Szable w kontekście badań nad bronią dawną – przyczynek do dziejów bronioznawstwa polskiego

• Authors: Mateusz Chramiec

Title variants

EN

Sabres in the context of research on historical weapons – a contribution to the history of Polish hoplology

Abstracts

EN

This article is an attempt to provide a comprehensive view on the history of hoplology in relation to the most popular type of weapon used in the old Polish-Lithuanian Commonwealth, the sabre. The research history addresses the issue of modern weapons, which is motivated by the emergence of various types of sabre at that time. Research on old weapons, inspired primarily by collectors, museologists and members of academia, traditionally uses a range of methods developed by history, art history, archaeology and art restoration. Such research can also enter the field of sociology and cultural studies, provided that we take into account the fact that weapons, sabres in particular, symbolized social standing. The variety of issues, which are generally confined to the above mentioned concepts, also translates into the historiographic sphere. Because of that, it may be surprising that Polish literature on historical weapons only dates back to the second half of the 19th century. However, collectors had shown interest in military items much earlier. The first part of the article presents the most important private collections of weapons from the end of the 18th century to the beginning of the 20th century, with particular focus on the almost entirely preserved collection of Izabela Czartoryska, who founded the first museum in Poland. This layout is the starting point for presenting academic interest in military items, divided into the pre- and post-war periods.

Keywords

PL

szabla; broń biała; militaria; bronioznawstwo; muzealnictwo; kolekcjonerstwo

EN

sabre; cold weapons; military items; hoplology; museology; art collecting

• Publisher: Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Opuscula Musealia
• Year: 2019
• Volume: 26
• Pages: 59-81

