Święty Genezjusz na scenie kolegium jezuickiego w Samborze

• Authors: Małgorzata Mieszek

Title variants

EN

St. Genesius on the Jesuit Stage in Sambor

Abstracts

EN

This article sheds light on the Jesuit tragedy Genesius, hitherto unknown in scholarly literature, as recorded in a manuscript codex from the Jesuit college in Sambor (present-day Ukraine). It is the story of a Roman mime who, while performing a parody of baptism for Diocletian, was granted the grace of conversion and turned from a jester mocking the Christian religion into an ardent believer. The article discusses the Sambor performance against a broader historical and literary background, including earlier manifestations of the motif of Genesius, especially in Polish Jesuit theatre. The author shows how the eighteenth-century tragedy relates to its medieval textual source and to earlier theatre productions. The analysis reveals deliberate transformations of the theme made by an anonymous Jesuit, who expanded the story of Genesius to include family motifs, removed the figure of Diocletian, and strengthened the negative image of the eponymous character, portraying him as a tyrant and persecutor. The changes introduced in the tragedy were also related to the didactic-utilitarian function of the play, which criticized filial disobedience and the misuse of art’s creative potential and visualized the power of baptism.

PL

Artykuł przybliża nieznaną do tej pory w literaturze przedmiotu jezuicką tragedię Genezjusz, zapisaną w rękopiśmiennym kodeksie z kolegium w Samborze. Jest to opowieść o mimie rzymskim, który podczas odgrywania przed Dioklecjanem parodii chrztu świętego dostąpił łaski nawrócenia i z błazna wykpiwającego religię chrześcijańską zmienił się w jej gorliwego wyznawcę. W artykule rozważania o Samborskim przedstawieniu omówione zostały na szerszym tle historyczno-literackim, w tym wcześniejszych realizacji motywu Genezjusza, zwłaszcza na gruncie polskiego teatru jezuickiego. Artykuł pokazuje stosunek osiemnastowiecznej tragedii do średniowiecznej podstawy źródłowej oraz wcześniejszych realizacji teatralnych. W toku analizy uwidoczniono celowe przekształcenia tematu, których w historii o Genezjuszu dokonał anonimowy jezuita – rozbudowanie historii o wątki rodzinne, usunięcie postaci Dioklecjana, pogłębienie negatywnego wizerunku tytułowej postaci, nadanie jej cech tyrana i prześladowcy. Wprowadzone do tragedii zmiany wiązały się również z dydaktyczno-utylitarną funkcją dramatu, który krytykował nieposłuszeństwo synowskie i niewłaściwe wykorzystywanie kreacyjnej funkcji sztuki oraz unaoczniał siłę chrztu świętego.

Keywords

EN

18th-century Jesuit theatre; Sambor; martyr plays; Genesius

PL

Teatr jezuicki XVIII wieku; Sambor; sztuki martyrologiczne; Genezjusz

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2024
• Volume: 73
• Issue: 1
• Pages: 123-146

