„Porachowanie z Panem Auszpurczaninem”. Specyfikacje kosztów wykonania złotej figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem i argenterii z fundacji Jana Wawrzyńca Wodzickiego dla kościoła Mariackiego w Krakowie oraz historia tych zabytków

• Authors: Beata Frontczak

Title variants

EN

“Getting even with Mr. Augsburgian”. Cost estimates for making the silverware and gold statue of Madonna and Child by Jan Wawrzyniec Wodzicki and donated to Saint Mary’s Basilica in Kraków

Abstracts

EN

Until 1794, silverware and gold statue of Madonna and Child funded as a votive offering for blessings received by Jan Warzyniec Wodzicki, the Deputy Cup-bearer of Warsaw, was kept in Saint Mary’s Basilica in Kraków. Wodzicki donated several items to his parish church: in 1690 he made a gift of six altar candlesticks, in 1692 a gold statue of a Madonna and Child on a gilt silver pedestal and a pair of kneeling angels on pedestals identical to the pedestal of the Madonna statue, and on 12 July 1694 a five-piece silver antependium. In the Archive of the Wodzicki Family from Kościelniki, kept in the Ossolineum Library in Wrocław, the author of this article has found two cost estimates for making the above mentioned silverware, except for the antependium, issued in Warsaw on 9 May 1694 by Rad & Hößlin, a trading house from Augsburg. Christopher von Rad I and Bartholomäus Hößlin (Hösslin), jewellers and goldsmiths from Augsburg, established their company in 1690. The documents found by the author are the first ones to confirm that the above mentioned jewellers from Augsburg operated in Poland. The first cost estimate (Annex I) tells us that Wodzicki gave 1,100 ducats (1,114 Augsburg ducats) for the figure of Madonna and Child. The labour cost of both figures, a case and a travelling bag was 559 imperial thalers and 11 kreutzers (the cost of a wax model and forming the body out of gold sheet cost 35 imperial thalers, whereas the repoussage of the body cost 498 imperial thalers and 11 kreutzers). In accordance with the second specification (Annex II), the goldsmith was paid 1,847 imperial thalers and 30 kreutzers for the candlesticks. The labour cost of making two statues of angels on pedestals was 536 imperial thalers and 22½kreutzers, whereas making the pedestal for the statue of the Madonna and Child cost 182 imperial thalers and 78 kreutzers. The cost estimate of the silver antependium for the main altar has not survived. The inventory of Saint Mary’s Basilica in Kraków shows that the five-piece antependium weighed 206 grzywnas (ancient Polish measure of weight) and cost 14,856 tymf (Polish silver coins). The works were most probably the result of one workshop, and were perhaps by Abraham II Drentwett (1647–1729), a goldsmith, wax sculptor and draughtsman from Augsburg. During the Kościuszko Uprising in 1794, the above mentioned silverware, except for the statues of angels, were taken from the treasury of the basilica by the Order Committee established by Tadeusz Kościuszko and melted down to support the uprising. In 1807, the two statues of angels funded by Wodzicki were sold to goldsmiths from Kraków.

Keywords

PL

model woskowy; Christopher von Rad I; Balthasar Hößlin (Hösslin); srebrne antependium z Augsburga; Jan Wawrzyniec Wodzicki; Abraham II Drentwett; złota figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem; Rad & Hößlin

EN

wax model; silver antependium from Augsburg; gold statue of Madonna and Child; Rad & Hößlin

• Publisher: Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Opuscula Musealia
• Year: 2019
• Volume: 26
• Pages: 101-141