Dates

published

2019

Contributors

author

Mateusz Chramiec

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000321234597

References

• Ajewski K., Militaria w zbiorach Muzeum Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1994, nr 43 (2), s. 183–218.
• Ajewski K., O losach zbiorów artystycznych Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich w Warszawie w 70. Rocznicę otwarcia, „Muzealnictwo” 2001, nr 43, s. 27–45.
• Ajewski K., Warszawskie kolekcjonerstwo militariów historycznych okresu zaborów. Cz. I: Zbrojownie i zbiory, „Muzealnictwo” 2006, nr 47, s. 25–45.
• Ajewski K., Zbiory Pałacu Błękitnego, Biblioteki i Muzeum Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, „Muzealnictwo” 1997, nr 39, s. 31–46.
• Auer A., Sndbichler V., Schütz K., Beaufort-Spontin Ch., Schloß Ambras, Innsbruck 2007.
• Bałdowski W., Militaria z dawnej kolekcji wilanowskiej, Warszawa 1990.
• Bocheński Z., Dawne szable polskie, „Światowid” 1936, nr 47, s. 7.
• Bocheński Z., Grupa szabel polskich z drugiej połowy w. XVIII, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 1954/1955, nr 4, s. 181–200.
• Bocheński Z., Krakowski cech mieczników, Kraków 1937.
• Bocheński Z., Uzbrojenie w krakowskich dziełach Wita Stwosza, „Rocznik Krakowski” 1935, t. 26, s. 139–157.
• Bołdyrew A., Produkcja i koszty uzbrojenia w Polsce XVI wieku, Warszawa 2005.
• Broń biała. Katalog zbiorów Muzeum Miejskiego Wrocławia, red. M. Cieśla, K. Jacobson, Wrocław 2018.
• Chodyński A., „Oręż zdobiony XVI–XVIII wieku ze zbiorów Wrocławia i Malborka”. Ekspozycja militariów w Muzeum Zamkowym w Malborku, „Muzealnictwo” 1989, nr 32, s. 55–57.
• Chodyński A., Zbiory oręża w Muzeum Malborskim, „Muzealnictwo” 1975, nr 23, s. 141–157.
• Chodyński A., Zbrojownie Malborskie. Katalog wybranych obiektów ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku, Malbork 1978.
• Chramiec M., Geneza szabli w ujęciu typologicznym w świetle bronioznawstwa polskiego [w:] Między nauką a praktyką. Sesja naukowa towarzysząca wystawie „Szable w dłoń. Szermierka szablą jako polskie dziedzictwo narodowe”, red. M. Taborska, Kraków 2018, s. 10–21.
• Chwalewik E., Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, t. 2: N–Ż, Warszawa–Kraków 1926.
• Czerwiński A., Dudek L., Szabla żołnierza polskiego XIX i XX wiek, Wrocław 1988.
• Czerwiński A., Historyczny oręż ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Warszawa 1978.
• Czyżewski K., Wawelskie zbiory militariów, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 2015, nr 14, s. 271–299.
• Downar-Dukowicz M., Śliwiński J., Zbroje z pałacu w Podhorcach, Poznań 2013.
• Dziewanowski W., Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce, Warszawa 1935.
• Dziewulski M., 100 rarytasów z kolekcji militariów w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 2015.
• Fuiński Z., Muzeum Zagłębia w Będzinie. Broń biała i uzbrojenie ochronne. Katalog zbiorów, Będzin 2001.
• Gąsior M., Broń biała w zbiorach Muzeum Piotrkowskiego, Piotrków Trybunalski 1998.
• Grabowska I., Broń w dawnych wiekach. Muzeum Zamkowe w Malborku, Malbork 1970.
• Gradowski M., Nazewnictwo części składowych uzbrojenia, „Muzealnictwo” 1969, nr 18, s. 79–90.
• Gradowski M., Żygulski Z. jun., Słownik polskiej terminologii uzbrojenia historycznego, Warszawa 1982.
• Gradowski M., Żygulski Z. jun., Słownik uzbrojenia historycznego, Warszawa 2010.
• Hartleb Z., Szabla polska. Jej rozwój historyczno-techniczny, Lwów 1926.
• Jakimowicz I., Tomasz Zieliński. Kolekcjoner i mecenas, Wrocław 1973.
• Konstankiewicz A., Dorobek naukowy 50-lecia Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 2011, nr 13, s. 271–298.
• Kowalewska A., Militaria w zbiorach Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, Włocławek 1991.
• Kozłowski J.K., Kaczanowski P., Wielka historia Polski. Tom 1: Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków 1998.
• Krawczyk D., Broń biała w zbiorach Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie, Ciechanów 2016.
• Królikiewicz T., Historia broni siecznej. Miecze, rapiery, szable i pałasze, Warszawa 2008.
• Kruczek J., Nowa zbrojownia w Muzeum Zamkowym w Pszczynie, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 2011, nr 13, s. 217–229.
• Kukawski L., Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Wojska (1933–1939). Refleksje w 50. Rocznicę istnienia Stowarzyszenia Miłośników dawnej Broni i Barwy, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 2018, nr 15, s. 21–24.
• Kusion T., Katalog Zbrojowni Muzeum Książąt Czartoryskich, Kraków 2019.
• Kusion T., O militariach w zbiorach XX. Czartoryskich [w:] Otwieram Świątynię Pamięci. Zbiory Czartoryskich a narodziny idei muzeum w Polsce, red. J. Wałek, Łódź 2015, s. 121–130.
• Kusion T., Szable znane i nieznane, dziwne i ciekawe, na przykładzie wybranych obiektów ze zbiorów Muzeum Książąt Czartoryskich [w:] Między nauką a praktyką. Sesja tematyczna „Między nauką a praktyką”, red. M. Taborska, Kraków 2018, s. 23–36.
• Kuster T., ‘dises heroische theatrum’: The Heldenrüstkammer at Ambras Castle [w:] Ferdinand II: 450 Years Sovereign of Tyrol. Jubilee Exhibition, red. S. Haag, V. Sandbichler, Innsbruck 2017, s. 83–87.
• Kwaśniewicz W., 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, Warszawa 1981.
• Kwaśniewicz W., Dzieje szabli w Polsce, Warszawa 1999.
