New perspectives of studies in the Przeworsk culture in the Lublin region – on the example of the results of interdisciplinary studies of site 5 in Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, Lublin voivodship

• Authors: Marta Stasiak-Cyran

Abstracts

EN

The last twenty years have brought discoveries which provide a large number of sources concerning the archaeology of the Roman Period in the Lublin region. The interdisciplinary studies related to site 5 in Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, Lublin region, Poland, have generated a substantial part of these new sources. The multi-aspectual analysis of archaeological and biological sources allowed us to characterize of the economy of the dwellers of the settlement which was constituted by agriculture, animal husbandry and fishing. The relative chronology of the settlement was established, and the first stage of its functioning was determined as belonging to phase B2, until phase C1a inclusive. The second stage of the utilisation of the settlement is dated to phase C3-D1. Three instances of radiocarbon dating confirm the chronological frame established by relative dating. The presented analysis of selected archaeological sources from site 5 in Nieszawa Kolonia, especially of ceramic material, seems to confirm the possibility that in the early Roman period, in the Lublin region, especially in its western part, infiltration of Dacian cultural elements into the Przeworsk environment took place. It is undeniable that the chronology of the settlement in Nieszawa Kolonia extends beyond the established time frame assumed for the functioning of the Przeworsk culture in the Lublin region. It is possible that in the late Roman Period the history of the settlement in question is part of a series of changes that took place in the areas of Barbaricum and Roman provinces. Some of the settlers of northern origin could have returned to the former settlements. The settlement in the mesoregion of the Lesser Poland Gorge of the Vistula is of particular importance for the revision of previous interpretations of the cultural changes taking place in the Lublin region in the Roman Period and in the early Migration Period.

Keywords

EN

Przeworsk culture; settlement; Roman Period; early Migration Period; Lublin region; interdisciplinary studies; food economy; pottery; Dacian circle influences

• Publisher: Polska Akademia Nauk
• Journal: Acta Archaeologica Carpathica
• Year: 2020
• Volume: LV
• Pages: 111-136

