Історична пам’ять та контрпам’ять про Другу світову війну в Словаччині

• Authors: I.I. Боровець , В.С. Віднянський

Title variants

EN

Historical Memory and Counter-memory of the Second World War in Slovakia

Abstracts

EN

In the Slovak Republic (SR), after the Velvet Revolution of 1989 in Czechoslovakia and the collapse of ČSFR in 1993, the problem of creating a national narrative of historical memory, in particular about the Second World War, as one of the important elements of the transformation of Slovak society and systemic post-communist transformations in the young state, became more urgent. The article deals with the official version of preserving and popularizing the historical memory of the Second World War in the Slovak Republic, the main state institution for the implementation of which is the Institute of National Remembrance established in 2002, as well as various interpretations by Slovak historians and politicians of such key events of the Second World War as the history of the Slovak state in 1939-1944, the Hungarian-Slovak “Little War” in March 1939, the participation of Slovak military units in the war on the Eastern Front, the Slovak National Uprising of 1944, the Holocaust. Various sources are used: scientific literature and fiction, cinema and historical journalism, military memoirs and memorials of historical memory, materials of “oral history”, etc. The authors emphasize that the bifurcation of Slovak historiography, historical memory and society itself in assessments and interpretations of the events of World War II in national history continues to this day, primarily as a confrontation between official/supranational and national versions of historical memory. The supranational approach, which applies an integral method, synthesizes views, offers multidimensional visions, and evaluates historical facts, phenomena and processes based on the criteria of liberalism and democracy, is preferred at the present stage.

UK

У Словацькій Республіці (СР) після Оксамитової революції 1989 р. в Чехословаччині й розпаду ЧСФР у 1993 р. актуалізувалася проблема створення національного наративу історичної пам’яті, зокрема про Другу світову війну, як одного з важливих елементів трансформації словацького суспільства та системних посткомуністичних перетворень у молодій державі. У статті розглянуто офіційну версію збереження й популяризації історичної пам’яті про Другу світову війну в СР, головною державною інституцією для впровадження якої виступає створений у 2002 р. Інститут національної пам’яті, а також різні  інтерпретації словацькими істориками та політиками таких вузлових подій часів Другої світової війни як історія Словацької держави 1939-1944 рр., угорсько-словацької «Малої війни» в березні 1939 р., участі словацьких військових підрозділів у війні на Східному фронті, Словацького національного повстання 1944 р., Голокосту. При цьому використовуються різні джерела: наукова літературай художні твори, продукція кіномистецтва та історичної публіцистики, військові мемуари й меморіали історичної пам’яті, матеріали «усної історії» тощо. Наголошується, що роздвоєність словацької історіографії, історичної пам’яті та й власне суспільства в оцінках та інтерпретаціях подій Другої світової війни в національній історії триває до нині, насамперед як протистояння офіційної/наднаціональної та національної версій історичної пам’яті. Перевага на сучасному етапі спостерігається за наднаціональним підходом, який застосовує інтегральний метод, синтезує погляди, пропонує багаторакурсні бачення, а оцінки історичних фактів, явищ та процесів здійснює на основі критеріїв лібералізму та демократії.

Keywords

UK

Словацька держава 1939-1944 рр.; Словацька Республіка; Друга світова війна; історіографія; історична пам’ять і контрпам’ять; Словацьке національне повстання; Голокост; «Мала війна»; «усна історія»; військові мемуари ймеморіали

EN

Slovak state in 1939-1944; Slovak Republic; World War II; historiography; historical memory and counter-memory; Slovak National Uprising; Holocaust; “Little War”; “oral history”; war memoirs and memorials

• Publisher: National Academy of Sciences of Ukraine. Institute of World History
• Journal: Проблеми всесвітньої історії
• Year: 2022
• Issue: 19
• Pages: 57-81