• Kwaśniewicz W., Encyklopedia dawnej broni i uzbrojenia ochronnego, Warszawa 2017.
• Kwaśniewicz W., Leksykon broni białej i miotającej, Warszawa 2003.
• Kwaśniewicz W., Pięć wieków szabli polskiej, Warszawa 1993.
• Kwaśniewicz W., Szabla polska od XV do końca XVIII wieku, Zielona Góra 1988.
• Kwaśniewicz W., Szable sławnych Polaków, Warszawa 2005.
• Kwaśniewicz W., Szable z polskiej przeszłości, Warszawa 2015.
• Latour R. de, Muzeum Narodowe w Kielcach. Broń – katalog zbiorów, Kraków 1985.
• Lenczewski T., Lubomirscy gałęzi przeworskiej – arystokraci i kolekcjonerzy [w:] Lubomirscy linii przeworskiej. Arystokraci i kolekcjonerzy, red. K. Kuczman, Stalowa Wola 2006, s. 19–27.
• Lenkiewicz Z., 1000 Marks of European Blademakers – 1000 znaków europejskich płatnerzy, Hove 1991.
• Lepszy L., Inkrustacyja. Ustęp z dziejów złotnictwa i szabli, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historii Sztuki w Polsce” 1891, nr 4, s. 106–117.
• Łepkowski E., Kolekcjonerstwo Jana Matejki, „Muzealnictwo” 1956, nr 5, s. 13–24.
• Łepkowski J., Broń sieczna w ogóle i w Polsce uważana archeologicznie, Kraków 1857.
• Łoziński W., Złotnictwo lwowskie, Lwów 1912.
• Łoziński W., Życie polskie w dawnych wiekach, Lwów 1921.
• Mańkowski T., Sztuka islamu w Polsce, Kraków 1935.
• Matuszewski R., Kozimor J., Ograbione muzeum. Straty wojenne Muzeum Wojska w okresie II wojny światowej, Warszawa 2007.
• Miklaszewski J., Szabla polska. Wybrane zagadnienia badania systemu walki na szable [w:] Między nauką a praktyką. Sesja naukowa towarzysząca wystawie „Szable w dłoń. Szermierka szablą jako polskie dziedzictwo narodowe”, red. M. Taborska, Kraków 2018, s. 58–69.
• Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, red. Z. Żygulski jun., Kraków 1998.
• Nadolski A., Polska broń. Broń biała, Wrocław 1984.
• Pawłowska M., Broń biała-sieczna w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu, Toruń 1986.
• Piaskowski J., O stali damasceńskiej, Wrocław 1974.
• Pomian K., Zbieracze i osobliwości, Gdańsk 2012.
• Pych J., „Świątynia zwycięstwa”. Kolekcja broni i historycznych pamiątek gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, „Muzealnictwo” 2004, nr 45, s. 46–59.
• Pych J., Zbrojownia Ordynacji Krasińskich, „Muzealnictwo Wojskowe” 1995, nr 6, s. 209–232.
• Sandbichler V., ‘Innata omnim pulcherrimarum rerum inquisitio’: Archduke Ferdinand II as a Collector [w:] Ferdinand II: 450 Years Sovereign of Tyrol. Jubilee Exhibition, red. S. Haag, V. Sandbichler, Innsbruck 2017, s. 77–81.
• Sękowski J., Konserwacja broni białej z elementami bronioznawstwa, Warszawa 2008.
• Sieradzka A., Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii, Warszawa 2012.
• Stachowski M., The Origin of the European Word for Sabre, „Studia Etymologica Cracoviensia” 2004, nr 9, s. 133–141.
• Stefańska Z., Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Album Zbiorów wiek X–XV, Warszawa 1960.
• Stefańska Z., Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Katalog Zbiorów – wiek XVIII, Warszawa 1960.
• Stefańska Z., Muzeum Wojska Polskiego. Katalog Zbiorów – wiek XVII, Warszawa 1968.
• Steneberg K.E., Polonica. Zbiór obrazów, tłum. Z. Folejewski, Stockholm 1943.
• Swaryczewski A., Płatnerze krakowscy, Warszawa–Kraków 1987.
• Ścibałło F., Swaryczewski A., Muzeum w Będzinie. Katalog zbiorów broni i uzbrojenia, Kraków 1979.
• Taborska M., Miklaszewski J., Szable w dłoń. Szermierka szablą jako polskie dziedzictwo narodowe. Katalog wystawy, Kraków 2018.
• Waźbiński Z., Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej, cz. 2: Wiek XVII i XVIII, Toruń 1988.
• Waźbiński Z., Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej, t. 1: Wiek XV i XVI, Toruń 2006.
• Wielecki H., Za otwartą i zamkniętą bramą. Muzeum Wojska 1920–1939, „Muzealnictwo Wojskowe” 1996, nr 6, s. 24–79.
• Wilewska R., Kolekcja Tadeusza i Heleny Kwiatkowskich w Stanach Zjednoczonych, Łódź 2006.
• Wilkosz P., Kolekcja militariów i falerystyki Muzeum Narodowego w Krakowie, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 2015, nr 14, s. 347–370.
• Wojewodzianka E., Dzieje Zbioru Militariów Zamku Kórnickiego, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1968, nr 9–10, s. 137–153.
• Zabłocki W., Cięcia prawdziwą szablą, Warszawa 1989.
• Zabłocki W., Funkcjonalno-konstrukcyjna charakterystyka rękojeści dwóch typów polskich szabel bojowych z wieku XVII, „Studia i Materiały do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 1971, nr 5, s. 57–92.
• Zajączkowska L., Broń biała. Katalog zbiorów Muzeum Historycznego we Wrocławiu, Wrocław 1987.
• Żygulski Z. jun., Broń starożytna, Warszawa 1998.
• Żygulski Z. jun., Broń w dawnej Polsce, Warszawa 1975.
• Żygulski Z. jun., Broń wschodnia. Turcja, Persja, Indie, Japonia, Warszawa 1983.
• Żygulski Z. jun., Dzieje zbiorów puławskich. Świątynia Sybilli i Dom Gotycki, Kraków 2009.
• Żygulski Z. jun., Matejko jako znawca broni, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 1982, nr 8, s. 49–76.
• Żygulski Z. jun., Muzea na świecie. Wstęp do muzealnictwa, Warszawa 1982.
• Żygulski Z. jun., Pamiątki wawelskie w zbiorach puławskich, „Studia do Dziejów Wawelu” 1961, nr 2, s. 377–413.
• Żygulski Z. jun., Wielecki H., Polski mundur wojskowy, Warszawa 1988.

Identifiers

DOI

10.4467/20843852.OM.18.006.10999

Biblioteka Nauki

2171590