Dates

published

2020

Contributors

author

Marta Stasiak-Cyran

• Muzeum Narodowe w Lublinie, Polska

References

• Almgren O., 1923 Studien über nordeuropäischen Fibelformen der ersten nachchrislichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig.
• Andrzejowski J., 2001 Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, Wiadomości Archeologiczne 54 (1995–1998), p. 59-87.
• Barłowska A., 1984 Osada z późnego okresu wpływów rzymskich w Lesku, woj. Krosno, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1976–1979, p. 51-101.
• Beckmann B., 1966 Studien über die Metallnadeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Saalburg Jahrbuch 23, p. 5-100.
• Biborski M. J., Stępiński J., Biborski M. R., 2016 Wyniki badań metaloznawczych przedmiotów żelaznych oraz składu chemicznego zabytków ze stopu miedzi ze stanowiska 5 w Nieszawie Kolonii, pow. Opole Lubelskie, [in:] Nieszawa Kolonia stanowisko 5, powiat Opole Lubelskie. Interdyscyplinarna monografia osady z okresu rzymskiego, M. Stasiak-Cyran (ed.), Lublin, p. 244-269.
• Castagne C., Kokowski A., 1989 Osada kultury przeworskiej w Drążgowie, stan. 3, gm. Ułęż, woj. lubelskie, Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1989 roku, Lublin, p. 24-25.
• Czopek S., 1980 Dobre, gm. Wilków, woj. lubelskie, Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w roku 1980, Lublin, p. 6-8.
• Daszkiewicz M., Schneider G., Bobryk E., 2016 Nieszawa Kolonia, ceramika z okresu rzymskiego – technologia i pochodzenie w świetle badań laboratoryjnych, [in:] Nieszawa Kolonia stanowisko 5, powiat Opole Lubelskie. Interdyscyplinarna monografia osady z okresu rzymskiego, M. Stasiak-Cyran (ed.), Lublin, p. 225-243.
• Dobrzańska H., 1990 Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomii, woj. krakowskie. Część II, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
• Dobrzańska H. , Kielski A., Wodnicka K., 2004 Ścieralność ceramiki „siwej” – zjawisko kulturowe czy technologiczne?, [in:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, J. Garncarski (ed.), Krosno, p. 679-690.
• Dzieńkowski T., 2014 Wyniki badań archeologicznych na stanowisku 8 w Bykowszczyźnie, gm. Firlej, woj. lubelskie, [in:] Raport 9, Narodowy Instytut Dziedzictwa, S. Kadrow (ed.), Warszawa, p. 383-408.
• Florkiewicz I., 2004 Problem dackich elementów kulturowych w Karpatach polskich oraz na Podkarpaciu we wczesnym okresie wpływów rzymskich – stan badań, [in:], Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, J. Garncarski (ed.), Krosno, p. 659-678.
• Florkiewicz I., 2006 Elementy dackie w kulturze przeworskiej we wczesnym okresie wpływów rzymskich, Analecta Archaeologica Ressoviensia, vol. 1, Rzeszów, p. 195-217.
• Gajewski L., Gurba J., 1981 Civilisation de Przeworsk dans la région de Lublin, Inventaria Archaeologica 45, PL 274-279.
• Gładysz-Juścińska M., 2003 Niecodzienne odkrycie „fibul pannońskich” na Lubelszczyźnie, [in:] Antyk i barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, A. Bursche, R. Ciołek (eds.), Warszawa, p. 193-203.
• Gładysz-Juścińska M., Juściński M., Kokowski A., Łuczkiewicz P, Niezabitowska-Wiśniewska B., Sadowski S., 2007 Badania nad młodszym okresem przedrzymskim, rzymskim i wędrówek ludów w świetle dokonań ostatniego dziesięciolecia (1995–2005), [in:] 60 lat archeologii UMCS Podsumowanie ostatniego dziesięciolecia, Lubelskie Materiały Archeologiczne, J. Gurba, J. Libera (eds.), vol. 15, p. 81-91.
• Godłowski K., 1976 Strefy kulturowe w okresie rzymskim w Europie Środkowej, [in:] Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływ rzymskich: materiały z konferencji zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 20-22 września 1972 roku w Nowej Hucie i Krakowie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu jagiellońskiego. Prace Archeologiczne, vol. 22, Kraków, p. 13-34.
• Godłowski K., 1985 Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Prace Komisji Archeologicznej PAN, vol. 23, Wrocław.
• Jadczykowa I., 1983 Budownictwo mieszkalne ludności kultury przeworskiej na obszarze Polski, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 28 (1981), p. 109-247.
