Formy, farsze i prawa syntezy, czyli „Chemia związków jakości teatralnych” według Witkacego

• Authors: Joanna Stacewicz-Podlipska

Title variants

EN

Forms, Falsehoods, and Laws of Synthesis, or “the Chemistry of Theatrical Quality Complexes” According to Witkacy

Abstracts

EN

The reception of Witkacy’s work can be reduced to acts of cutting pieces that happen to fit one’s purpose out of a whole that contains many other qualities and ingredients. Misconstructions of the concept of Form which, fused with its other historical definitions and uses, generated more and more misunderstandings was what added most to the confusion. Had the concept been analyzed in all of its complexity that Witkacy intended, and particularly, within the larger conceptual framework of his thought, there would have been no room for ambiguity. The closest terminological associates of Witkacy’s “Form” belong to the family of words referring to unity, namely: “alloy,” “amalgam,” or “synthesis.” Form was meant to contain all that, having been “processed,” i.e. having undergone amalgamation, constituted the primordial matter of Art. Therefore, what Witkacy wanted for the theatre was not profusion of visual qualities, not to “make theatre ‘painterly’”, not to eliminate content in favor of form. Instead, he wanted the theatrical work to be composed mysteriously, in the process of chemical, or alchemical, Formation, in a magical act of giving shape. It is precisely this mystery of Form, with all its perplexing and embarrassing metaphysics that has been persistently and pointedly ignored by Witkiewicz’s self- or otherwise appointed inheritors. And representatives of various types of “the theatre of visual narration” (term coined by Zbigniew Taranienko), from the pre-war Cricot Theatre to the group that Puzyna dubbed “Witkacoplastic theatre” (Witkacoplastyka), did err in this respect as well. Just as long, however, as the theatre of visual narration was preoccupied with resolving the problems stemming from aporias of Modernism, references to Witkacy were more or less warranted. But postmodernism that loves the fragmentary, makes values relative and annihilates all stable points of reference misses the point completely, and the Theory of Pure Form transmogrifies into the practice of “open form” that leaves Witkiewicz’s major postulates further and further behind.

PL

Problem recepcji Witkacego sprowadza się do wykrawania z wieloskładnikowego obszaru ściśle skorelowanych z sobą treści pasujących do danego zadania fragmentów. Najwięcej zamieszania wynikało z błędnego rozumienia pojęcia Forma, które, zrośnięte ze swoimi historycznymi definicjami i zastosowaniami, generowało piętrzące się nieporozumienia. Gdyby pojęcie to było analizowane w całej złożoności, jaką przewidział dla niego Witkacy, a zwłaszcza w szerszych ramach konceptualnych jego myśli, o nieporozumieniach nie mogłoby być mowy. Najbliższe terminologicznie odpowiedniki Witkacowskiej Formy należą do rodziny słów opisujących jednię: stop, amalgamat czy synteza. W Formie mieścić się miało wszystko to, co po odpowiedniej „obróbce”, a więc po przejściu procedury amalgamacji właśnie, stanowiło pierwotną materię Sztuki. To, czego chciał Witkacy dla teatru, kryło się zatem nie tyle w profuzji plastyki – w samym, jak pisał, „«umalarzeniu» teatru”, czy eliminacji treści na rzecz formy, lecz w tajemnicy konstrukcji, w procesie chemicznego, czy alchemicznego Form-owania, w magicznym akcie przyoblekania w kształt. Właśnie to misterium Formy wraz z całą kłopotliwą metafizyką Witkiewicza było z uporem pomijane przez jego samozwańczych i mianowanych spadkobierców. Tych błędów nie ustrzegli się także reprezentanci rozmaitych odmian „teatrów narracji plastycznej” (określenie Zbigniewa Taranienki), od przedwojennego Teatru Cricot po grupę, którą Konstanty Puzyna nazwał „Witkacoplastyką”. Dopóki jednak teatr narracji wizualnej zajęty był rozwiązywaniem problemów wynikających z aporii modernizmu, dopóty odwołania do Witkacego pozostawały mniej lub bardziej zasadne. W rozkochanej we fragmencie, relatywizującej wartości i anihilującej wszelkie stałe punkty odniesienia ponowoczesności ten trop gubi się, a Teoria Czystej Formy mutuje w praktykę „formy otwartej”, oddalając się coraz bardziej od dezyderatów Witkiewicza.

Keywords

EN

Witkacy; reception of Witkacy; Theory of Pure Form; stage design

PL

Witkacy; recepcja twórczości Witkacego; Teoria Czystej Formy; scenografia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Issue: 4
• Pages: 71-90

Dates

published

2016

Contributors

author

Joanna Stacewicz-Podlipska

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000345041546

References

• Gerould, Daniel C. Stanisław Ignacy Witkiewicz jako pisarz. Tłumaczenie Ignacy Sieradzki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.
• Groth, Martyna. „Od eksperymentów Bauhausu do Teatru Galeria”. Pamiętnik Teatralny 64, z. 2 (2015): 150–163.
• Janion, Maria. „Czas formy otwartej”. Życie Literackie, nr 48 (1979): 5.
• Lau, Jerzy. Teatr artystów „Cricot”. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
• Marczak-Oborski, Stanisław. „Awangardowa wielość rzeczywistości”. W: Myśl teatralna polskiej awangardy 1919–1939: Antologia, wybór i wstęp Stanisław Marczak-Oborski, noty Lidia Kuchtówna, 5–37. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973.
• Mitchell, W.J.T. Iconology: Image, Text, Ideology. Chicago: University of Chicago Press,1986.
• Owczarski, Wojciech. „Czy Witkacy chodziłby do Cricot?”. Teatr, nr 10 (2006): 6–12.
• Piotrowski, Piotr. Metafizyka obrazu: O teorii sztuki i postawie artystycznej Stanisława Ignacego Witkiewicza. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1985.
• Pollakówna, Joanna. „Filozofowanie i namiętności”. W: Studia o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu, redakcja Michał Głowiński i Janusz Sławiński, 227–244. Wrocław: Ossolineum, 1972.
• Popiel, Magdalena. Wyspiański: Mitologia nowoczesnego artysty. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2008.
• Porębski, Mieczysław. „Miejsce Witkacego”. W: Interregnum: Studia z historii sztuki polskiej XIX i XX w., 193–236. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
• Puzyna, Konstanty. „Na przełęczach bezsensu”. W: Burzliwa pogoda: Felietony teatralne, 67–76. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
• Ratajczakowa, Dobrochna. „Eksperyment w teatrze i «teatr eksperymentalny»”. W: Z teorii teatru: Materiały z sesji teatralnej, Poznań 1970. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury, 1972.
• Sokół, Lech. „Fenomen Witkacego: Wiele pytań, niewiele odpowiedzi”. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 35 (2000): 11–22.
• Sztaba, Wojciech. „Teatr, sztuka i życie”. Pamiętnik Teatralny 34, z. 1/4 (1985): 162–168.
• Taranienko, Zbigniew. „Granice teatru narracji plastycznej”. Sztuka 3, nr 6 (1976): 24–29.
• Wyka, Kazimierz. „Trzy legendy tzw. Witkacego”. Twórczość, nr 2 (1957): 122–135.
• Żakiewicz, Anna. „Witkacy-perfect trickster”. W: Trickster Strategies in the Artists’ and Curatorial Practice, edited by Anna Markowska. Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, 2012.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2509

Biblioteka Nauki

29520136