Dates

published

2019

Contributors

author

Beata Frontczak

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/000000019358142X

References

• Archiwum Bazyliki Mariackiej.
• Archiwum Kapituły Metropolitarnej Krakowskiej.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, do 2012 r. Archiwum Państwowe w Krakowie.
• Barockes Silber (Kataloge de Dom-Museums Hildesheim, Band 1), red. U. von Knapp, Petersberg 1998.
• Bazylika Mariacka w Krakowie, wstęp i komentarz Z. Piech, red. Z. Perzanowski, Corpus Inscriptionum Poloniae, Województwo krakowskie, t. 8, z. 2, Kraków 1987.
• Bąk-Koczarska C., Mieszkańcy pałacu „pod Krzysztofory” w Krakowie. Właściciele i lokatorzy od XIV do XX wieku, Kraków 1999.
• Biblioteka Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Dział Rękopisów.
• Bieniarzówna J., Dzieje Krakowa, t. 3, Kraków w latach 1796–1918, Kraków 1979.
• Bieniarzówna J., Mączeński Wojciech Anzelm [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 20, z. 84, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 325–326.
• Bieniarzówna J., Małecki J.M., Kraków w wiekach XVI–XVIII, „Dzieje Krakowa”, t. 2, Kraków 1984.
• Bobowski K., Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław–Warszawa 1992.
• Bobowski K., Skróty w piśmie neogotyckim. Na podstawie materiału śląskiego od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław 1994.
• Brudziński A. ks., Bractwa religijne w siedemnastowiecznym Krakowie. Zarys problematyki [w:] Historia świadectwem czasów. Księdzu Profesorowi Markowi Tomaszowi Zahajkiewiczowi, red. W. Bielak, S. Tylus SAC, Lublin 2006, s. 101–147.
• Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w latach 1786–1795, Wrocław–Kraków [1963].
• Chamcówna M., Mrozowska K., Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850, t. 2, cz. 1, „Uniwersytet Jagielloński Wydawnictwa Jubileuszowe”, t. 21, Kraków 1965.
• Ciekanowski M.K., HMEPOΛOE ΓION abo Nowy y Stary Kalendarz świąt rocznych y Biegów Niebieskich, z Wyborem czasów i Aspektami na Rok Pański M.DC. XCIII. który jest Przybyszowy: po Przestępnym pierwszy. przez M. Kaspra Ciekanowskiego w Przesławney Akademiey Krakowskiey, Nauk Wyzwolonych, y Filozofiey Doktora, Ordinaryinego Astronomiey Proffesora, Kolege Mniejszego, z pilnością wyrachowany, y do Druku podany W Krakowie w Druk. Mikołaia Alexandra Schedla, Kraków 1693.
• Cywiński H., Pieniądz. Przegląd encyklopedyczny, Warszawa 1992.
• Darabos E., Altera Heca Continens… A Research into Historical Leather Cases Made for Estherházy Treasury Items, „Ars Decorativa”, 30, Museum of Applied Arts, Budapest 2016, s. 29–51.
• Długopolski E., Katalog kościoła N.P. Maryi w Krakowie, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej” 1916, t. 6.
• „Facit” [w:] Krünitz Johann Georg, Oekonomische Encyklopädie, oder allgemeines System der Staats-Stadt-Haus u. Landwirthschaft, in alphabetischer Ordnung, t. 12, Leipzig 1777, Ausgabe der Universitätsbibliothek Trier, http://www.kruenitz.uni-trier.de/ [dostęp: 25.09.2020].
• Fischinger A., Srebrny orzeł w zbiorach Skarbca Koronnego na Wawelu [w:] Curia Maior. Studia z dziejów kultury ofiarowane Andrzejowi Ciechanowieckiemu, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1990, s. 87–89.
• Frąckiewicz J.S., Speculum Animorum (…), Kraków 1688.
• Gąsiorowski W., Kościół Archipresbiteralny N.P. Maryi w Krakowie, opisał według źródeł archiwalnych tegoż kościoła, Kraków 1878.
• Gerhardt A., Rodzina Wodzickich w Krakowie w XVIII i XIX wieku, „Biblioteka Krakowska”, nr 141, Kraków 2001.