• Jakubczak M., Szubski M., 2015 Nieszawa Kolonia stanowisko 5, pow. Opole Lubelskie. Interdyscyplinarna monografia osady z okresu rzymskiego – analiza numerycznego modelu terenu, Archiwum Muzeum Narodowego w Lublinie (typescript). 
• Jakubczyk I., 2014 Die eingliederigen Fibeln der Almgrens VI. Gruppe in der Przeworsk-Kultur – Fibeln des Typs A 158, Recherches Archéologiques, Nouvelle Serie, vol. 5-6 (2013- 2014), p. 113-218.
• Juściński M., 2008 Tarkawica, st.5 – osada kultury przeworskiej ze środkowego okresu rzymskiego na Lubelszczyźnie (Polska) [in:] Barbarskásídliště. Chronologické, ekonomické a historickéaspekty jejich vývoje ve světle nových archeologických výzkumů, Archeologie barbarů2007, E. Droberjar, B. Komoróczy, D. Vachútova (eds.), Brno, p. 327-344.
• Kokowski A., 1989 Wielokulturowe stanowisko 2 w Drążgowie, gm. Ułęż, woj. lubelskie, Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1989 roku, Lublin, p. 29-32.
• Kokowski A., 1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Lublin.
• Kokowski A., 2001 Ramy chronologiczne osadnictwa kultury przeworskiej w południowo-wschodniej Polsce, Wiadomości Archeologiczne 54 (1995-1998), p. 109-128.
• Kokowski A., 2005 Polska starożytna, Warszawa.
• Kokowski A., 2007 Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa.
• Kokowski A., 2009 Kontinuität und Diskontinuität der Besiedlung in der jüngeren vorrömischen Eisenzeit und in der römischen Kaiserzeit am Beispiel des Hrubieszów-Beckens, Přehled Výskumů50, p. 181-212.
• Kokowski A., 2019 „Erstes Ende“der Przeworsk-Kultur im Lublinerland, Acta Archaeologica Carpathica 54, p. 129-158.
• Kokowski A., Kutyłowski A., 1987 Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Woli Skromowskiej, woj. lubelskie, Wiadomości Archeologiczne 48 (1983), p. 55-72.
• Kokowski A., Łuczkiewicz P., Niezabitowska-Wiśniewska B., 2012 Stan badań nad okresem przedrzymskim, rzymskim i wędrówek ludów w 50 lat po monografii Stefana Noska, [in:] Miejsce Profesora Stefana Noska w archeologii polskiej. 50 lat po wydaniu „Materiałów do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu”, A. Zakościelna (ed.), Lublin, p. 127-141.
• Kokowski A., Reszczyńska A., Roman E., 1997 Badania ratownicze na wielokulturowym stanowisku nr 1 w Drążgowie (Kolonii), woj. lubelskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej 2, p. 95-97.
• Kondracki J., 1998 Geografia regionalna Polski, Warszawa.
• Kontny B., 2016 Przeworsk culture society and its long-distance contacts, AD 1–350, [in:] The past societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, P. Urbańczyk (ed.), vol. 4: 500BC–500 AD, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz (ed.), p. 163-216.
• Kuraś S., 1983 Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, Dzieje Lubelszczyzny III, Warszawa.
• Lasota A., 2010 Hand-made storage vessels from the Early Roman Period from south-western Lesser Poland, Recherches Archéologiques, Nouvelle Serie, vol. 2, p. 79-91.
• Lis P., 1997 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na wielokulturowym stanowisku 3 w Puławach-Włostowicach w 1996 roku, Archeologia Polski Środkowowschodniej 2, p. 127-135.
• Łuczkiewicz P., 1999 Osada kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego w Sobieszynie, stan. 14, pow. Ryki, woj. lubelskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej 4, p. 115-118.
• Łuczkiewicz P., 2009 Neues zur ausgehenden Kaiserzeit und der Volkerwanderungszeit im mittleren Ostpolen: Spiczyn, Fdst. 53, Światowit Supplement Series B: Barbaricum 8, Warszawa, p. 171-182.
• Łuczkiewicz P., 2010 Osada kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Sobieszynie, pow. rycki, stan. 14. Sprawozdanie z badań prowadzonych w 2005 i 2007 r., Archeologia Polski Środkowowschodniej 10 (2008), p. 53-66.
• Madyda-Legutko R., 1996 Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Uniwersytet Jagielloński Kraków: Rozprawy habilitacyjne, vol. 304/1, Kraków.
• Madyda-Legutko R., 2010 Zróżnicowanie regionalne ceramiki wykonanej na kole garncarskim na przykładzie materiałów zabytkowych pochodzących z polskich Karpat, [in:] Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, H. Machajewski, B. Jurkiewicz (eds.), Pułtusk, p. 17-34.
