Chemia Jędrzeja Śniadeckiego

• Authors: Halina Lichocka

Title variants

EN

The chemistry of Jędrzej Śniadecki

Abstracts

EN

In Poland, Jędrzej Śniadecki was a continuator and one of the promoters of the French school of chemistry, initiated by the works of Antoine Lavoisier. Śniadecki came into contact with the foundations of this school, which included a new definition of the chemical elements, the principle of mass conservation and the oxygen theory of combustion, while still studying at the university in Kraków. His later studies at European universities and his knowledge of the most recent literature ultimately channelled his views on chemistry. This was reflected in Śniadecki’s academic publications, in particular in his textbook: Początki chemii: stosownie do teraźniejszego tey umiejętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułożony y za wzór lekcyi akademickich służyć mające (The Beginnings of Chemistry: Composed in Accordance with the Current State of This Skill for the Benefit of Students and Auditors to Be Used as a Model for Academic Classes) Vilnius, 1800. It was the first original chemistry textbook in the Polish language. The author used his own chemical terminology, modelled after the new French terminology. The Polish systemic chemical terminology, which conveyed information about the type and composition of a given substance, had been introduced by Śniadecki three years earlier, during his lectures at Vilnius University. The names proposed by Śniadecki caught on and were used in Poland for several decades. Jędrzej Śniadecki’s original contribution to global science was his theory that explained the phenomenon of life and the interdependencies between matter in the animate and inanimate world. This theory, published in the years 1804–1811, in Warsaw in three parts, was translated into German and French. The Polish edition was entitled Jędrzeja Śniadeckiego medycyny doktora Teoria jestestw organicznych ( Theory of Organic Beings by Jędrzej Śniadecki, Medical Doctor). The first part was of great significance for the development of organic chemistry. When this work is compared with later publications by Justus Liebig, it can be shown that Śniadecki’s views had an impact on the writings of this German scholar.

Keywords

PL

Jędrzej Śniadecki; podręcznik chemii; Antoine Lavoisier; Antoine François Fourcroy; Justus Liebig; kwasy; spalanie; pierwiastki; pierwiastki promieniste; cieplik; Wilno; Uniwersytet Wileński; nomenklatura chemiczna; powinowactwo; west (vestium); ruten

EN

Jędrzej Śniadecki; chemistry textbook; acid; combustion; chemical elements; radial elements; caloric; Vilnius; Vilnius University; chemical terminology; affinity; vestium; ruthenium

• Publisher: Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Opuscula Musealia
• Year: 2019
• Volume: 26
• Pages: 21-34

