Lekarz teatralny: Przyczynek do opisu obyczajów teatralnych XIX wieku

• Authors: Dorota Jarząbek-Wasyl

Title variants

EN

The Theater Physician: Toward a Description of Theater Customs in the 19th Century

Abstracts

EN

The theater physician was a crucial figure in the transformation of the theater as an institution between the late eighteenth and early twentieth centuries: he looked after the artists, guaranteed the internal order of the institution, and contributed to the shaping of the social perception and evaluation of the acting profession. He helped organize the theater as a controlled and norm-governed space, in which neither audience reactions nor the artist’s ways of being could disturb the general order. The article is a historical study of the development of the theater physician’s professional position and duties in the nineteenth century, drawing on diaries, press articles, and iconographic material (including caricatures). Starting from the analysis of source texts, such as the writings of theater physicians (Kazimierz Łukaszewicz, Gustave-Joseph Witkowski), the author adopts two parallel strategies: 1) she reconstructs the biographical and factographic background of the presence of an official doctor in Polish theatre, 2) she problematizes the relationships between the theater as an institution and forms of organized medical care, between actors’ illnesses and the images of theater as a hazardous and pathological place, between the pathography of actors’ illnesses and the idea of a public order and system of values, and between the internal and external perception of the acting profession.

PL

Lekarz teatralny to jedna z kluczowych figur procesu przemian teatru jako instytucji między końcem XVIII a początkiem XX wieku: otaczał opieką artystów, gwarantował wewnętrzny ład instytucji i współkształtował społeczną percepcję i ocenę zawodu aktorskiego. Przyczyniał się do organizacji teatru jako przestrzeni kontrolowanej i unormowanej, w której ani reakcje widzów, ani obyczaje artystów nie burzyły ogólnego porządku. Artykuł stanowi historyczne studium kształtowania się posady i obowiązków lekarza teatralnego w XIX wieku na podstawie pamiętników, prasy, materiałów ikonograficznych (w tym karykatur). Wychodząc od analizy źródłowych tekstów, takich jak pisma samych lekarzy teatralnych (Kazimierz Łukaszewicz, Gustave-Joseph Witkowski), autorka przyjmuje dwie równoległe strategie: 1) rekonstruuje biograficzno-faktograficzne tło obecności urzędowego doktora w polskim teatrze, 2) problematyzuje relacje między instytucją teatru a formami zorganizowanej opieki medycznej, chorobami aktorów a wyobrażeniami teatru jako miejsca niebezpiecznego i patologicznego, patografią aktorskich chorób a ideą publicznego ładu i systemu wartości, wewnętrzną a zewnętrzną percepcją profesji scenicznej.

Keywords

EN

theater physician; illness; actor's social image; pathography; health and safety regulations; Kazimierz Łukaszewicz; Gustave-Joseph Witkowski

PL

lekarz teatralny; choroba; społeczny wizerunek aktora; patografia; regulamin pracy scenicznej; Kazimierz Łukaszewicz; Gustave-Joseph Witkowski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2022
• Volume: 71
• Issue: 2
• Pages: 115-148

Dates

published

2022

Contributors

author

Dorota Jarząbek-Wasyl

• Uniwersytet Jagielloński, Polska

• https://orcid.org/0000000330979830

References

• Bal, Ewa. „Zamiana moczu w wino: O sprawczości medycyny w teatrze na przykładzie komedii francuskich i włoskich z XVII w.”. In Ganczar i Rutkowski, Medycyna w teatrze, 77–88.
• Burzyńska, Anna R. „Połknięte szpilki: Protokoły lekarskie Ernsta Büchnera a twórczość literacka Georga Büchnera”. In Ganczar i Rutkowski, Medycyna w teatrze, 89–102.
• Carnoy, Henry, ed. Dictionnaire biographique international des écrivains. Paris: Imprimerie de l’Armorial Français, 1903.
• Chwalba, Andrzej. „Problem zdrowia i brudu na obszarze dawnej Rzeczypospolitej w XIX wieku”. In Celem nauki jest człowiek...: Studia z historii społecznej i gospodarczej ofiarowane Helenie Madurowicz-Urbańskiej, redakcja Piotr Franaszek, 65–71. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000.
• Ganczar, Maciej, i Krzysztof Rutkowski, red. Medycyna w teatrze. Kraków: Homini, 2017.
• Jarząbek-Wasyl, Dorota. „Madame i doktorzy”. In Helena Modrzejewska i jej przyjaciele, redakcja Alicja Kędziora i Emil Orzechowski, 41–98. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2020.
• Kramsztyk, Stefan. „Kazimierz Łukaszewicz, lekarz batalionowy Wojska Polskiego w r. 1830–1831”. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, nr 3 (1939): 55–56.
• Łyskanowski, Marcin. Medycyna i lekarze dawnej Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
• Maresz, Barbara. „O lekarzach teatralnych słów kilka”. Goniec Teatralny, nr 11 (1991): 8.
• Mermikides, Alex, and Gianna Bouchard, eds. Performance and the Medical Body. London: Bloomsbury, 2016.
• Michalik, Jan. Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915. Część 1, tom 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985.
• Noszczyk, Wojciech, red. Dzieje medycyny w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015.
• Olechnowicz, Emilia. „Theatrum Anatomicum – ciało jako widowisko”. In Ganczar i Rutkowski, Medycyna w teatrze, 17–38.
• Podgórska-Klawe, Zofia. Szpitale warszawskie 1388–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
• Podgórska-Klawe, Zofia, red. Towarzystwo Lekarskie Warszawskie 1820–2005. Cz. 1: 1820–1917. Warszawa: Towarzystwo Lekarskie Warszawskie, 2005.
• Raszewski, Zbigniew, red. Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965. Tom 1. Opracowanie Jadwiga Czachowska et al. na podstawie materiałów Stanisława Dąbrowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
• Smith, Matthew Wilson. The Nervous Stage: Nineteenth-Century Neuroscience and the Birth of Modern Theatre. Oxford: Oxford University Press, 2018.
• Sontag, Susan. Choroba jako metafora: AIDS i jego metafory. Tłumaczenie Jarosław Anders. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2016.
• Szarejko, Piotr. Słownik lekarzy polskich XIX wieku. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1995.
• Szczublewski, Józef, i Eugeniusz Szwankowski, red. Alojzy Żółkowski-syn. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1959.
• Szumowski, Władysław. Historia medycyny filozoficznie ujęta. Warszawa: Sanmedia, 1994.
• Szwankowski, Eugeniusz, oprac. Teatr Wojciecha Bogusławskiego w latach 1799–1814. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1954.
• Turos, Maria J. „Wojskowa służba zdrowia w Królestwie Polskim 1815–1830 w świetle aktów wykonawczych”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 65, nr 1 (2020): 117–131. https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.20.007.11623.
• Urbanek, Bożena. „Zdrowie i choroba w ujęciu polskich lekarzy II połowy XIX i początków XX wieku”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 47, nr 3 (2002): 109–122.
• Waszkiel, Halina. Stanisław Bogusławski. Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2010.
• Wichrowska, Elżbieta. „Świadectwo dzienników choroby (XVIII/XIX w.)”. Teksty Drugie, nr 1 (2021): 117–137. https://doi.org/10.18318/td.2021.1.7.
• Więckowska, Elżbieta. „Opieka lekarsko-zdrowotna i sanitarna w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku”. Medycyna Nowożytna 14, nr 1/2 (2007): 55–67.
• Witkowski, Gustave-Joseph. Les médecins au théatre de l’antiquité au dix-septième siècle. Paris: Maloine, 1905.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1125

Biblioteka Nauki

30146734