Metateatralne elementy dramatów Witkacego

• Authors: Przemysław Pawlak

Title variants

EN

Metatheatrical Elements in Witkacy's Dramas

Abstracts

EN

Following in the footsteps of Alf Sjöberg and Krystyna Ruta-Rutkowska, the author of the article finds metatheatrical elements in the plays by Stanisław Ignacy Witkiewicz and by doing so casts doubt on the assertion made by Jan Błoński that it is inherent for characters of the Pure Form plays to be aware of their role playing. The article examines auto-commentaries and musings of the characters in Oni (They) and Matka (The Mother) on the existential status of themselves and the world they inhabit. It seems that the attempts to escape their non-Euclidean spacetimes by the characters of Kurka wodna (The Water Hen) and Mątwa (The Cuttlefish) are a metatheatrical device, whereas the co-existence of the living and the dead and of reality and dream are not. Introduction of off-stage personages, spoken stage directions, or the use of tables or banners bringing to mind medieval mansion banners as parts of stage setting can be considered metatheatrical elements. Witkacy uses the motifs of theatrum mundi and a play within a play on numerous occasions, and he bravely applies the old-fashioned partes minores in the construction of his plays. The following may serve as good examples: Maciej Korbowa i Bellatrix (Maciej Korbowa and Bellatrix), Nowe Wyzwolenie (The New Deliverance), Tumor Mózgowicz (Tumor Brainiowicz). The Second Apprentice in Szewcy (The Cobblers) turns out to be an intertextual medium, and Bezimienne dzieło (The Anonymous Work) is a warning against bioengineering, being a central motif of Gyubal Wahazar as well. When Witkacy’s characters usurp the power of the author of the text whose part they are, the readers and audiences are faced with a serious hermeneutic dilemma.

PL

Podążając śladem Alfa Sjöberga i Krystyny Ruty-Rutkowskiej, autor artykułu przygląda się elementom metateatralnym w sztukach Stanisława Ignacego Witkiewicza i podaje w wątpliwość twierdzenie Jana Błońskiego, jakoby nieodłączną cechą bohaterów sztuk Czystej Formy była świadomość roli. Autor analizuje autokomentarze i rozważania bohaterów Onych i Matki na temat egzystencjalnego statusu ich samych i świata, w którym żyją. Wydaje się, że próby ucieczki od nieeuklidesowych czasoprzestrzeni podejmowane przez bohaterów Kurki wodnej i Mątwy są zabiegiem metateatralnym, ale współistnienie żywych i umarłych oraz jawy i snu – nie. Za elementy metateatralne można uznać wprowadzanie postaci spoza sceny, mówione wskazówki sceniczne czy wykorzystanie jako elementów scenografii stołów lub sztandarów przywodzących na myśl średniowieczne sztandary dworskie. Witkacy wielokrotnie sięga po motywy theatrum mundi i teatru w teatrze, a w konstrukcji swoich sztuk odważnie stosuje staroświeckie partes minores. Dobrymi przykładami mogą być: Maciej Korbowa i Bellatrix, Nowe Wyzwolenie, Tumor Mózgowicz. Drugi Czeladnik w Szewcach okazuje się medium intertekstualnym, a ostrzeżenie przed bioinżynierią to centralny motyw Bezimiennego dzieła i Gyubala Wahazara. Kiedy bohaterowie Witkacego uzurpują sobie władzę nad autorem tekstu, którego są częścią, czytelnicy i widzowie stają przed poważnym dylematem hermeneutycznym.

Keywords

PL

Witkacy; Stanisław Ignacy Witkiewicz; dramat polski 1900-1945; metateatr; teoria czystej formy

EN

Witkacy; Stanisław Ignacy Witkiewicz; Polish drama 1900-1945; metatheater; theory of pure form

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Issue: 3
• Pages: 169-178

Dates

published

2016

Contributors

author

Przemysław Pawlak

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000319507357

References

• Błoński, Jan. „Dramat i przestrzeń". W: Przestrzeń i literatura, redakcja Michał Głowiński i Aleksandra Okopień-Sławińska. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1978.
• Dąbrówka, Andrzej. Teatr i sacrum w średniowieczu: Religia, cywilizacja, estetyka. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2013.
• Gerould, Daniel C. Stanisław Ignacy Witkiewicz jako pisarz. Tłumaczenie Ignacy Sieradzki. Warszawa: PIW, 1981.
• Jarosz-Mackiewicz, Edyta. „Średniowieczne misterium «Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim» Mikołaja z Wilkowiecka jako inspiracja reżyserska w dwudziestowiecznym teatrze polskim". Kultura – Media – Teologia 7, nr 4 (2011): 41–63. https://kmt.uksw.edu.pl/historyja-o-chwalebnym-artykul.
• Król-Kaczorowska, Barbara. Teatr dawnej Polski: Budynki, dekoracje, kostiumy. Warszawa: PIW, 1971.
• Ruta-Rutkowska, Krystyna. „Historia na ławie oskarżonych: O dwóch dramatach Mariana Pankowskiego”. W: Teatr i dramat polskiej emigracji 1939–1989, redakcja Izolda Kiec, Dobrochna Ratajczakowa i Jacek Wachowski. Poznań: Acarus, 1994.
• Ruta-Rutkowska, Krystyna. „Metateatralne gry w dramacie współczesnym na przykładzie twórczości Mariana Pankowskiego”. Pamiętnik Literacki 91, nr 4 (2000): 125–153.
• Sjöberg, Alf. „«Matka» i «Mistrz Olaf»”. Przegląd Humanistyczny 21, nr 10 (1977): 63–67.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2107

Biblioteka Nauki

29520121