Palace and church in Smolice in Greater Poland – a Neo-Baroque work of Wrocław architecture company "Gaze & Böttcher"

• Authors: Ewa Grochowska , Krzysztof Stefański

Title variants

PL

Pałac i kościół w Smolicach w Wielkopolsce – neobarokowe dzieło wrocławskiej firmy architektonicznej „Gaze & Böttcher”

Abstracts

PL

Tematem artykułu jest dawny pałac rodziny von Zietenów i kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Smolicach na terenie południowej Wielkopolski. Należą one do najciekawszych zespołów architektonicznych utrzymanych w stylistyce neobarokowej na ziemiach polskich początku XX w. Budowle te powstały jako fundacja Heleny von Tietzen z domu Woller, która sfinansowała je, wykorzystując spadek po ojcu – dolnośląskim przemysłowcu Samsonie Wollerze. Pałac powstał w latach w 1908-1911 w kilku fazach jako rozbudowa wcześniej istniejącej niewielkiej rezydencji Wollera. Jednocześnie w latach 1907-1909 wzniesiony został duży neobarokowy kościół o osiowej kompozycji na planie krzyża. W wystroju świątyni brali udział artyści wrocławscy i berlińscy. O ile autorstwo kościoła było znane (wrocławska spółka „Gaze & Böttcher”), o tyle pałac w Smolicach, mimo że odnotowywany w publikacjach takich badaczy, jak S.T. Jaroszewski i J. Skuratowicz, uchodził za dzieło nierozpoznanych twórców. Jednym z celów artykułu było określenie autorstwa pałacu, kolejnym – przedstawienie dziejów budowli. Przeprowadzone przez autorów artykułu badania archiwalne pozwoliły na odnalezienie oryginalnych projektów pałacu przygotowanych we wrocławskiej firmie architektonicznej „Gaze & Böttcher”. Tym samym, a także na podstawie kwerendy bibliograficznej oraz badań obiektów z autopsji autorzy artykułu ustalili twórców pałacu oraz fazy jego rozbudowy, a w przypadku kościoła autorstwo poszczególnych elementów wystroju. Dokonano analizy form architektonicznych zespołu w Smolicach w kontekście dorobku firmy „Gaze & Böttcher”, co pozwoliło na odnalezienie zarówno wspólnych cech stylowych z innymi dziełami wrocławskiego biura architektonicznego, jak i odrębności decydujących o wartości budowli powstałych w Smolicach.

EN

The article deals with the former palace of the von Zieten family and the Sacred Heart of Jesus Church in Smolice, both located in southern Greater Poland, which are the most interesting neo-baroque architectural complexes in the early $20^{th}$ century in Poland. Both are the work of Wrocław-based company "Gaze & Böttcher", which has not yet been noticed by researchers. The buildings were founded by Helena von Zietzen née Woller, who financed these using the legacy of her father Samson Woller, a Lower Silesian industrialist. The palace was built in 1908-1911 in two or three phases as an extension of the previously existing small residence of Woller. The palace was built in 1908-1911 in several phases as an extension of the previously existing small Woller residence. At the same time, in the years 1907-1909, a large neo-baroque church with an axial composition on a cross plan was erected. Artists and craftsmen from Wrocław and Berlin took part in the decoration of the temple. The palace in Smolice was mentioned in the publications of such researchers as T.S. Jaroszewski and J. Skuratowicz, however it was mainly considered the work of unrecognized artists. The archival research carried out by the authors made it possible to find the original designs of the palace by renowned architectural firm "Gaze & Böttcher" from Wrocław, which changed this situation. The authors of the article, based on archival and bibliographic research as well as examination of autopsy objects, determined the authorship of the palace and the stages of its expansion, and in the case of the church, the authorship of individual elements of the interior. The architectural forms of the complex in Smolice were analyzed in the context of the achievements of "Gaze & Böttcher" company, which allowed us both to find common style features with other works of the Wrocław architectural office, and the distinctiveness determining the value of the buildings erected in Smolice.

Keywords

EN

Polish architecture of 20th century; German architecture of 20th century; Smolice; architectural company Gaze & Böttcher

PL

architektura polska XX w.; architektura niemiecka XX w.; Smolice; firma architektoniczna Gaze & Böttcher

• Publisher: Politechnika Wrocławska. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Journal: Architectus
• Year: 2021
• Issue: 3 (67)
• Pages: 13-24

