«Mieszczanin szlachcicem», czyli estetyzacja frustracji społecznej i jej transhistoryczne aktualizacje (1670–2022)

• Authors: Michał Bajer

Title variants

EN

«The Bourgeois Gentleman», or the Aestheticisation of Social Frustration and Its Transhistorical Applications (1670–2022)

Abstracts

EN

This article concerns Molière’s 1670 comedy Le Bourgeois gentilhomme (The Bourgeois Gentleman) and selected aspects of its scholarly and artistic reception. The argument is organised around two problems: the possibility of interpreting the social meanings of the work and the challenges that comédie-ballet poetics poses to translators and theater-makers. The author presents an overview of research on the image of impossible class advancement as thematized in The Bourgeois Gentleman and indicates a new interpretive direction, referring to categories drawn from the sociological theory of Pierre Bourdieu. He also discusses how the structural elements of comédie-ballet characteristic of Molière’s play have been approached in its Polish adaptations, translations, and stagings (18th-century court theater, Jerzy Gruza, Jerzy Stuhr, Benjamin Lazar). He argues that taken from a transhistorical perspective, both the interpretative work and stage practices concerning The Bourgeois Gentleman illustrate the same phenomenon: the play’s relevance is discovered not through modernization or revealing new meanings, but rather thanks to a reflection on the historical conditions of culture in Molière’s time.

PL

Artykuł dotyczy komedii Molière’a Le Bourgeois gentilhomme (Mieszczanin szlachcicem) z 1670 roku i wybranych aspektów jej dramatoznawczej i artystycznej recepcji. Tok wywodu organizują dwa zagadnienia: możliwości interpretacji społecznych sensów utworu i wyzwania poetyki comédie-ballet dla tłumaczy i inscenizatorów. Autor przedstawia stan badań nad tematyzowanym w Mieszczaninie obrazem niemożliwego awansu klasowego i wskazuje nowy kierunek interpretacji tego problemu, odwołując się do kategorii zaczerpniętych z socjologicznej teorii Pierre’a Bourdieu. Omawia także sposoby podejścia do charakterystycznych dla tej sztuki strukturalnych elementów komediobaletu w jej adaptacjach, tłumaczeniach i inscenizacjach (teatr stanisławowski, Jerzy Gruza, Jerzy Stuhr, Benjamin Lazar). Stawia tezę, że oba wątki ujęte w perspektywie transhistorycznej ilustrują to samo zjawisko: w dotychczasowej pracy interpretacyjnej i praktykach scenicznych narosłych wokół Mieszczanina szlachcicem aktualność odkrywana jest nie poprzez uwspółcześnienia czy wydobywanie nowych sensów, ale dzięki refleksji nad historycznymi uwarunkowaniami kultury czasów Molière’a.

Keywords

EN

Molière; «Le Bourgeois gentilhomme»; habitus; comédie-ballet; grotesque; Pierre Bourdieu; court theater; reception of Molière

PL

Molière; «Mieszczanin szlachcicem»; habitus; komediobalet; groteska; Pierre Bourdieu; teatr dworski; recepcja Molière’a

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2023
• Volume: 72
• Issue: 1
• Pages: 49-77