Dates

published

2024

Contributors

author

Małgorzata Mieszek

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000207376233

References

• Aszyk, Urszula. „Lo fingido verdadero Lopego de Vega: U źródeł hiszpańskiego teatru jako metafory świata”. W: Leyko i Jajte-Lewkowicz, Etos życia – etos sztuki, 88–104.
• Axer, Jerzy. „Paradoks o aktorze – wariant rzymski”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka 26, t. 5 (1998): 11–17.
• Bailey, Lisa Kaaren. Christianity’s Quiet Success: The Eusebius Gallicanus Sermon Collection and the Power of the Church in Late Antique Gaul. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press, 2010. https://doi.org/10.2307/j.ctvpj7d4d.
• Bober Andrzej SJ, tłum. i oprac. „Męczeństwo św. Genezjusza: Pogańskie wyszydzenie Sakramentów Św.”. Vox Patrum 4 (1983): 244–247. https://doi.org/10.31743/vp.10294.
• Fijałkowski, Adam. „Wincenty z Beauvais OP (ok. 1194–1264) o wychowaniu”. Rozprawy z dziejów oświaty 38 (1997): 11–26.
• Fijałkowski, Adam. Puer eruditus: Idee edukacyjne Wincentego z Beauvais (ok. 1194–1264). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2001.
• Frese Witt, Mary Ann. „From Saint Genesius to Saint Genet”. In Metatheater and Modernity: Baroque and Neobaroque, 19–52. Madison: Fairleigh Dickinson University Press, 2013.
• Geremek, Bronisław. „Człowiek marginesu w średniowieczu”. Przegląd Historyczny 80, nr 4 (1989): 705–727. https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1989-t80-n4/Przeglad_Historyczny-r1989-t80-n4--s705-727/Przeglad_Historyczny-r1989-t80-n4-s705-727.pdf.
• Kadulska, Irena. Komedia w polskim teatrze jezuickim XVIII w. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993.
• Kadulska, Irena. Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego oświecenia (1746–1765). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974.
• Kocur, Mirosław. We władzy teatru: Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.
• Kornaś, Tadeusz. „Genezja – modlitwa i pełnosłowie”, Pamiętnik Teatralny 69, z. 2 (2020): 50–71. https://doi.org/10.36744/pt.30.
• Leyko, Małgorzata, i Irena Jajte-Lewkowicz, red. Etos życia – etos sztuki: Wokół legendy o św. Genezjuszu – aktorze. Część 1. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2005.
• Longosz, Stanisław. „Chrześcijańskie widowiska zastępcze w propozycji Ojców Kościoła”. Vox Patrum 37, t. 67 (2017): 303–360. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_31743_vp_3403/c/3403-3396.pdf.
• Maroń, Grzegorz. Święci patroni prawników. Rzeszów: Wydawnictwo Fosze, 2011.
• Okoń, Jan. Dramat i teatr szkolny: Sceny jezuickie XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Okoń, Jan. „Św. Genezjusz w dramacie jezuickim XVII w.”. W: Leyko i Jajte-Lewkowicz, Etos życia – etos sztuki, 75–87.
• Okoń, Jan. „Św. Genezjusz w dramacie jezuickim XVII w.”. W: Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), 171–184. Warszawa: DIG, 2006.
• Olkusz, Piotr. „Kiedy Bóg jest reżyserem: Le véritable Saint Genest Jeana Rotrou”. W: Leyko i Jajte-Lewkowicz, Etos życia – etos sztuki, 105–117.
• Simerka, Barbara. „Metatheater and Skepticism in Early Modern Representations of the Saint Genesius Legend”. Comparative Literature Studies 42, no. 1 (2005): 50–73. https://www.jstor.org/stable/40247460.
• Skwara, Ewa. Historia komedii rzymskiej. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001.
• Skwarczyńska, Stefania. „O rozwoju tworzywa słownego i jego form podawczych w dramacie”. Prace Polonistyczne 9 (1951): 369–395.
• Świontek, Sławomir. „Modele aktorstwa XX wieku”. W: Aktor w kulturze współczesnej. Studia, red. Eleonora Udalska, 9–12. Warszawa: Fundacja Astronomii Polskiej, 1994.
• Turbak, Piotr SJ, tłum. i oprac. Martyrologium rzymskie oraz elogia świętych i błogosławionych niektórych martyrologiów zakonnych. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitw, 1967.
• Udalska, Eleonora. „Filemon – aktor męczennik w Igrzysku Leopolda Staffa”. W: Teatralne silva rerum, 108–115. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
• Wiedner, Daniel. „Der heilige Genesius – der Schauspieler als Märtyrer, der Märtyrer als Schauspieler”. In Märtyrer-Porträts, 74–77. Leiden: Brill, 2007. https://doi.org/10.30965/9783846745533_013.
• Winniczuk, Lidia. „Cicero o teatrze i aktorach”. Meander 14 (1959): 337–343.
• Winniczuk, Lidia. „O aktorze starożytnym”. Meander 4 (1949): 251–266.
• Wojciechowska, Beata. „O starości i jej uciążliwościach w Speculum naturale Wincentego z Beauvais (ok. 1194–1264)”. Saeculum Christianum 22 (2015): 36–42. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-6059cd74-ed2f-4738-8c1d-64c563f0d6c7.
• Zonenberg, Sławomir. „Funkcja historii w zakonie dominikańskim oraz czynniki kształtujące pamięć historyczną dominikanina w średniowieczu”. Sensus Historiae 9 (2012): 119–142. http://www.sensushistoriae.epigram.eu/index.php/czasopismo/article/view/22.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1551

Biblioteka Nauki

29520824