Dates

published

2019

Contributors

author

Halina Lichocka

• Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000203174108

References

• Archiwum Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie, rps, sygn. F9-123.
• Bednarczyk A., Jędrzeja Śniadeckiego „Teoria jestestw organicznych” (1804) w dwusetną rocznicę ogłoszenia dzieła, Warszawa 2004.
• Dąbkowska M., Początki chemii Jędrzeja Śniadeckiego na tle powstawania polskiej nomenklatury chemicznej [w:] Księga pamiątkowa dziesięciolecia Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie 1944–1954, Lublin 1956, s. 177–195.
• Fourcroy A.F. de, Filozofia chemiczna czyli fundamentalne prawdy teraźniejszej chemii przez Antoine Francois de Fourcroya. Z francuskiego przełożona przez X. Jana Bystrzyckiego S.P. Towarzystwa Król. Warsz. Przyjaciół Nauk członka, profesora fizyki w szkołach warszawskich, Warszawa 1808.
• Guyton de Morveau L.B., Lavoisier A.L., Berthollet C.L., Fourcroy A.F., Méthode de nomenclature chimique on y a joint un nouveau Systême de Caractères Chimiques, adaptés à cette Nomenclature, par MM. Hassenfratz & Adet, Paris 1787.
• Harabaszewski J., Jędrzej Śniadecki, nauczyciel chemii i pisarz rzeczy chemicznych, Lwów 1938.
• Hubicki W., Studia chemiczne Jędrzeja Śniadeckiego [w:] Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. I. Stasiewicz, Warszawa 1970.
• Konopka S., Spis rozpraw i artykułów o Jędrzeju Śniadeckim ogłoszonych w latach od 1840 do 1968 włącznie, „Archiwum Historii Medycyny” 1969, t. 32, z. 1, s. 75–83.
• Koskowski B., [Słowo wstępne], Inwentarz Zakładu Chemii dawnego Uniwersytetu Wileńskiego zapoczątkowany przez Jędrzeja Śniadeckiego w roku 1797 i doprowadzony do końca przez Ignacego Fonberga. Materiał archiwalny zebrał i do druku opracował Kazimierz Sławiński. W hołdzie Jędrzejowi Śniadeckiemu w stuletnią rocznicę jego śmierci dokument ten wydaje Polskie Powszechne Towarzystwo Farmaceutyczne, Wilno 1938, s. 9–10.
• Kramsztyk Z., Jędrzej Śniadecki, „Teoryja (!) jestestw organicznych” w obec (!) dzisiejszych pojęć o życiu. Z portretem Śniadeckiego, Warszawa 1874.
• Lampe W., Początki chemii Jędrzeja Śniadeckiego, „Roczniki Chemii” 1950, t. 24, nr 1–6, s. 3–10.
• Lichocka H., Historia pierwiastka narkotycznego, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 2004, nr 1–2, s. 113–121.
• Liebig J., Listy o chemii: o jej zastosowaniu w przemyśle, fizjologii i w rolnictwie przez… przeł. S. Zdzitowiecki, Warszawa 1845.
• Liebig J., Najnowsze listy chemiczne…, przeł. A. Rose, Poznań 1858.
• Liebig J., Nowe listy o chemii zastosowanej do przemysłu, fizjologii i rolnictwa przez dra … profesora chemii w Uniwersytecie w Monachium, etc, przeł. L. Natanson, Warszawa 1854.
• Łagowski S., Jędrzej Śniadecki i jego „Teoria jestestw organicznych” w setną rocznicę pierwszego jej wydania. Szkic źródłowy i krytyczny, Lwów 1904.
• Mierzecki R., Rozwój polskiej terminologii chemicznej, Wrocław 1988.
• Müller J.P., Bildungsgeschichte der Genitalien, Düsseldorf 1830.
• Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. I. Stasiewicz, Biblioteka Wiedzy Współczesnej – Omega, t. 165, Warszawa 1970.
• Sarnecka-Keller M., Zasadnicze tezy biologicznego światopoglądu Jędrzeja Śniadeckiego [w:] Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. I. Stasiewicz, Warszawa 1970, s. 62–79.
• Sarnecki K., Śniadecki – analityk, ale czy odkrywca rutenu? [w:] Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. I. Stasiewicz, Warszawa 1970, s. 52–61.
• Siemion I.Z., Wilno chemiczne do połowy XIX stulecia, Komitet Historii Nauki i Techniki PAN.
• Rozprawy z Dziejów Nauki i Techniki, t. 20, Warszawa 2009.
• Śniadecki J., Objaśnienie niektórych punktów w nauce o ciepliku. Rzecz na posiedzeniu akademickim Uniwersytetu Wileńskiego dnia 15 marca 1815 roku czytana [w:] J. Śniadecki, Dzieła, t. 3, Warszawa 1840.
• Śniadecki J., Początki chemii dla użycia słuchaczów akademickich ułożone przez … filozofii i medycyny doktora, chemii w Wileńskim Imperatorskim Uniwersytecie zwyczajnego publicznego profesora, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, Medycznego w Wilnie członka. Edycja powtórna powiększona i poprawna, t. 2: Chemia organiczna Wilno 1807.
• Śniadecki J., Początki chemii dla użycia słuchaczów przy Imperatorskim Wileńskim Uniwersytecie ułożone przez Jędrzeja Śniadeckiego. Wydanie trzecie poprawione i poprawne, t. 1, Wilno 1816.
• Śniadecki J., Początki chemii: stosownie do teraźniejszego tey umiejętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułożony y za wzór lekcyi akademickich służyć mające, Wilno 1800.
• Śniadecki J., Rozprawa o nowym metalu w surowej platynie odkrytym przez … filozofii i medycyny doktora, chemii w Wileński Imperatorskim Uniwersytecie zwyczajnego publicznego profesora, Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie, Medycznego w Wilnie członka. Czytana na publicznym posiedzeniu Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego dnia 28 czerwca 1808 d. s., Wilno 1808.
• Śniadecki J., Teoria jestestw organicznych medycyny doktora… t. 1, Warszawa 1804.
• Śniadecki J., Teoria Jestestw organicznych, przez… Kollegskiego konsyliarza, doktora medycyny, profesora chemii w Imperatorskim Wileńskim Uniwersytecie, wielu towarzystw uczonych członka, t. 2, Wilno 1811.
• Wrzosek A., Jędrzej Śniadecki, Przedmowa do „Krótkiego rysu chemii dla użytku szkół narodowych W. Księstwa Warszawskiego”. Z rękopisu wydał i wstępem poprzedził…, „Wszechświat” 1903, t. 22, nr 11 (1084), s. 161–164.
• Żurawska E., Konieczyńska J., Jędrzej Śniadecki 1768–1838. Bibliografia w wyborze, Żnin 1970.

Identifiers

DOI

10.4467/20843852.OM.18.002.10995

Biblioteka Nauki

2171593