Ze studiów nad Molierem w teatrze staropolskim

• Authors: Julian Lewański

Title variants

EN

From Studies on Molière in Old Polish Theater

Abstracts

EN

This article concerns the reception of Molière’s comedies in 18th-century Poland, focusing on Le Bourgeois gentilhomme (The Bourgeois Gentleman) and Les Précieuses ridicules (The Affected Ladies), whose two early translations are included in the appendix in critical editions. The former was staged in 1753 at the Jesuit college in Grudziądz (Pomerania). Although the translation by the Jesuit Antoni Bagieński (in the appendix) is generally quite faithful, with a tendency to imitate the original, all female characters were removed from the play due to school regulations. An even freer adaptation of this comedy for a school theater was prepared by Franciszek Bohomlec (1720–1784), editor of one of the first Polish periodical papers, Monitor Warszawski, from 1765 to 1784. Bohomolec not only omitted female characters, but also changed the sequence of scenes and the ending to give the play a more positive and didactic tone. Les Précieuses ridicules appeared on Old Polish stages several times. The first known translation (in the appendix) probably dates from the early 18th century. The author of the article emphasizes the high quality of this adaptation, which retained many features of the original comedy, despite changing its social milieu from the bourgeoisie to the nobility. The play was probably performed at a manor house, perhaps even at the royal court. The author also comments on three other Polish versions of the comedy, likely staged in aristocratic mansions: a mediocre translation by the Livonian gover Plater (probably Jan Ludwik), a rhymed rendering by Urszula Radziwiłł (1752), in which various features of the original are lost, and a translation by Maria Potocka (1749), which exist in manuscript. In addition, there is also a skillful adaptation by Bohomolec, where the original is altered to meet the needs of school theaters. The author concludes that the introduction of excellent French comedies into court theaters confirms their creators’ literary competence and good sense of judgement. The presence of Moliere’s plays on school stages despite monastic prohibitions and customs, in turn, is seen as a testimony to the power of the French playwright's pen.

PL

Artykuł dotyczy recepcji komedii Molière’a w Polsce w XVIII wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Mieszczanina szlachcicem oraz Pociesznych wykwintniś, których dwa wczesne przekłady autor publikuje w aneksie. Mieszczanin szlachcicem został wystawiony w 1753 roku w kolegium jezuickim w Grudziądzu (Pomorze) w tłumaczeniu jezuity Antoniego Bagieńskiego (edycja krytyczna w aneksie). Przekład jest dość wierny, z tendencją do naśladowania oryginału, pominięte zostały jednak postaci kobiece ze względu na przepisy szkolne. Inną – jeszcze swobodniejszą – adaptacją Mieszczanina szlachcicem dla teatru szkolnego jest dzieło Franciszka Bohomolca (1720–1784) – redaktora Monitora Warszawskiego w latach 1765–1784. Bohomolec również pominął postaci kobiece, ponadto zmienił układ scen oraz zakończenie, aby nadać sztuce bardziej pozytywny i dydaktyczny wydźwięk. Pocieszne wykwintnisie pojawiły się na scenach staropolskich kilkakrotnie. Pierwszy znany przekład tej komedii pochodzi prawdopodobnie z początku XVIII wieku (edycja krytyczna w aneksie). Autor podkreśla wysoką jakość adaptacji, w której zachowano wiele cech oryginału, chociaż środowisko mieszczańskie komedii zostało zmienione na szlacheckie. Sztuka była prawdopodobnie prezentowana w jakiejś szlacheckiej rezydencji, może nawet na dworze królewskim. Autor komentuje jeszcze trzy inne przekłady, niektóre z nich inscenizowane prawdopodobnie w rezydencjach arystokratycznych – przeciętne tłumaczenie wojewody inflanckiego Platera (prawdopodobnie Jana Ludwika), wierszowane i gubiące różne cechy oryginału tłumaczenie Urszuli Radziwiłłowej (1752) i pozostawione w rękopisie tłumaczenie Marii Potockiej (1749). Dostosowana do potrzeb teatrów szkolnych jest natomiast zręczna adaptacja Bohomolca. Autor uznaje, że wprowadzenie doskonałych komedii francuskich do teatrów dworskich było potwierdzeniem literackich kompetencji i trafności oceny ich twórców. Obecność sztuk Moliere’a na scenach szkolnych, pomimo zakazów i zwyczajów zakonnych, uważa natomiast za świadectwo siły pióra francuskiego komediopisarza.

Keywords

PL

Molière; «Mieszczanin szlachcicem»; «Pocieszne wykwintnisie»; teatr polski 1700-1800; przekład; recepcja Molière’a

EN

Molière; «Le Bourgeois gentilhomme»; « Les Précieuses ridicules »; Polish theater 1700–1800; translation; reception of Molière

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 1956
• Volume: 5
• Issue: 4
• Pages: 597-630

Dates

published

1956

Contributors

author

Julian Lewański

• Instytut Badań Literackich, Polska Akademia Nauk

References

• Bednarski, Stanisław. Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce: Studjum z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1933. https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=12432.
• Bernacki, Ludwik. Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta. Tom 2: Notatki i studja. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1925. https://polona.pl/item/teatr-dramat-i-muzyka-za-stanislawa-augusta-t-2-notatki-i-studja,MjAyMjc1MjQ/8/#info:metadata.
• Borowy, Wacław. O poezji polskiej w wieku XVIII. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/103402/edition/93196?language=en.
• Brown, Józef. Biblioteka pisarzów assystencji polskiej Tow. Jezusowego. Poznań, 1862.
• Duhr, Bernhard. Geschichte der Jesuiten in den Ländern deutscher Zunge. Munchen: Derlagsanitalt G. J. Manz, 1928. https://archive.org/details/geschichtederjes42duhr/page/n5/mode/2up.
• Estreicher, Karol. Teatra w Polsce. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953.
• Froelich, Xaver. Geschichte des Graudenzer Kreises. Graudenz, 1868. https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/2620/edition/5966/content.
• Gołąbek, Józef. Komedje konwiktowe ks. Franciszka Bohomolca w zależności od Moljera. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1922. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/37287/edition/44243/content.
• Lewański, Julian. „Polska premiera «Mieszczanina szlachcicem» w roku 1687”. Pamiętnik Teatralny 5, z. 1 (1956): 76–94. https://doi.org/10.36744/pt.1525.
• Morawski, Kazimierz Maryan. Ignacy Potocki. Kraków: Gebthner i Wolff, 1911.
• Stender-Petersen, Adam. Die Schulkomodien des Paters Franciszek Bohomolec S. J. Heidelberg: Carl Winter, 1923.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1527

Biblioteka Nauki

29433180