Efekt zwierciadła: W poszukiwaniu widza Calderonowskiego theatrum mundi

• Authors: Beata Baczyńska

Title variants

EN

The Mirror Effect: In Search for the Spectator of Calderón’s Theatrum Mundi

Abstracts

EN

The article focuses on the theatrum mundi metaphor in Calderón, viewed in the context of the debate concerning the metatheatrical dimension of his plays. It discusses studies on the subject preceding the metatheatre theory by Lionel Abel (Ernst R. Curtius, Walter Benjamin, Jean Jacquot), as well as the ensuing debate on metatheatre among Spanish Golden Age scholars and its implications for the comedia research (Henryk Ziomek, Catherine Larson, Thomas A. O’Connor, F. P. Casa, Urszula Aszyk, Katarzyna Mroczkowska-Brand, Jonathan Thacker, Graciela Balestrino, Kasia Lech). Sławomir Świontek’s concept of metatheatre is applied to analyse La vida es sueño and El gran teatro del mundo, and both are shown to be paradigmatic and exemplary metatheatre plays. The author discusses the meta-enunciative properties of dramatic dialogue and its metatheatrical cues in Calderón and underscores the importance of the mise en abyme effect implied by the distinctly self-reflexive qualities of the plays. The use of metatheatrical devices is studied throughout the playwright’s work, in the comedia  (La vida es sueño and Amor, honor y poder), auto sacramental (El gran teatro del mundo and La protestación de la fe), as well as entremés (El toreador), and mojiganga (Mundinovo, Las visiones de la muerte). The resulting metatheatrical quality, achieved through Calderón’s targeting on the spectator-actor and reality-fiction relations, lets the audience look into the mirror of theatre to see infinitely reproducing reflexions of themselves, viz. the theatre of the world. 

PL

Artykuł koncentruje się na metaforze theatrum mundi u Calderóna, rozpatrywanej w kontekście debaty dotyczącej metateatralnego wymiaru jego sztuk. Omówiono badania na ten temat poprzedzające teorię metateatru Lionela Abla (Ernst R. Curtius, Walter Benjamin, Jean Jacquot), a także późniejszą debatę na temat metateatru wśród hiszpańskich badaczy Złotego Wieku i jej implikacje dla badań nad komedią (Henryk Ziomek, Catherine Larson, Thomas A. O'Connor, F.P. Casa, Urszula Aszyk, Katarzyna Mroczkowska-Brand, Jonathan Thacker, Graciela Balestrino, Kasia Lech). Koncepcja metateatru Sławomira Świontka zostaje zastosowana do analizy La vida es sueño i El gran teatro del mundo, które okazują się paradygmatycznymi i wzorcowymi spektaklami metateatralnymi. Autorka omawia metawypowiedzeniowe właściwości dialogu dramatycznego i jego samozwrotność u Calderóna i podkreśla znaczenie efektu mise en abyme implikowanego przez wyraźnie autorefleksyjne cechy sztuk. Wykorzystanie środków metateatralnych można zaobserwować w całej twórczości dramaturga, w komediach (La vida es sueño i Amor, honor y poder), autos sacramentales (El gran teatro del mundo i La protestación de la fe), a także entremés (El toreador) i mojiganga (Mundinovo, Las visiones de la muerte). Wynikająca z tego metateatralna jakość, osiągnięta dzięki skupieniu się Calderóna na relacjach widz-aktor i rzeczywistość-fikcja, pozwala widzom spojrzeć w lustro teatru, aby zobaczyć reprodukujące się własne odbicia, czyli teatr świata.

Keywords

PL

theatrum mundi; Pedro Calderón de la Barca; metateatr; historia dramatu; dramat hiszpański 1600-1700

EN

theatrum mundi; Pedro Calderón de la Barca; metatheater; drama history; Spanish drama 1600-1700

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Issue: 3
• Pages: 81-102

Dates

published

2016

Contributors

author

Beata Baczyńska

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000327778376

References

• Aszyk, Urszula. Corrale de comedias: Publiczne i stałe teatry w Hiszpanii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005.
• Baczyńska, Beata. Dramaturg w wielkim teatrze historii: Pedro Calderón de la Barca. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.
• Baczyńska, Beata. “Świat, teatr, życie i sen w dramacie Calderona «Życie jest snem»”. W: Wielki Teatr Świata: Wykłady otwarte na scenie przy Wierzbowej, tom 1, redakcja Aneta Pawlak. Warszawa: Teatr Narodowy, 2003.
• Baczyńska, Beata. “«Życie jest snem» i «Książę Niezłomny», czyli dwa «polskie» dramaty Pedro Calderóna de la Barca”. W: Arcydzieła literatury hiszpańskiej: Dziesięć wykładów, redakcja Magda Potok-Nycz. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2016.
• Benjamin, Walter. Źródło dramatu żałobnego w Niemczech. Tłumaczenie Andrzej Kopacki. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2013.
• Curtius, Ernst Robert. “Metafory teatralne”. W: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłumaczenie Andrzej Borowski et al. Kraków: Universitas, 1997.
• Gadamer, Hans Georg. Prawda i metoda: Zarys hermeneutyki filozoficznej. Tłumaczenie Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
• Jacquot, Jean. “Le ‘Théâtre du monde’ de Shakespeare à Calderón”. Revue de littérature comparée 31 (1957).
• Larson, Catherine. “El metateatro, la comedia y la crítica: Hacvia una nueva interpretación”. In Actas del X Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas, edited by Antonio Vilanova. Barcelona: Promociones y Publicaciones Universitarias, 1992.
• Mroczkowska-Brand, Katarzyna. Overt Theatricality and the “Theatrum mundi” Metaphor in Spanish and English drama, 1570–1640. Kraków: Select, 1993.
• Pavis, Patrice. Słownik terminów teatralnych. Tłumaczenie Sławomir Świontek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
• Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
• Ubersfeld, Anne. Czytanie teatru I. Tłumaczenie Joanna Żurowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
• Ziomek, Henryk. “A New View in Renaissance and Baroque Drama”. Kwartalnik Neofilologiczny 33, nr 2 (1986): 137–147.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2102

Biblioteka Nauki

29520100