Tadeusz Rittner był pisarzem polskim czy austriackim”. In Recepcja literacka i proces literacki: O polsko-niemieckich kontaktach literackich od modernizmu po okres międzywojenny, redakcja German Ritz i Gabriela Matuszek, 63–85. Kraków: Universitas, 1999.
• Osterwa, Juliusz. Reduta i teatr: Artykuły, wywiady, wspomnienia 1914–1947. Opracowanie Zbigniew Osiński i Teresa Grażyna Zabłocka. Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1991.
• Ratajczakowa, Dobrochna. „Światoobraz komedii”. In W krysztale i w płomieniu: Studia i szkice o dramacie i teatrze, 233–256. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
• Raszewski, Zbigniew. „Sprawa Tadeusza Rittnera”. In Tadeusz Rittner, Dramaty, wstęp i opracowanie Zbigniew Raszewski, t. 1, 7–31. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966.
• Raszewski Zbigniew. Wstęp do: Tadeusz Rittner, Głupi Jakub, Wilki w nocy, wstęp i opracowanie Zbigniew Raszewski, LXXXV–C. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1956.
• Raszewski, Zbigniew. Wstęp do: Tadeusz Rittner, W małym domku, wstęp i opracowanie Zbigniew Raszewski, III–XXXIII. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1956.
• Sugiera, Małgorzata. „Konstelacje: Raszewski jako twórca kanonu sztuk Zapolskiej i Rittnera”. In Raszewski dzisiaj czytany, redakcja Agata Adamiecka-Sitek i Dorota Buchwald, 128–153. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2014.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1017

Biblioteka Nauki

30146731