Węzeł i supeł: Od metaforyzacji do materioforyzacji dyskursów teoretycznych

• Authors: Filip Ryba

Title variants

EN

Knot/Knot*: From Metaphorization to Matterphorization of Academic Discourses

Abstracts

EN

This article attempts a critical reflection on the metaphorization of contemporary theoretical discourses, using the example of the metaphor of the knot. The author demonstrates its performativity by dissecting the conventionalized metaphor of the Gordian knot into figures of knot (tied deliberately), knot* (tangled accidentally) and loop, which entail different visions of reality and different logics of its problematisation and conceptualisation. He refers to examples of academic texts (Dipesh Chakrabarty, Donna Haraway, and Elaine Gan and Anna Tsing) in which the knot and the epistemological questions inscribed in this metaphor play an important role. He also shows the implications of reading onto-epistemological projects through the logic of the knot, which he sees in Bruno Latour’s actor-network theory, and the logic of the knot*, which he sees in Graham Harman’s object-oriented ontology. Given the significance of materiality in contemporary academic discourses, the author postulates that the term matterphor, as proposed by Lowell Duckert and developed in various currents of environmental humanities, should be introduced into Polish discourse. He believes that the potential of the new term lies in the fact that it makes it possible to combine the performativity of language and the performativity of matter so as not to efface the emergent and contingent character of the world from academic systems of conceptualising reality.

PL

Artykuł stanowi próbę krytycznej refleksji nad metaforyzacją współczesnych dyskursów teoretycznych na przykładzie metafory knot. Autor obrazuje jej performatywność, rozpisując skonwencjonalizowaną metaforę węzła gordyjskiego na figury węzła, supła i pętli, za którymi kryją się odmienne wizje rzeczywistości i odmienne logiki jej problematyzacji i konceptualizacji. Przywołuje przykłady tekstów naukowych (Dipesha Chakrabarty’ego, Donny Haraway oraz Elaine Gan i Anny Tsing), w których knot i wpisane w tę metaforę epistemologiczne pytania odgrywają istotną rolę. Pokazuje także konsekwencje lektury onto-epistemologicznych projektów naukowych przez pryzmat logiki węzła, którą dostrzega w teorii aktora-sieci Brunona Latoura, i logiki supła, którą widzi ontologii zorientowanej na przedmiot Grahama Harmana. Biorąc pod uwagę rolę, jaką we współczesnych dyskursach naukowych odgrywa materialność, autor postuluje wprowadzenie do polskiej humanistyki terminu materiofora (matterphor) zaproponowanego przez Lowella Duckerta i rozwijanego w różnych nurtach humanistyki środowiskowej. Potencjał nowego terminu widzi w tym, że można dzięki niemu połączyć myślenie o performatywności języka i performatywności materii w taki sposób, by w naukowych systemach konceptualizowania rzeczywistości nie zacierać emergentnego i przygodnego charakteru świata.

Keywords

PL

metafora; materiofora; węzeł/supeł; nowy materializm; performatywność

EN

metaphor; matterphor; knot; new materialism; performativity

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2022
• Volume: 71
• Issue: 4
• Pages: 85-104