• Madyda-Legutko R., 2011 Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasa w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Opera Archeologiae Iagellonicae, vol. 1, Kraków.
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., 2017 Reich verzierte frühkaiserzeitliche Fibeln aus dem südöstlichen Polen, [in:] Na hranicích impéria. Extra fines imperii. Jaroslavu Tejralovi k 80. narozeninám, Ústav archeologie a muzeologie FF MU, Brno 2017, p. 301-313.
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J., 2013 New data concerning the cultural situation in the basin of the Upper San River during the Roman Period, [in:] Proceedings of the international archaeological conference Wandering and Settled Barbarians in the Carpathian Region and Neighbouring Areas (1st–5th cent.). New Finds, New Interpretations held in Nyíregyháza and Satu mare, October 11–14 2010, E. Istvánovits, V. Kulcsár (eds.), Nyíregyháza, p. 409-422.
• Mączyńska M., 1999 Schyłkowa faza kultury przeworskiej, [in:] Kultura przeworska, vol. 4, A. Kokowski (ed.), Lublin, p. 25-53.
• Mączyńska M., Jakubczyk I., 2017 Das Gräberfeld Żerniki Wielkie/Gross Sürding –Alte und neue Probleme, [in:] Na hranicích impéria. Extra fines imperii. Jaroslavu Tejralovi k 80. narozeninám, Ústav archeologie a muzeologie FF MU, Brno 2017, p. 287-299.
• Michałowski A., 2003 Osady kultury przeworskiej z terenu ziem polskich, Poznań.
• Michałowski A., 2011 Budownictwo kultury przeworskiej, Poznań.
• Michałowski A., Sobucki A., 2011 Piece wapiennicze z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Wielkopolsce, [in:] Ogień– żywioł nieujarzmiony. VI Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Garbicz, 5–6 czerwca 2008, A. Jaszewska, A. Michalak (ed.), Zielona Góra, p. 273-310.
• Michałowski A., Teska M., 2015 Piece wapiennicze z południowo-zachodniej strefy osadnictwa kultury wielbarskiej w fazie lubowidzkiej na tle porównawczym – przegląd źródeł, Folia Praehistorica Posnaniensia 20, p. 317-337.
• Niewęgłowski A., 1981 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Gościeradowie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne 33, p. 61-98.
• Niezabitowska-Wiśniewska B., 2009 Archaeology. History and the Heruls. The Lublin Region in the Late Roman Period and the Migration Period, Światowit Supplement Series B, Barbaricum 8, Warszawa, p. 195-239.
• Niezabitowska-Wiśniewska B., 2010 Kompleks osadniczy w Ulowie, pow. tomaszowski – wstępne podsumowanie sześcioletnich badań wykopaliskowych, Archeologia Polski Środkowowschodniej 10 (2008), p. 67-93.
• Niezabitowska-Wiśniewska B., 2017 Archaeological research results of the settlement micro-region in the area of Ulów in Middle Roztocze in the light of the project “Roztocze - the ancient terra incognita?...”, Folia Quaternaria 85, p. 5-47.
• Niezabitowska-Wiśniewska B., 2018 Puławy-Włostowice. Wielokulturowe stanowisko z zachodniej Lubelszczyzny, Lublin.
• Okoński J., 2000 Osada na stanowisku 3 w Bessowie, gm. Bochnia, na tle nadrabskiego mikroregionu osadniczego, Acta Archaeologica Carpathica 35, p. 113-167.
• Okoński J., Szpunar A., 2000 Wyniki nadzoru archeologicznego na stanowisku 3 w Bessowie, gm. Bochnia, woj. małopolskie, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 21, p. 249-269.
• Piątkowska-Małecka J., 2014 Szczątki kostne ssaków dzikich z osad ludności kultury przeworskiej, [in:] Środowisko przyrodnicze, gospodarka, osadnictwo i kultura symboliczna w V w. p.n.e. – VII w. n.e. w dorzeczach Odry i Wisły, M. Karczewski, E. Smolska, T. Kalicki (eds.), Białystok, p. 83-100.
• Piotrowski M., Dąbrowski G., 2009 Krzesiwa i krzesaki – przyczynek do badań nad krzesaniem ognia w starożytności oraz średniowieczu (na marginesie badań archeologicznych na stan. 22 w Łukawicy, pow. lubaczowski), Archeologia Polski Środkowowschodniej 9 (2007), p. 231-242.
• Pyrgała J., 1971 Wapiennictwo w dorzeczu środkowej i dolnej Wisły u schyłku starożytności (I-IV wiek n.e.), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 19, p. 351–367.
• 1972 Budownictwo okresu lateńsko-rzymskiego i starszych faz wczesnego średniowiecza na Mazowszu Płockim, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 20, p. 219-241.
