Presumpcja równania się Henrykowi IV: Stanisław August a legenda pierwszego Burbona na tronie francuskim

• Authors: Piotr Skowroński

Title variants

EN

The Presumption of Being Henry IV’s Equal: Stanisław August and the Legend of the First French King of the House of Bourbon

Abstracts

EN

The article discusses the use of Henry IV’s legend in the shaping of the image of King Stanisław August. In the first part of the article, the author explores the way the memory of “Good King Henry” functioned and manifested itself in the French plays of the 18th century. The Enlightenment legend in France portrayed him as an effective and tolerant ruler who bought peace to the country afflicted with religious wars and founded his rule on trust and working towards the wealth of the nation. The motif of Henry IV constantly attracted the interest of French writers, especially since the publication La Henriade, an epic poem by Voltaire, in the 1720s. The second part of the article explores the attempts to style Stanisław August as the “Polish King Henry IV,” the name first accorded to him by Marie Thérèse Geoffrin upon his election. The author has taken into account any elements or features of Stanisław August’s public image that could carry references to Henry IV, such as the robes that Stanisław August for public celebrations in Warsaw on the day of his coronation (represented in the official portrait of the king in the coronation robes painted by Marcello Bacciarelli), or the portrait by Élisabeth Vigée-Lebrun painted after his abdication and the third partitioning of Poland. Additionally, the article enumerates the works of art and books from the royal collection that portray the first French king of the House of Bourbon. Parallels drawn between Stanisław August and Henry IV that appear in the poetry, anecdotes, and parliamentary speeches of the period indicate that the comparison took root in the social consciousness in Poland, but due to the political circumstances and the collapsing Polish-Lithuanian Commonwealth, it could not be fully exploited, because it provoked derision.

PL

Artykuł omawia wykorzystanie legendy Henryka IV w kształtowaniu wizerunku Stanisława Augusta. W pierwszej części artykułu autor, poprzez prześledzenie XVIII-wiecznych utworów scenicznych we Francji, pokazuje funkcjonowanie pamięci o „dobrym królu Henryku” w epoce Oświecenia. Legenda przedstawiała go jako skutecznego i tolerancyjnego władcę, który zaprowadził pokój w kraju targanym wojnami religijnymi i oparł swoje rządy na zaufaniu i dobrobycie społeczeństwa. Motyw Henryka IV budził stałe zainteresowanie francuskich literatów, szczególnie od momentu opublikowania w latach 20. XVIII w. poematu Woltera Henriada. W drugiej części artykułu przedstawione zostały próby Stanisława Augusta kreowania się na „polskiego Henryka IV” (tym tytułem już w momencie elekcji okrzyknęła go Maria Teresa Geoffrin). Prześledzone zostały wizerunki monarchy, w których możemy doszukiwać się odniesień do postaci Henryka IV: od stroju, w którym Stanisława August pokazał się społeczeństwu Warszawy w dniu koronacji (przedstawionym na oficjalnym wizerunku króla – Portrecie w stroju koronacyjnym Marcella Bacciarellego) do portretu pędzla Élisabeth Vigée-Lebrun z czasów po abdykacji i III rozbiorze Rzeczypospolitej. W artykule zebrano także dzieła sztuki i książki z królewskiej kolekcji przedstawiające pierwszego Burbona. Porównania Stanisława Augusta z Henrykiem pojawiające się w poezji, anegdotach i mowach sejmowych tego okresu pokazują, że zestawienie to funkcjonowało w świadomości społecznej, jednak ze względu na realia polityczne upadającego państwa polsko-litewskiego nie mogło być mocno eksploatowane bez narażenia się na śmieszność.

Keywords

PL

Stanisław August Poniatowski; Stanisław August; Henryk IV; ikonografia władzy; portrety królów

EN

Stanislaus August Poniatowski; Stanisław II Augustus; Henry IV; royal iconography; royal portraiture

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2018
• Volume: 67
• Issue: 4
• Pages: 113-129

Dates

published

2018

Contributors

author

Piotr Skowroński

• Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

• https://orcid.org/0000000182282790

References

• Batowski, Z. (1951). Malarki Stanisława Augusta. Wrocław
• Brenner, C. (1931). Henri IV on the French Stage in the Eighteenth Century. PMLA, 46(2), 540-553. https://doi.org/10.2307/458047
• Butterwick, R. (2000). Stanisław August a kultura angielska. Warszawa
• Grześkowiak-Krwawicz, A. (2013). Legenda Stanisława Augusta. W: A. Sołtys, & Z. Zielińska (red.). Stanisław August i jego Rzeczpospolita: Dramat państwa, odrodzenie narodu (s. 6-80). Warszawa
• Grześkowiak-Krwawicz, A. (1990). Publicystyka stanisławowska o modelu rządów monarchii francuskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków
• Juszczak, D. (2018). Marcello Bacciarelli: Najpiękniejsze portrety. Warszawa
• Juszczak, D. (2013). Portrety Stanisława Augusta. W: A. Sołtys, & Z. Zielińska (red.). Stanisław August i jego Rzeczpospolita: Dramat państwa, odrodzenie narodu (s. 382-427). Warszawa
• Król-Kaczorowska, B. (1971). Teatr dawnej Polski: Budynki - Dekoracje - Kostiumy. Warszawa
• Tucoo-Chala, P., & Mironneau, P. (1995). La légende d’Henri IV. Paris
• Champenaud, G., & Piot, C. (2011). L’image d’Henri IV à travers les siècles. Nérac
• Mańkowski, T. (1932). Galeria Stanisława Augusta. Lwów
• Mikocka-Rachubowa, K. (2010). André Le Brun: „Pierwszy rzeźbiarz” króla Stanisława Augusta. T. 1-2. Warszawa
• Możdżyńska-Nawotka, M. (2014). Królewska maskarada, czyli rozwiązanie zagadki tzw. hiszpańskiego stroju koronacyjnego Stanisława Augusta. Kronika Zamkowa 67, 133-149
• Mycielski, J., & Wasylewski, S.(1928). Portrety polskie Elżbiety Vigée-Lebrun 1755-1842. Lwów-Poznań
• Pokora, J. (1993). Obraz najjaśniejszego pana Stanisława Augusta. Warszawa
• Raszewski, Z. (2015). Bogusławski, T. 1, Warszawa
• Reinhard, M. (1936). La légende de Henri IV, Paris
• Ryszkiewicz, A. (1998). Portrety polskie Madame Vigée-Lebrun: Stan badań. W: L. Kalinowski (red.). Nobile claret opus: Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi (s. 274-282). Wrocław
• Ryszkiewicz, A. (1972). Zbieracze i obrazy. Warszawa

Identifiers

DOI

10.36744/pt.259

Biblioteka Nauki

30107982