Dates

published

2022

Contributors

author

Filip Ryba

• Instytut Archeologii i Etnologii PAN

• https://orcid.org/0000000216247257

References

• Abriszewski, Krzysztof. Poznanie, zbiorowość, polityka: Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura. Kraków: Universitas, 2012.
• Akrich, Madeleine, and Bruno Latour. „A Summary of a Convenient Vocabulary for the Semiotics of Human and Nonhuman Assemblies”. In Shaping Technology/Building Society: Studies in Sociotechnical Change, edited by Wiebe E. Bijker and John Law, 259–264. Cambridge, MA: MIT Press, 1992.
• Anderson, Camilla E., Teija Rantala, and Pauliina Rautio. „Editorial – Special Issue: Darkness matters”. Reconceptualizing Educational Research Methodology 8, no. 2 (2017): 69. https://doi.org/10.7577/rerm.2229.
• Barad, Karen. „Posthumanistyczna performatywność: Ku zrozumieniu, jak materia zaczyna mieć znaczenie”. Tłumaczenie: Joanna Bednarek. W: Teorie wywrotowe: Antologia przekładów, redakcja Agnieszka Gajewska, 323–360. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.
• Blumenberg, Hans. Paradygmaty dla metaforologii. Tłumaczenie Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2017.
• Chakrabarty, Dipesh. Prowincjonalizacja Europy: Myśl postkolonialna i różnica historyczna. Tłumaczenie Dorota Kołodziejczyk, Tomasz Dobrogoszcz i Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
• Cohen, Jeffrey Jerome, and Lowell Duckert, eds. Elemental Ecocriticism: Thinking with Earth, Air, Water, and Fire. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2015.
• Cohen, Jeffrey Jerome, and Lowell Duckert. Eleven Principles of Elements. In Cohen and Duckert, Elemental Ecocriticism, 1–26.
• Domańska, Ewa. „Topos tradycyjnego historyka”. W: Historia egzystencjalna: Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, 98–116. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
• Gan, Elaine, and Anna L. Tsing. „How Things Hold: A Diagram of Coordination in a Sotoyama Forest”. Social Analysis 62, no. 4 (2018): 102–145. https://doi.org/10.3167/sa.2018.620406.
• Gandorfer, Daniela, and Zulaikha Ayub. „Introduction: Matterphorical”. Theory & Event 24, no. 1 (2021): 2–13. http://dx.doi.org/10.1353/tae.2021.0001.
• Harris, Anne. Pyromena: Fire’s Doing. In Cohen and Duckert, Elemental Ecocriticism, 27–54.
• Haraway, Donna. „Manifest gatunków stowarzyszonych”. Tłumaczenie Joanna Bednarek. W: Teorie wywrotowe: Antologia przekładów, redakcja Agnieszka Gajewska, 241–259. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.
• Haraway, Donna J. When Species Meet. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2008.
• Harman, Graham. Książę sieci: Bruno Latour i metafizyka. Tłumaczenie Grzegorz Czemiel i Marcin Rychter. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego, 2016.
• Harman, Graham. Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything. London: Pelican Books, 2018.
• Harman, Graham. Traktat o przedmiotach. Tłumaczenie i posłowie Marcin Rychter. Wstęp Szymon Wróbel. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
• Jones, Graham M. Magic’s Reason: An Anthropology of Analogy. Chicago: The University of Chicago Press, 2017.
• Johnson, Jim [Bruno Latour]. „Mixing Humans and Nonhumans Together: The Sociology of a Door-Closer”. Social Problems 35, no. 3 (1988): 298–310. https://doi.org/10.2307/800624.
• Latour, Bruno. Nadzieja Pandory: Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Redakcja Krzysztof Abriszewski, tłumaczenie Krzysztof Abriszewski et al. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
• Latour, Bruno. Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. New York: Oxford University Press, 2005.
• Latour, Bruno. „Technology Is Society Made Durable”. In A Sociology of Monsters: Essays on Power, Technology and Domination, edited by John Law, 103–131. London: Routledge, 1991.
• Marzec, Andrzej. Antropocień: Filozofia i estetyka po końcu świata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021.
• Morton, Timothy. Humankind: Solidarity with Nonhuman People. London: Verso, 2019.
• Schrader, Astrid. „Elemental Ghosts, Haunted Carbon Imaginaries, and Living Matter at the Edge of Life”. In Reactivating Elements: Chemistry, Ecology, Practice, edited by Dimitris Papadopoulos, Maria Puig de la Bellacasa, and Natasha Mayers. Durham, NC: Duke University Press, 2021.
• Wojnowski, Konrad. „Performatywność”. W: Performatyka: Terytoria, redakcja Ewa Bal i Dariusz Kosiński, 177–178. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1282

Biblioteka Nauki

29432271