Molière po nipuańsku, czyli o nieobecności «Mizantropa» na scenach staropolskich

• Authors: Patryk Kencki

Title variants

EN

Molière in Nipu, or the Absence of «The Misanthrope» on Old Polish Stages

Abstracts

EN

This article seeks to explain why the reception of The Misanthrope in Polish literature and theater began so late. The author analyzes the first two translations of short excerpts from this comedy-by Franciszek Zabłocki (1774) and Ignacy Krasicki (1803)-which are included in the appendix. In doing so, he refers to the entire literary output of both poets. He puts forward the argument that the play’s sophisticated form and subject matter were among the reasons why The Misanthrope met with little interest in the first stage of the Polish reception of Molière. His interpretation of the play combines an analysis of the Jansenist context of The Misanthrope with a reflection on Molière’s way of connecting the categories of comicality and metatheatricality. The juxtaposition of these two perspectives leads to the presentation of the title character as a rebel figure. The author also indicates 17th- and 18th-century Polish dramatic texts that correspond in some way with Molière’s comedy. He emphasizes the differences in the development of the Polish and French performance traditions, arguing that the Old Polish theater culture did not leave room for assimilating high comedy, and that the characterological ambiguity of Alceste made him an unsuitable protagonist from the point of view of Polish Enlightenment playwrights, who aimed to exhort the society to moral improvement. The article combines the research perspectives of literary and theater history, also using theoretical and methodological tools from translation studies, drama studies, and the history of ideas.

PL

Artykuł stanowi próbę wyjaśnienia przyczyn późnej recepcji Mizantropa w polskiej literaturze i teatrze. Autor analizuje udostępnione w aneksie dwie pierwsze próby przekładu krótkich ustępów z tej komedii – Franciszka Zabłockiego (1774) i Ignacego Krasickiego (1803), odwołując się do całej twórczości obu poetów. Stawia tezę, że na niewielkim zainteresowaniu Mizantropem w pierwszym okresie polskiej recepcji Molière’a zaważyły wyrafinowana forma i problematyka sztuki. Podejmuje próbę interpretacji dramatu, w której refleksję nad autorskim sposobem powiązania kategorii komizmu i metateatralności łączy z analizą jansenistycznego kontekstu Mizantropa. Rezultatem zestawienia tych perspektyw jest ujęcie tytułowego bohatera jako figury buntownika. Autor wskazuje także XVII i XVIII-wieczne polskie utwory dramatyczne, które w jakiś sposób korespondują z komedią Molière’a. Podkreśla odmienność rozwoju polskiej i francuskiej sfery widowiskowej i twierdzi, że staropolska kultura teatralna nie dawała możliwości przyswojenia komedii wysokiej, a niejednoznaczność charakteru Alcesta czyniła go bohaterem nieprzydatnym z punktu widzenia polskich oświeceniowych dramatopisarzy, którzy stawiali sobie za cel nawoływanie do poprawy obyczajów. W artykule połączono perspektywę historycznoteatralną i historycznoliteracką, wykorzystano również narzędzia z zakresu przekładoznawstwa, dramatologii i historii idei.

Keywords

EN

Molière; 1600–1800 theater; Jansenism; reception of Molière; Franciszek Zabłocki; Ignacy Krasicki

PL

Molière; teatr 1600–1800; jansenizm; recepcja Molière’a; Franciszek Zabłocki; Ignacy Krasicki

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2023
• Volume: 72
• Issue: 1
• Pages: 103-138