• Górny A., Piwarski K., Kraków w czasie drugiego najazdu na Polskę 1701–1709, „Biblioteka Krakowska”, nr 77, Kraków 1932.
• Górski K., Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI–XX w., Warszawa 1978.
• Grabowski A., Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Zbiór pism z rękopisów tyczącej się opisowej i dziejowej przeszłości, oraz zwyczajów tej dawnej stolicy kraju, z dodatkiem różnych szczegółów Polaków zająć mogących z dawnych rękopiśmiennych źródeł, Kraków 1852.
• Gradowski M., Dawne złotnictwo. Technika i terminologia, Warszawa 1984.
• Grimm J., Grimm W., Deutsches Wörterbuch, Band 1–32, München 1984, Deutsches Wörterbuch von Jacob und Wilhelm Grimm. 16 Bde. In 32 Teilbänden. Leipzig 1854–1961. Quellenverzeichnis Leipzig 1971, http://dwb.uni-trier.de/de [dostęp: 25.09.2020].
• Haupt H., Bemerkungen zur Charakteristik von Schatz-, Silber- und Kunstkammer in der frühen Neuzeit am Beispiel der habsburgischen Sammlungen [w:] Silber und Gold. Augsburger Goldschmiedekunst für die Höfe Europas, t. 1, red. R. Baumstark, H. Seling, München 1994, s. 127–134.
• Hopliński J., Farby i spoiwa malarskie, Wrocław 1990.
• J.R. [Radwański], Kartki wypadłe czyli materiały do historii czasów kościuszkowskich [w:] Juliusza Wildta Kalendarz Powszechny na rok 1863, Rok XI, Kraków 1863, s. 104–105.
• Karpowicz M., Sztuka Warszawy czasów Jana III, Warszawa 1987.
• Katalog der graphischen Porträts in der in der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel 1500–1850. Reihe A: Die Porträtssammlung, t. 19: Abbildungen Po-Rh, München–London–New York–Paris 1991; Band 35: Biographische und bibliographische Beschreibungen und Künstlerregister, 7, Pr-Sch, A 16881 – A 19663, oprac. P. von Mortzfeld, München 2002.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia, z. 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Kraków 1971.
• Komorowski W., Pałace barokowe i klasycystyczne [w:] Pałace miejskie Krakowa. Materiały sesji naukowej odbytej 18 maja 2002 roku, „Kraków w Dziejach Narodu”, red. J.M. Małecki, Kraków 2003, s. 35–73.
• Komorowski W., Sudacka A., Rynek Główny w Krakowie, Wrocław–Warszawa–Kraków 2008.
• Kraków europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257–1791. Katalog wystawy. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, koncepcja i red. G. Lichończak-Nurek, Kraków 2007.
• Krünitz J.G., Oekonomische Encyklopädie, oder allgemeines System der Staats-Stadt-Haus u. Landwirthschaft, in alphabetischer Ordnung, Band 1–242, Berlin 1773–1852, Universitätsbibliothek Trier, http://www.kruenitz.uni-trier.de/ [dostęp: 25.09.2020].
• Księga szafarska dworu Jana III Sobieskiego1695–1696, oprac. J. Dumanowski, M. Próba, Ł. Truściński, „Monumenta Poloniae Culinaria”, red. J. Dumanowski, t. 4, Warszawa 2013.
• Kumor B., Dzieje Diecezji Krakowskiej do roku 1795, t. 2, Kraków 1999.
• Kupczyński T., Kraków w powstaniu kościuszkowskim, „Biblioteka Krakowska”, t. 44, Kraków 2012.
• Lepiarczyk J., Architekt Franciszek Placidi. Około 1710–1782, „Rocznik Krakowski” 1965, t. XXVII, s. 64–127.
• Lexer M., Mittelhochdeutsches Handwörterbuch. Zugleich als Supplement und alphabetischer Index zum Mittelhochdeutschen Wörterbuche von Benecke – Müller – Zarncke. Zweiter Band. N–U. (1873–1876), Leipzig 1876.
• Linde S., Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 1, A–F, Warszawa 1807, cz. 2, t. 5, Warszawa 1812.
• Łabędzki H., Spisy chronologiczne dawnych żupników w Polsce, „Biblioteka Warszawska” 1859, t. I, s. 807–832.
• Łętowski L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 3, Kraków 1852.
