«Zabawa złożona ze wszystkich, jakich teatr dostarczyć może»: Les Amants magnifiques – Miłość wspaniała

• Authors: Patryk Kencki

Title variants

EN

‘An Entertainment Which Should Comprise All That the Stage Can Furnish ’: Les Amants magnifique-Miłość wspaniała

Abstracts

EN

This article is an analysis of the 18th century Polish rendering of Molière’s Les Amants magnifiques by Duchess Franciszka Urszula Radziwiłłowa, supplemented by its edition in the appendix. The publication presents Radziwiłłowa's translation of the play itself as well as its 1749 performance at Nieśwież, where the Radziwiłłs had their private court theatre. The drama employs a play within a play device, the article discusses some issues regarding the phenomenon of metatheatricality. First of all, it presents some key proposals of understanding it, going back to the classifications advanced by Tadeusz Kowzan and the system devised by Sławomir Świontek on the basis of a theory of communication. The author advances his own proposition of tackling metatheatre that enables analysis of the phenomenon not only in reference to drama alone, but also in reference to theatrical performances. Starting with the assumption that the theatre performance is an artificial reality where there is an innate tension between reality and the imaginary convention, he distinguishes four aspects that pertain to metatheatricality. They are as follows: separation of a play within the play from the performance as a whole; transgression consisting in playing with the limits of the spectacle; two-way identification of the actor and the character being portrayed; and finally, absorption of the macrocosm of the world into the microcosm of the spectacle. The author argues that deployment of the above-mentioned conceptual tools enables us to better understand the purpose for which the Duchess utilised the metatheatrical devices proffered by Molière. He claims that they were used to present the reality as being a kind of theatrum vitae humanae, on the stage of which the man is being tested. And although his progress is frustrated by various illusions and traps set up by others, by holding on to his virtue (to love, in particular) he is nonetheless able to act in accordance with his destiny, governed by Divine Providence.

PL

Artykuł omawia osiemnastowieczną polską adaptację Les Amants magnifiques Moliera autorstwa księżnej Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, której edycję opublikowano w aneksie. Artykuł analizuje zarówno przekład Radziwiłłowej, jak i wystawienie sztuki w 1749 roku w Nieświeżu, gdzie Radziwiłłowie mieli swój prywatny teatr dworski. W dramacie zastosowano zabieg teatru w teatrze, w artykule zaprezentowano więc zagadnienia dotyczące zjawiska metateatralności, przede wszystkim kluczowe propozycje jego rozumienia: klasyfikację Tadeusza Kowzana oraz system opracowany przez Sławomira Świontka na gruncie teorii komunikacji. Autor przedstawia własną propozycję ujęcia metateatru, która umożliwia analizę zjawiska w odniesieniu nie tylko do samego dramatu, ale także do widowisk teatralnych. Wychodząc z założenia, że spektakl teatralny jest sztuczną rzeczywistością, w której istnieje napięcie między realnością a wyobrażoną konwencją, autor wyróżnia cztery aspekty metateatralności: separacja gry w teatr od spektaklu jako całości; transgresja polegająca na grze granicami spektaklu; dwustronna identyfikacja aktora i odtwarzanej postaci; wreszcie absorpcja makrokosmosu świata przez mikrokosmos spektaklu. Autor dowodzi, że zastosowanie powyższych rozróżnień pozwala lepiej zrozumieć, w jakim celu księżna wykorzystywała metateatralne narzędzia proponowane przez Moliera. Argumentuje, że posłużyły one do ukazania rzeczywistości jako swoistego theatrum vitae humanae, na scenie którego człowiek poddawany jest próbie. I choć  rozmaite iluzje i pułapki zastawiane przez innych stanowią utrudnienie, to jednak trzymając się swojej cnoty (zwłaszcza miłości), człowiek jest w stanie postępować zgodnie ze swoim przeznaczeniem, którym rządzi Opatrzność Boża.

Keywords

PL

Molière; recepcja Molière'a; przekład; teatr polski 1700–1800; Les Amants magnifiques; metateatr; Franciszka Urszula Radziwiłłowa

EN

Molière; reception of Molière; translation; Polish theater 1700–1800; Les Amants magnifiques; metatheater; Franciszka Urszula Radziwiłłowa

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Issue: 3
• Pages: 25-80

Dates

published

2016

Contributors

author

Patryk Kencki

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000156506578

References

• Abel, Lionel. Metatheatre: A New View of Dramatic Form. New York: Hill and Wang, 1963.
• Baltrušaitis, Jurgis. Le miroir: Essai sur une légende scientifique – Révélations, science-fiction et fallacies. Paris: Seuil, 1978.
• Egan, Robert. Drama within Drama: Shakespeare's Sense of His Art in King Lear, The Winter's Tale, and The Tempest. New York: Columbia University Press, 1972.
• Forestier, Georges. Le théâtre dans le théâtre: Sur la scène française du XVIIe siècle. Genève: Librairie Droz, 1981.
• Forestier, Georges. “La catégorie des ‘comédies des comédiens’ au XVIIe siècle”. L'Information Littéraire, no. 3 (1982): 102-107.
• Forestier, Georges. “Le théâtre dans le théâtre ou la conjonction de deux dramaturgies à la fin de la Renaissance”. Revue d'Histoire du Théâtre, no. 2 (1983): 162–173.
• Homan, Sidney. When the Theater Turns to Itself: The Aesthetic Metaphor in Shakespeare. Lewisburg: Bucknell University Press, 1981.
• Hornby, Richard, Drama, Metadrama, and Perception. London: Associated University Presses, 1986.
• Kowzan, Tadeusz. Théâtre miroir: Métathéâtre de l’Antiquité au XXI siècle. Paris: L'Harmattan, 2006.
• Mersmann, Antonie. Das „Schauspiel im Schauspiel” im französischen Drama des XVII. Jahrhunderts. Münster: Westfälischen Vereinsdruckerei, 1925.
• Nelson, Robert J. Play within a Play: The Dramatist’s Conception of His Art. Shakespeare to Anouilh. New Haven: Yale University Press, 1958.
• Schmeling, Manfred. Das Spiel im Spiel.: Ein Beitrag zur Vergleichenden Literaturkritik. Rheinfelden: Schäuble Verlag, 1977.
• Schmeling, Manfred. Métathéâtre et intertexte: Aspects du théâtre dans le théâtre. Paris: Lettres Modernes, 1982.
• Schöpflin, Karin. Theater im Theater: Formen und Funktionen eines dramatischen Phänomens im Wandel. Frankfurt am Main: Lang, 1993.
• Schwab, Hans. Das Schauspiel im Schauspiel zur Zeit Shakespeares, Wien: Wilhelm Braumüller, 1896.
• Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
• Vieweg-Marks, Karin. Metadrama und englisches Gegenwartsdrama. Frankfurt am Main: Lang, 1989.
• Voigt, Joachim. Das Spiel im Spiel: Versuch einer Formbestimmung an Beispielen aus dem deutschen, englischen und spanischen Drama. Dissertation. Universität Göttingen, 1954.
• Wachowski, Jacek. Performans. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2081

Biblioteka Nauki

29520069