Dates

published

2023

Contributors

author

Patryk Kencki

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000156506578

References

• Banaszak, Marian. Historia Kościoła katolickiego. T. 3. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1986.
• Baudrillard, Jean. Symulakry i symulacja. Tłumaczenie Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2005.
• Bernacki, Ludwik. Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta. T. 2. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979.
• Chodyko, Maria. „Jansenizm w Polsce XVII wieku”. W: Drogi duchowe katolicyzmu XVII wieku, redakcja Alina Nowicka-Jeżowa, 42–96. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016.
• Cottret, Monique. Histoire du jansénisme: XVIIe-XIXe siècle. Paris: Perrin, 2016.
• Dandrey, Patrick. La Médecine et la maladie dans le théâtre de Molière. Paris: Klincksieck, 1998.
• Forestier, Georges, et Claude Bourqui. „Le Misanthrope: Notice”. In Molière, Œuvres complètes, dir. Georges Forestier et Claude Bourqui, t. 1, 1434–1453. Paris: Gallimard, 2010.
• Forestier, Georges. Molière. Paris: Gallimard, 2018.
• Foucault, Michel. „Szaleństwo, literatura, społeczeństwo”. Tłumaczenie Małgorzata Kwietniewska. W: Szaleństwo i literatura: Powiedziane, napisane, wybór i opracowanie Tadeusz Komendant, tłumaczenie Bogdan Banasiak et al., posłowie Michał Paweł Markowski, 237–266. Warszawa: Aletheia, 1999.
• Gołąbek, Józef. Komedie konwiktowe ks. Franciszka Bohomolca w zależności od Moliera. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1922. https://pbc.gda.pl/publication/37287.
• Judkowiak, Barbara. „Doktor z musu niedoceniony”. W: Dramaty Franciszka Zabłockiego: Interpretacje, redakcja Marcin Cieński i Teresa Kostkiewiczowa, 63–81. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
• Kencki, Patryk. Staropolski Molière. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2021.
• Kołakowski, Leszek. Bóg nam nic nie jest dłużny: Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu. Tłumaczenie Ireneusz Kania. Kraków: Znak, 1994.
• Komaszyński, Michał. „Związki Ludwiki Marii królowej Polski z klasztorem w Port Royal”. W: O naprawę Rzeczypospolitej XVII–XVIII w.: Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, redakcja Józef Gierowski et al., 155–175. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
• Korzeniewski, Bohdan. „Teatr francuski w Warszawie za Augusta III”. Pamiętnik Teatralny 5, z. 1 (1956): 95–101. https://doi.org/10.36744/pt.1524.
• Łubieński, Tomasz. Molier nasz współczesny. Warszawa: Towarzystwo „Więź”, 2013.
• Łukaszewicz, Justyna. Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
• Magdziarz, Wojciech Stanisław. Uwodziciele władzy: Geneza i organizacja dworu Ludwika XIV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
• Ozimek, Stanisław F. Udział „Monitora” w kształtowaniu Teatru Narodowego (1765–1785). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
• Raubo, Grzegorz. „O łasce, predestynacji i Bogu ukrytym: Wątki jansenistyczne w twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego”. Pamiętnik Literacki 88, nr 4 (1997): 3–22.
• Rojtman, Betty. „Alceste dans le théâtre de Molière”. Revue d’Histoire littéraire de la France 73, no. 6 (1973): 963–981. https://www.jstor.org/stable/40524682.
• Vogel, Joseph. „Molière, la vie mondaine et la solitude”. Les Echos de Saint-Maurice 69 (1973): 113–128. https://www.aasm.ch/pages/echos/ESM069016.pdf.
• Wieczerska, Janina. „O rymotwórstwie i rymotwórcach Ignacego Krasickiego”. Pamiętnik Literacki 52, nr 2 (1962): 353–392.
• Wołoszyński, Roman. Wstęp do: Ignacy Krasicki, Komedie, opracowanie Mieczysław Klimowicz, 7–82. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1956.
• Targosz, Karolina. Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667): Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych. Warszawa: Muzeum Pałacu Jana III w Wilanowie, 2015.
• Tüchle, Hermann, i C.A. Bouman. Historia Kościoła. T. 3: 1500–1715. Tłumaczenie Jerzy Piesiewicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1986.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1387

Biblioteka Nauki

29432227