• Maleczyńska K., Awans społeczny Wodzickich. Komunikat, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, red. W. Florian, B. Knaster, t. 7, Wrocław 1956, s. 67–73.
• Mančal J., Augsburger Kunstakademie in reichstädtischer Zeit. Ausstellung zum 300-jährigen Gründungsjubiläum der Reichsstädtischen Kunstakademie 1710–2010 aus Beständen der Staats-und Stadtbibliothek Augsburg, Augsburg 2010, https://www.sustb-augsburg.de/fileadmin/inhalte/pdf-dateien/Ausstellungen/frueher/Kunstakademie-Katalog.pdf, https://www.sustb-augsburg.de/fileadmin/augsburg/pdf/Publikationen/20101001_A_AugsburgerKunstakademie_Katalog.pdf [dostęp: 25.09.2019].
• Marperger P.J., Beschreibung der Banqven, Halle (Saale) u.a. 1717, http://www.deutschestextarchiv.de/book/show/marperger_banqven_1717 [dostęp: 25.09.2019].
• Mayr A., Die großen Augsburgen Vermögen in der Zeit von 1618, „Abhandlungen zur Geschichte der Stadt Augsburg”, Augsburg 1931, Heft IV.
• Michałowska M., Leksykon włókiennictwa, Warszawa 2006.
• Mikołajczyk A., Leksykon numizmatyczny, Warszawa–Łódź 1994.
• Mitkowski J., Księga zmarłych Bractwa kościoła Panny Marii w Krakowie (wiek XIV–XVIII), „Studia Historyczne” 1968, R. XI, z. 1 (40), s. 71–95.
• Mitteilungen des Östereichischen Staatsarchivs, red. Generaldirection, 13. Band, Wien 1960.
• Mortzfeld P., Abbildungen Po–Rh, München–London–New York–Paris 1991 (Die Porträtsammlung der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, Reihe A, Band 19).
• Mortzfeld P., Biographische und bibliographische Beschreibungen mit Künstlerregister, München 2002 (Die Porträtsammlung der Herzog August Bibliothek Wolfenbütte, Band 7).
• Myśliński M, Zgromadzenie panów złotników krakowskich w latach 1772–1866, Warszawa 2016.
• Niesiecki K., Herbarz polski Kaspra Niemieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych, wydany przez Jana Nepomucena Bobowicza, Warszawa 1989 (reprint wyd. Lipsk 1839–1849).
• Perzanowska A., Inwentarze katedry krakowskiej z lat 1586, 1620 i 1692, red. P. Rabiej, Kraków 2014.
• Pękalski P., Historyczne podanie o Bractwach, które od najdawniejszych czasów wywodzą swoje istnienie przy kościołach w stołecznem mieście Krakowie, Kraków 1868.
• Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010), red. B. Kasprzyk, Kraków 2010.
• Pösselt F., Breslau und dessen Umgebungen. Beschreibung alles Wissenswürdigsten für Einheimische und Fremde, Breslau 1825.
• „Pfund” [w:] J.G. Krünitz, Oekonomische Encyklopädie, oder allgemeines System der Staats-Stadt-Haus u. Landwirthschaft, in alphabetischer Ordnung, t. 112, Berlin 1809, s. 461–462.
• Przybyszewski B. ks., Katedra krakowska w XVIII stuleciu, Kraków 2012.
• Radwański J., Kartki wypadłe czyli materiały do czasów kościuszkowskich, Kraków 1862.
• Rathke-Köhl S., Geschichte des Augsburger Goldschmiedegewerbes vom Ende des 17. bis zum Ende des 18. Jahrhunderts, Augsburg [1964], (Schwäbische Geschichtsquellen und Forschungen. Schriftenreihe des Historischen Vereins für Schwaben, 6. Band).
• Rauscher P., Serles A., Die Wiener Niederleger um 1700 [w:] Geld Markt Akteure.Money market Actors, „Österreichische Zeitschrift für Geschichtswissenschaften/ Austrian Journal of Historical Studies” 2015, nr 26 (1), s. 154–182, https://homepage.univie.ac.at/Peter.Rauscher/Rauscher-Serles_Niederleger_Sonderdruck.pdf [dostęp: 25.09.2020].
• Rolnik D., Portret szlachty czasów stanisławowskich, epoki kryzysu, odrodzenia i upadku Rzeczypospolitej w pamiętnikach polskich, Katowice 2009.
• Rożek M., Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku, „Biblioteka Krakowska”, t. 118, Kraków 1977.
