„Matka” Witkacego: Tragedia rodzinna – zagłada człowieczeństwa w człowieku

• Authors: Lech Sokół

Title variants

EN

“The Mother” by Witkacy: A Family Tragedy-a Killing of Humanity in a Human Being

Abstracts

EN

Witkacy’s play The Mother (1924), widely praised for its brilliant inventiveness and shocking avant-gardism, is sometimes considered to be a family drama, or a family tragedy or grotesque. Witkacy himself confirms the adequacy of classifying The Mother as a family drama by openly using other family dramas in his play: Ibsen’s Ghosts and Strindberg’s The Ghost Sonata. What sets these family dramas apart is their eeriness; they feature vampiric motifs; they expose putrid decay hidden behind the façade of a happy bourgeois home that has lost all flavor of tragedy and thus belongs to the category of grotesque. The analysis of the Eely family in Witkacy goes further than to show a crisis, or downfall, of the bourgeois world; it aims at showing the gradual downfall of man, and of humanity in a human being. When all that has been stable and solid is disintegrating, a rejection of the values and principles of the world as we know it becomes something done easily and unabashedly. To put it in Witkacy’s own terms, religion, art, and philosophy will die away one by one, and what comes next could be called dehumanization. The Mother brings a concrete vision of the downfall. People who are de facto human, i.e. Individual Beings sensitive to metaphysics, will perish forever, replaced by people only nominally human whose whole existence is reduced to the processes of production, consumption and reproduction, people who hate metaphysics of any kind and are just post-human, “mechanised” individuals.

PL

Sztuka Witkacego Matka (1924), powszechnie chwalona za błyskotliwą inwencję i szokujący awangardyzm, bywa uznawana za dramat rodzinny, tragedię rodzinną lub groteskę. Sam Witkacy potwierdza adekwatność klasyfikacji Matki jako dramatu rodzinnego, ponieważ otwarcie wykorzystuje w niej inne dramaty rodzinne: Upiory Ibsena i Sonatę widm Strindberga. Utwory te wyróżnia atmosfera niesamowitości; pojawiają się w nich motywy wampiryczne; teksty obnażające zgniliznę ukrytą za fasadą szczęśliwego mieszczańskiego domu pracą tragiczny posmak, a więc należą do kategorii groteski. Analiza rodziny Eely u Witkacego idzie dalej niż ukazanie kryzysu czy upadku mieszczańskiego świata; ma na celu ukazanie stopniowego upadku człowieka i człowieczeństwa w człowieku. Kiedy wszystko, co było stabilne i solidne się rozpływa, odrzucenie wartości i zasad znanego nam świata przychodzi z łatwością i bez skrępowania. Mówiąc słowami Witkacego, religia, sztuka i filozofia będą umierać jedna po drugiej, a to, co nastąpi potem, można nazwać dehumanizacją. Matka przynosi konkretną wizję upadku. Ludzie de facto ludzcy, czyli Istnienia Poszczególne wrażliwe na metafizykę, zginą bezpowrotnie, zastąpieni przez ludzi tylko nominalnie ludzkich, których cała egzystencja sprowadza się do procesów produkcji, konsumpcji i reprodukcji, ludzi nienawidzących jakiejkolwiek metafizyki i będących postludzkimi, „zmechanizowanymi" jednostkami.

Keywords

EN

Witkacy; Polish drama 1918-1939; political theater; catastrophism

PL

Witkacy; dramat polski 1918-1939; teatr polityczny; katastrofizm

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Issue: 4
• Pages: 15-32

Dates

published

2016

Contributors

author

Lech Sokół

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

References

• Dubiński, Krzysztof. Wojna Witkacego, czyli Kumboł w galifetach. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2015.
• Rahner, Karl, i Herbert Vorgrimler. Mały słownik teologiczny. Tłumaczenie Tadeusz Mieszkowski i Paweł Pachciarek. Warszawa: Pax, 1987.
• Rienecker, Fritz, i Gerhard Maier, Leksykon biblijny. Redakcja Waldemar Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2001.
• Sokół, Lech. Groteska w teatrze Stanisława Ignacego Witkiewicza. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
• Sokół, Lech. „Topos «drogi do Damaszku»: Peer Gynt i Nieznajomy” W: Etos życia – etos sztuki: Wokół legendy o św. Genezjuszu – aktorze, redakcja Małgorzata Leyko i Irena Jajte-Lewkowicz, 178–183. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2005.
• Sokół, Lech. Witkacy i Strindberg: Dalecy i bliscy. Wrocław: Wiedza o kulturze, 1995.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2506

Biblioteka Nauki

29520128