Dates

published

2023

Contributors

author

Michał Bajer

• Uniwersytet Szczeciński

• https://orcid.org/0000000228808189

References

• Austin, Guy, ed. New Uses of Bourdieu in Film and Media Studies. New York: Berghahn, 2016. https://doi.org/10.2307/j.ctvr694xn.
• Beaussant, Philippe, et Patricia Bouchenot-Déchin. Les Plaisirs de Versailles: Théâtre et musique. Paris: Fayard, 1996.
• Bénichou, Paul. Les Morales du grand siècle. Paris: Gallimard, 1948.
• Bernardi, Guillaume. „Reciting Monteverdi’s Operas: Sources, Practices, and Shifting Paradigms”. In Claudio Monteverdi’s Venetian Operas: Sources, Performance, Interpretation, edited by Ellen Rosand and Stefano La Via, 71–85. London: Routledge, 2022.
• Boileau, Nicolas. L’Art poétique, edited by Nichol Smith. Cambridge, 1898.
• Bourdieu, Pierre. Dystynkcja: Społeczna krytyka władzy sądzenia. Tłumaczenie Piotr Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2022.
• Brody, Jules. „Esthétique et société chez Molière”. In Lectures classiques, 67–85. Charlottesville: Rookwood Press, 1996.
• Candiard, Céline, et Julia Gros de Gasquet, éd. Scènes baroques aujourd’hui: La mise en scène baroque dans le paysage culturel contemporain (théâtre, opéra, danse). Lyon: Presses Universitaires de Lyon, 2019. https://doi.org/10.4000/books.pul.32782.
• Candiard, Céline. „Le Théâtre baroque aujourd’hui en France: La musique pour modèle”. Littératures classiques, no. 91 (2016): 153–161. https://doi.org/10.3917/licla1.091.0153.
• d’Aubignac, François. La Pratique du théâtre. Edited by Pierre Martino. Genève: Slatkine, 1996.
• Dandrey, Patrick. Molière ou l’esthétique du ridicule. Paris: Klincksieck, 1992.
• Daszkiewicz, Piotr, i Barbara Judkowiak. „Nieznane molierianum warszawskie z początku lat sześćdziesiątych XVIII wieku”. Pamiętnik Teatralny 62, z. 4 (2014): 45–55.
• de La Harpe, Jean-François. Lycée, ou Cours de littérature ancienne et moderne. T. 6. Paris, 1825. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2027338.image.
• Dębowski, Marek. Francuskie konteksty teatru polskiego w dobie oświecenia. Kraków: Societas Vistulana, 2001.
• Franko, Mark. Dance as Text: Ideologies of the Baroque Body. Oxford: Oxford University Press, 2018.
• Girdlestone, Cuthbert. Jean-Philippe Rameau: His Life and Work. New York: Dover Publications, 1969.
• Grimarest, Jean-Léonor Le Gallois. La Vie de Mr. de Molière. Paris, 1877.
• Kencki, Patryk. Staropolski Molière. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2021.
• Koppisch, Michael S. Rivalry and the Disruption of Order in Molière’s Theater. Madison, NJ: Fairleigh Dickinson University Press, 2004.
• Lemercier, Louis Jean Népomucène. Cours analytique de littérature générale, tel qu’il a été professé à l’Athénée de Paris. T. 1. Paris, 1817.
• Łukaszewicz, Justyna. Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
• Matuchniak-Krasuska, Anna. „Koncepcja habitusu u Pierre’a Bourdieu”. Hybris, nr 31 (2015): 77–111. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_20278.
• Mazouer, Charles. Molière et ses comédies-ballets. Paris: Honoré Champion, 2006.
• Mazouer, Charles. Trois comédies de Molière: étude sur „Le Misanthrope”, „George Dandin” et „Le Bourgeois gentilhomme”. Bordeaux: Press Universitaires de Bordeaux, 2007.
• Noel, François. Leçons françaises de littérature et de morale. Bruxelles, 1840.
• Parfaict, François. Histoire du théatre français, depuis son origine jusqu’à présent. T. 11. Paris, 1747.
• Perrault, Charles. Les Hommes illustres: Qui ont paru en France pendant ce siècle. Paris, 1697. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k313282s/f15.
• Ratajczakowa, Dobrochna. „Comédie polonaise, czyli O komediach przepolszczonych”. Pamiętnik Teatralny 62, z. 4 (2014): 56–80.
• Shilling, Chris. The Body and Social Theory. London: Sage, 2003. https://dx.doi.org/10.4135/9781473914810.
• Zwoniarska, Emilia. Molier po polsku: Casus Tartuffe’a. Poznań: Abedik, 1997.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1389

Biblioteka Nauki

29432222