• Ruta Z., Karol Marxen [w:] Polski słownik biograficzny, t. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 101–102.
• Schwarz W., Mester dreier Medien. Der Augsburger Goldschmied, Wachsbossierer und Zeichner Abraham II Drentwett (1647–1729), Teil I: Textband (Beiträge zur Kunstwissenschaft, Band 87/I), Teil II: Abbildungsband (Beiträge zur Kunstwissenschaft, Band 87/II), München 2008.
• Seling H., Die Kunst der Augsburger Goldschmiede 1529–1868, t. 1–3, München 1980.
• Sikora L., Szwedzi i Siedmiogrodzianie w Krakowie od 1655 do 1657 roku, „Biblioteka Krakowska”, nr 39, Kraków 1908.
• Silber und Gold. Augsburger Goldschmiekunst für die Höfe Europas, t. 1, red. R. Baumstark, H. Seling, München 1994, s. 127–134.
• Skarby Kremla. Dary Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Historyczno-Kulturalnego „Moskiewski Kreml”, 7 września–8 listopada 1998, Zamek Królewski w Warszawie, red. N.W. Raszkowan, I.A. Zagorodniaja, A. Saratowicz-Dudyńska, Warszawa 1998.
• Szafraniec B., Matka Boska Łaskawa [w:] K. Moisan, B. Szafraniec, Maryja orędowniczka wiernych: Matka Boska w płaszczu opiekuńczym, Matka Boska Różańcowa, Matka Boska Szkaplerzna, Matka Boska Pocieszenia, Matka Boska Łaskawa, Warszawa 1987, s. 140–151.
• Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1990.
• Świat ze srebra. Złotnictwo augsburskie od XVI do XIX wieku w zbiorach polskich. Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie 29 kwietnia–1 sierpnia 2004, Kraków 2005.
• Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku, oprac. E. Dubas-Urwanowicz et al., Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, t. 8, Kórnik 1994.
• Witecki J., Dwa ołtarze. Srebrne arcydzieła z wrocławskiej katedry, Wrocław 2019.
• Witecki J., Skarbiec. Złotnictwo archidiecezji wrocławskiej, Wrocław 2017.
• Woźniak M., Złotnictwo sakralne Prus Królewskich, Królewskich, t. 1: Studium typologiczno-morfologiczne, t. 2: Ilustracje, Toruń 2012.
• Zedler J.H., Grosses vollständiges Universal – Lexicon aller Wissenschaften und Künste, Band 1–68, Halle und Leipzig 1731–1754, http://dwb.uni-trier.de/de [dostęp: 25.09.2019].
• Żabiński Z., Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław–Warszawa 1981.
• Żmudziński J., Augsburskie wyroby złotnicze w katedrze we Wrocławiu. Przegląd zabytków i perspektywy badawcze [w:] Katedra wrocławska na przestrzeni tysiąclecia. Studia z historii architektury i sztuki, red. R. Kaczmarek, D. Calewski, Wrocław 2016, s. 285–300.
• Żmudziński J., Czas i okoliczności powstania oraz dalsze dzieje krucyfiksu tęczowego w kościele Mariackim w Krakowie [w:] O konserwacji prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie. Materiały sesji zorganizowanej przez Oddział Krakowski Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Archiprezbitera Bazyliki Mariackiej ks. Infułata Bronisława Fidelusa. Kraków, luty 1998, Kraków 1998, s. 121–139.
• Żmudziński J., Relacje artystyczne Krakowa z Augsburgiem w dziedzinie złotnictwa w XVII w.
• Zarys problematyki badawczej, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, R. XLVIII, Kraków 2003, s. 59–83.
• Żmudziński J., Złotnictwo augsburskie w Polsce – wprowadzenie [w:] Świat ze srebra. Złotnictwo augsburskie od XVI do XIX wieku w zbiorach polskich. Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie 29 kwietnia–1 sierpnia 2004, Kraków 2005, s. 9–27.
• Życiński S., Złotnictwo w skarbcach magnatów i szlachty polskich ziem koronnych w Rzeczypospolitej XVII –XVIII wieku. Broń biała, rzędy końskie, srebra, klejnoty, Szczecin 1989.

Identifiers

DOI

10.4467/20843852.OM.18.008.11001

Biblioteka Nauki

2171588