Dates

published

2021

Contributors

author

Ewa Grochowska

author

Krzysztof Stefański

• Institute of History of Art, University of Łódź, Łódź

References

• Meyer E., Die Familie Uminski und ihr Besitz, “Historische Monatsblätter” 1915, Jg. 16, Nr. 4, 49–59.
• Ostojski L., Umińscy – właściciele Smolic, “Dobrzyckie Studia Ziemiańskie” 2015, nr 5, 15–27.
• Kwilecki A., Stablewscy herbu Oksza. Między dworem i kościołem, “Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski” 2009, t. 4, 245–261.
• Grochowska E., Stefański K., The tomb-chapel of Samson Woller’s family in Leśna near Lubań – the work of Carll Lüdecke, “Architectus” 2015, No. 2(42), 31–40, doi: 10.5277/arc150204.
• 65 lat hodowli roślin, https://www.hrsmolice.pl/images/album_65_lat_hodowli_HR_SMOLICE.pdf [accessed: 22.02.2021].
• Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych […] w dawnej diecezji poznańskiej, t. 2, Nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1859, 33.
• https://smolice.eu/parafia-w-smolicach/historia-parafii-do-roku-1907/ [accessed: 22.02.2020].
• Crettaz-Stürzel E., Heimatstil. Reformarchitektur in der Schweiz 1896–1914, Huber, Frauenfeld–Stuttgart–Wien 2005.
• Omilanowska M., Nacjonalizm a style narodowe w architekturze europejskiej XIX i początku XX wieku, [in:] D. Konstantynów, R. Pasieczny, P. Paszkiewicz (red.), Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789–1950. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Instytut Historii Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniach 5–7 grudnia 1995 w Warszawie, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1998, 152, 145–155.
• Skuratowicz J., Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim, Wydawnictwo ECO, Międzychód 1992.
• Skuratowicz J., Dwory i pałace Wielkopolski. Styl narodowy, Zysk i S-ka, Poznań 2020.
• Jaroszewski T.S., Dwór polski tuż przed I wojną światową, [in:] T.S. Jaroszewski, Od klasycyzmu do nowoczesności. O architekturze polskiej XVII, XIX i XX wieku, PWN, Warszawa 1996, 210–242.
• Jaroszewski T.S., Architektura neobarokowa w Polsce, [in:] T.S. Jaroszewski, Od klasycyzmu do nowoczesności. O architekturze polskiej XVII, XIX i XX wieku, PWN, Warszawa 1996, 78–94.
• Sanktuarium Matki Bożej Uzdrowienia Chorych. Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Smolicach, oprac. D. Krajewska, Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Smolicach, Smolice 2019.
• Stefański K., Motywy nadreńskie w polskiej architekturze sakralnej początku XX wieku, [in:] J. Olenderek (red.), Ars sine scientia nihil est. Księga ofiarowana Profesorowi Zygmuntowi Świechowskiemu, Dom Wydawniczy ARS, Warszawa 1977, 240–246.
• Sachs R., Lexikon der bildenden Künstler und Kunsthandwerker Schlesiens bis 1945, Bd. 1: A–B, [Werk], Breslau 2001, 637–641.
• Ausstellung kirchlicher Kunst, “Schlesien” 1909–1910, Jg. 3, 25.
• Ludwig Tavernier, Courten Angelo Graf von (Angelus de), [in:] E. Kasten, A. Nabert, M. Steppes (Hrsg.), Saur, Allgemeines Künstler-Lexikon, Bd. 21, K.G. Saur, München–Leipzig 1999, 591.
• Hofer Gottfried, [in:] H. Vollmer (Hrsg.), Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler, Bd. 17, VEB E.A. Seemann Verlag, Leipzig [n.y.], 238–239.
• Geese S., Eckhardt Adolf, [in:] E. Kasten, A. Nabert, M. Steppes (Hrsg.), Saur. Allgemenes Künstler-Lexikon, Bd. 32, K.G. Saur, München–Leipzig 2001, 36.
• Burgemeister L., Der Orgelbau in Schlesien, Heitz Verlag, Strassburg 1925.
• Eichler H.G., Poettgen B., Handbuch der Stück- und Glockengieβer auf der Grundlage der im mittleren und östlichen Deutschland überlieferen Glocken, Deutsches Glockenmuseum, Greifenstein 2003.
• Rohrschneider Ch., Albert(I) Geittner, [in:] E. Kasten, A. Nabert, M. Steppes (Hrsg.), Saur. Allgemeines Künstler-Lexikon, Bd. 51, K.G. Saur, München–Leipzig 2006, 153.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie, T. Ruszczyńska, A. Sławska (red.), z. 4: Powiat gostyński, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1961.
• Atlas architektury Wrocławia, J. Harasimowicz (red.), t. 1–2, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997–1998.
• Leksykon architektury Wrocławia, R. Eysymontt, J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Via Nova, Wrocław 2011.
• Kwaśniewski A., Gaze & Böttcher. Biuro architektoniczne, [in:] J. Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005, 227.
• Zabłocka-Kos A., Dawny ewangelicki kościół św. Jana, obecnie parafialny kościół katolicki św. Augustyna, ul. Sudecka 86–90, [in:] J. Harasimowicz (red.), Atlas architektury Wrocławia, t. 1: Budowle sakralne, świeckie budowle publiczne, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997, 72–73.
• Szymański-Störtkuhl B., Kościoły ewangelickie we Wrocławiu 1900–1915. Kościół, naród i reforma artystyczna, [in:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, Wydawnictwo „Werk”, Wrocław 1997, 248–250.
• Buchwald C., Kunst und Kunstpflege. Die Johanneskirche in Breslau, “Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau und die Provinz Schlesien” 1909/1910, Jg. 3, 447–452.
• Neue evangelische Kirche zu Klettendorf, “Ostdeutsche Bau-Zeitung” 1905, Jg. 3, Nr. 96, 848–849, Nr. 98, 884–885.
• Skoczylas-Stadnik B., Ratusz w Kamiennej Górze, Wydawnictwo Edytor, Legnica 2013.
• https://polska-org.pl/3499205,foto.html?idEntity=538275 [accessed: 22.02.2020].
• Zabłocka-Kos A., Dawna willa Dzialasa przy ul. Mieczysława Karłowicza 1, obecnie Dom Zakonny Sióstr Karmelitanek, [in:] J. Harasimowicz (red.), Atlas architektury Wrocławia, t. 2: Budowle mieszkalne. Budowle inżynieryjne i przemysłowe. Parki, cmentarze, pomniki, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1998, 113.
• Seidel-Grzesińska A., Dawny budynek korporacji studenckiej „Lusatia”, obecnie Młodzieżowy Dom Kultury, ul. Stanisława Dubois 5, [in:] J. Harasimowicz (red.), Atlas architektury Wrocławia, t. 1: Budowle sakralne. Świeckie budowle publiczne, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997, 185.

Identifiers

DOI

10.37190/arc210302

Biblioteka Nauki

2028504