Witkacy – nasz współczesny

• Authors: Janusz Degler

Title variants

EN

Witkacy-Our Contemporary

Abstracts

EN

Banned in 1949–1955, Witkacy was reclaimed for Polish culture in the process of political change in 1956. His work has the extraordinary capacity to renew meanings and to resonate with what is happening at a given moment, in changing political, social, and artistic contexts. There appears to be a pattern to the post-war reception of his oeuvre: there is a surge of interest in it whenever an important event followed by some major political shift occurs (December 1970, August 1980, December 1981, June 1989). The stage history of The Shoemakers, his most outstanding political play, confirms that assertion. One of the main characters of the play is Gnębon Puczymorda (Pugnatsy Jawbloatski in Daniel Gerould’s translation), an embodiment of the vices of Polish nobility which Witkacy thought to have caused the downfall of Poland in 1794 and whose remnants he still detected in the social and intellectual life of Poland. Witkacy described and attacked them fiercely in his 1936 study Niemyte dusze (Unwashed Souls), though no publishing house decided to publish it in his lifetime. His historiosophy turned on a vision of happiness enjoyed by the humanity that would be achieved in an egalitarian, perfectly well organized society resembling an anthill where there was prosperity, equality, and justice but no room for expression of individualism. Although Witkacy realized that the process was irreversible, he thought it was an artist’s duty to try to stop or at least slow it down.

PL

Zakazany w latach 1949-1955, Witkacy został odzyskany dla polskiej kultury w procesie zmian politycznych w 1956 roku. Jego twórczość ma niezwykłą zdolność do odnawiania znaczeń i rezonowania z tym, co dzieje się w danym momencie, w zmieniających się kontekstach politycznych, społecznych i artystycznych. Wydaje się, że w powojennej recepcji jego twórczości widać pewien wzorzec: zainteresowanie nią wzrasta za każdym razem, gdy ma miejsce ważne wydarzenie, po którym następuje poważna zmiana polityczna (grudzień 1970, sierpień 1980, grudzień 1981, czerwiec 1989). Sceniczna historia Szewców, jego najwybitniejszej sztuki politycznej, potwierdza tę tezę. Jedną z głównych postaci dramatu jest Gnębon Puczymorda (Pugnatsy Jawbloatski w tłumaczeniu Daniela Geroulda), ucieleśnienie wad polskiej szlachty, które zdaniem Witkacego doprowadziły do upadku Polski w 1794 roku i których pozostałości wciąż wykrywał w życiu społecznym i intelektualnym Polski. Witkacy opisał je i ostro zaatakował w wydanym w 1936 roku studium Niemyte dusze, choć za jego życia żadne wydawnictwo nie zdecydowało się na publikację tego tekstu. Jego historiozofia opierała się na wizji szczęścia ludzkości w egalitarnym, doskonale zorganizowanym społeczeństwie przypominającym mrowisko, w którym panuje dobrobyt, równość i sprawiedliwość, ale nie ma miejsca na przejawy indywidualizmu. Choć Witkacy zdawał sobie sprawę z nieodwracalności tego procesu, uważał, że obowiązkiem artysty jest próba jego zatrzymania lub przynajmniej spowolnienia.

Keywords

EN

Witkacy; Polish theater after 1945; Polish drama 1918-1939; political theater

PL

Witkacy; teatr polski po 1945; dramat polski 1918-1939; teatr polityczny

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Issue: 4
• Pages: 7-14

Dates

published

2016

Contributors

author

Janusz Degler

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000348238432

References

• Degler, Janusz. „«Szewcy» na zakrętach historii”. W: Literatura, kultura, komunikacja: Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jerzego Jastrzębskiego w 60. rocznicę urodzin, redakcja Karina Stasiuk i Marek Graszewicz. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
• Degler, Janusz. „Witkacy around the World”. Tłumaczenie Tomasz Wiśniewski. Tekstualia, nr 1 (2014): 105–128.
• Degler, Janusz. „Witkacy na świecie (1963–2000)”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, nr 1–4 (2000): 426–439.
• Fik, Marta. „Jak to uwidocznić na scenie?”. W: Reżyser ma pomysły, 184–191. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
• Hübner, Zygmunt, i Kazimierz Rosadziński, „Dwugłos o prapremierze «Szewców»”. Pamiętnik Teatralny” 39, z. 1/2 (1990): 206–210.
• Janion, Maria. „Trzy dramaty o rewolucji (Krasiński, Witkiewicz, Gombrowicz)”. W: Zwierciadła Północy II, redakcja Ryszard Górski et al. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 1992.
• Kuchtówna, Lidia. „«Sylwety» Stanisława Eliasza Radzikowskiego”. Pamiętnik Teatralny 26, z. 4 (1977): 509–528.
• Kusztelski, Błażej. „Prapremiera «Szewców»”. „Pamiętnik Teatralny 34, z. 1/4 (1985): 245–280.
• Pinkwart, Maciej. Zakopiańskim szlakiem Walerego i Stanisława Eljaszów. Kraków: Wydawnictwo PTTK Kraj, 1988.
• Puzyna, Konstanty. Witkacy. Redakcja Janusz Degler. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
• Sieradzki, Jacek. „Jeszcze raz Gerould i szanse Witkacego”. Dialog, nr 1 (1984): 119–127.
• Zagańczyk, Marek. „«Szewcy» tu i tam”. Teatr, nr 12 (1991): 35.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2505

Biblioteka Nauki

29520126