• Ratajczak U., Piskorska T., Stefaniak K., 2016 Hodowla i użytkowanie zwierząt w osadzie kultury przeworskiej w Nieszawie Kolonii, pow. Opole Lubelskie, [in:] Nieszawa Kolonia stanowisko 5, powiat Opole Lubelskie. Interdyscyplinarna monografia osady z okresu rzymskiego, M. Stasiak-Cyran (ed.), Lublin, p. 291-303.
• Reder J., 2018 Przyrodnicze uwarunkowania lokalizacji wielokulturowego stanowiska pradziejowego w Puławach-Włostowicach, [in:] Puławy-Włostowice. Wielokulturowe stanowisko z zachodniej Lubelszczyzny, B. Niezabitowska-Wiśniewska (ed.), Lublin, p. 127-141.
• Rodzińska-Nowak J., 2006 Jakuszowice stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Archeologiczne, vol. 61, Kraków.
• Rodzińska-Nowak J., 2010 Uwagi o chronologii ceramiki wykonanej na kole garncarskim w kulturze przeworskiej w świetle wyników analizy materiałów zabytkowych z osady w Jakuszowicach, woj. świętokrzyskie, i cmentarzyska w Opatowie, woj. śląskie, [in:] Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, H. Machajewski, B. Jurkiewicz (eds.), Pułtusk, p. 71-87.
• Rodzińska-Nowak J., 2012 Gospodarka żywnościowa ludności kultury przeworskiej, Opera Archeologiae Iagellonicae, vol. 2, Kraków.
• Rodzińska-Nowak J., 2017 Co jadali mieszkańcy „barbarzyńskiej” Europy?, [in:] Extra limites, M. Bohr, M. Teska (eds.), Poznań-Wrocław, p. 185-199.
• Sadowski S., 2010 Żelazna ostroga z młodszego okresu rzymskiego z okolic Biłgoraja, Archeologia Polski Środkowowschodniej 10 (2008), p. 253-255.
• Schuster J., 2011 Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz/Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, Wiadomości Archeologiczne 62, p. 65-82.
• Starkel L., 2001 Historia doliny Wisły, Warszawa.
• Stasiak M., 1994 Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce, Kultura przeworska, vol. 2, Lublin.
• Stasiak-Cyran M., 2008 A settlement in Nieszawa Kolonia and the problem of the end of the Przeworsk Culture in the western Lublin region, [in:] The turbulent epoch. New materials from the Late Roman Period and the Migration Period, Monumenta Studia Gothica, B. Niezabitowska-Wiśniewska, M. Juściński, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski (eds.), vol. 5, Lublin, p. 309-328.
• Stasiak-Cyran M., 2016 Charakterystyka osady w Nieszawie Kolonii w świetle analizy źródeł archeologicznych i badań interdyscyplinarnych, [in:] Nieszawa Kolonia stanowisko 5, powiat Opole Lubelskie. Interdyscyplinarna monografia osady z okresu rzymskiego, M. Stasiak-Cyran (ed.), Lublin, p. 10-210.
• Stasiak-Cyran M., Pawlikowski M., Szperkowska K., 2010 Badania mineralogiczno-petrograficzne ceramiki z osady kultury przeworskiej w Nieszawie Kolonii, stanowisko 5, woj. lubelskie, [in:] Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, H. Machajewski, B. Jurkiewicz (eds.), Pułtusk, p. 89-100.
• Stawiarska T., 1999 Naczynia szklane z okresu rzymskiego z terenu Polski, Warszawa.
• Szarek-Waszkowska E., 1971 Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejscowości Opoka, pow. Puławy, Studia i Materiały Lubelskie 5, Lublin, p. 79-186.
• Szydłowski J., 1977 Zur Frage der fremden Komponenten in der Dobrodzień-Gruppe, Przegląd Archeologiczny 25, p. 97-134.
• Thomas S., 1960 Studien zu den germanischen Kämme der römischen Kaiserzeit, Arbeits- und Forschungsbericht zur sächsischen Bodendenkmalpflege 8, p. 54-215.
• Wasylikowa K., Cywa K., Stasiak-Cyran M., 2010 Rola roślin w gospodarce osady kultury przeworskiej w Nieszawie Kolonii stanowisko 5, Archeologia Polski Środkowowschodniej 8 (2008), p. 117-138.
• Wichrowski Z., 2000 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury przeworskiej w Kraśniku-Piaskach, stan. 2, woj. lubelskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej 5, p. 96-104.
• Wilk M., 2005 Późnorzymskie naczynia zasobowe (w typie Krausengefässe) na obszarze południowo-wschodniej Polski, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 26, p. 305-371.
• Witkowski A., 2016 Wyniki badań szczątków ryb z osady z okresu rzymskiego w Nieszawie Kolonii, stanowisko 5, pow. Opole Lubelskie, [in:] Nieszawa Kolonia stanowisko 5, powiat Opole Lubelskie. Interdyscyplinarna monografia osady z okresu rzymskiego, M. Stasiak-Cyran (ed.), Lublin, p. 288-290.

Identifiers

DOI

10.4467/00015229AAC.20.006.13511

Biblioteka Nauki

1385888