Dates

published

2022

Contributors

author

I.I. Боровець

• https://orcid.org/0000000171329901

author

В.С. Віднянський

References

• Instytualizatsiia istorychnoi pam'iatii iak skladova formuvannia natsional'noii ednosti v krainakh svitu: dosvid dlia Ukrainy. Analitychna dopovid'. (2018). Kyiv: Derzhavna ustanova Instytut vsesvitn'oi istorii NAN Ukrainy. [In Ukrainian].
• Hrytsak, Ya. (2019). Narysistorii Ukrainy. Formuvannya modernoyi natsiyi XIX–XX stolittya Kyiv: Yakaboo Publishing. [In Ukrainian].
• Masnenko, V. (2022). Metodolohichni aspekty doslidzhennia polityky pam'iati na okupovanykh Rosijs'koiu Federatsiieiu ukrains'kykh terytoriiakh. Ukrains'kyj istorychnyj zhurnal. 4. p. 47. [In Ukrainian].
• Problema istorychnoi pam'iatiu vsesvitn'o-istorychnomu dyskursi (1945-2015 rr.): monohrafiia. (2021). Kyiv: Instytut vsesvitn'oi istorii NAN Ukrainy. [In Ukrainian].
• Úlohy ÚPN. §8 zákona č.553/2002 Z.z. o pamäti národa. [Online]. Available from: https://www.upn.gov.sk/sk/ulohy-ustavu/ [In Slovak].
• Politici položili vence k pamätníkom, spomínali na obete fašizmu. [Online]. Available from: https://www.ta3.com/clanok/149810/politici-polozili-vence-k-pamatnikom-spominali-na-obete-fasizmu [In Slovak].
• Kamenec, І. (2009). Oslobodenecké mýty – prípad Slovensko. Spoločnosť. Politika. Historiografia. Pokrivené (?) zrkadlo dejín slovenskej spoločnosti v dvadsiatom storočí. Br.: HU SAV, s. 75-78. [In Slovak].
• Kamenec, І. (1995). Štátostrana v totalitnom politickom systéme – jej funkcie a postavenie (HSĽS v politickom systéme vojnového slovenského štátu). Studia Historica Nitriensia. 3, s. 141-147. [In Slovak].
• Kamenec, І. (1996)Masové porušovanie ľudských práv počas existencie Slovenského štátu v rokoch 1939-1945.Demokracia a ochrana ľudských práv. Teória, prax, medzinárodná úprava. Br.: Ekonomická univerzita, s. 165-183. [In Slovak].
• Kamenec, І. (2008). Slovenský štát v obrazoch (1939 – 1945). Praha: Ottovo nakladatelství. [In Slovak].
• Malé dejiny česko-slovenských vzťahov. II. Druhá svetova vojna. Slovenský štát. Protektorát Čechy a Morava. (1994). Br.: NadáciaMilana Šimečku. [In Slovak].
• Kamenec, І. (1996). Dejiny Slovenska v rokoch 1918-1993 a ich odraz v historickom vedomí spoločnosti. Malé dejiny česko-slovenských vzťahov VI. Br.: Nadácia Milana Šimečku, s. 7-30. [In Slovak].
• Kamenec, І. (2000). Hľadanie a blúdenie v dejinach. Úvahy, štúdie a polemiky. Br.: Kalligram. [In Slovak].
• Kamenec, І. (2009). Fenomény strachu a alibizmu v kontexte kolaborácie a odboja na Slovensku v rokoch 1938-1945. Kolaborácia a odboj na Slovensku a v krajinách nemeckej sféry vplyvu v rokoch 1939-1945. Marek Syrný a kolektív. Banská Bystrica: Múzeum Slovenského národného povstania, s. 21-31. [In Slovak].
• Kamenec, І. (2009). O hľadaní dobra a zla v dejínach. Spoločnosť. Politika. Historiografia. Pokrivené (?) zrkadlo dejín slovenskej spoločnosti v dvadsiatom storočí. Br: HU SAV, s. 87-90. [In Slovak].
• Historik Kamenec: Tiso a Husák majú nepríjemne veľa spoločného. [Online]. Available from: http://www.sme.sk/c/6812776/historik-kamenec-tiso-a-husak-maju-neprijemne-vela-spolocneho.html [In Slovak].
• Kurhajcová, A. (2012). Historical memory research in Slovakia. Acta Poloniae historica, 106 (1), s. 77-98. [In Slovak].
• Puhach, Ye. (2012). Ches'ka j slovats'ka istoriohrafiia pro mify z istorii slovats'koi natsii. Mìžnarodnì zv’âzki Ukraïni: naukovì pošuki ì znahìdki – The International relations of Ukraine: scientific searches and findings, 21, p. 352-369. [In Ukrainian].
• Rychlík, J. (2018). Interpretácia Slovenského národného povstania v neoľudáckej eúilovej historiografii. Historik a dejiny. V česko-slovenskom storočí osudových dátumov. Jaroslava Roguľová, Vlasta Jaksicsová a kol. Bratislava VEDA, s. 117-133. [In Slovak].
• Slovenské národné povstanie 1944. Česko-Slovenska filmová databaza. [Online]. Available from: https://www.csfd.sk/film/265167-slovenske-narodne-povstanie-1944/recenzie/ [In Slovak].
• Umiestnenie a stavba múzea SNP v Banskej Bystrici. (2019). [Online]. Bystrický perm. Banskobystrická revue pre popularizovanie vedy, umenia a cestovného ruchu, XVII (3), p. 1-2. Available from: https://cdn.banskabystrica.sk/2020/10/Bystrický-Permon-03-2019.pdf [In Slovak].
• Múzeum. Pravda. [Online]. Available from:https://nazory.pravda.sk/komentare-a-glosy/clanok/355547-muzeum/ [In Slovak].
• Slesarenko, A., Mykhal'chuk, R. (2022). Holokost u chekhoslovats'komu kinematohrafi 1960-kh rokiv: mystets'kyj ta suspil'nyj aspekty. Naukovi pratsi Kam'ianets'-Podil's'koho natsional'noho universytetu imeni Ivana Ohiienka: istorychni nauky, 35, p. 140-149. [In Ukrainian].
• Obchod na korze (1965). Shop on Main. [Online]. Available from: https://www.youtube.com /watch?v=pKs5LfnPt_A [In Slovak].
• Nižňanský, E., Kamenec, I. (eds) (2003). Нolokoust na Slovensku 2. Prezident, vláda, snem SR a Štátna rada o židovskej otázke (1939-1945). Br. [In Slovak].
• Rišenie židovskej otázky na Slovensku (1938-1945) Dokumenty. (1999, 2000). Časť 4, 5. Zost. Hubenak L. Br.: Judaica Slovaca. [In Slovak].
• Kamenec, I., Michela, M. (2019). Rozhovor s dejinami. Ivan Kamenec o cestách slovenskej histórie s Miroslavom Michelom. Bratislava : HADART. [In Slovak].
• Bútora, M. (2018). Vyoraná brázda Ivana Kamenca. Historik a dejiny. V česko-slovenskom storočí osudových dátumov. Jaroslava Roguľová, Vlasta Jaksicsová a kol. Bratislava VEDA. [In Slovak].
• Borovets', I. (2022). Urok istorii Holokostu. Kino-teatr. 2. [Online]. Available from: https://ktm.ukma.edu.ua/index.php/ktm/article/view/178/200 [In Ukrainian].
• Yehorov, H. (2009). Druha svitova vijna u pidruchnykakh istorii Frantsii. Istoriia v shkoli, 11-12, p. 31-33. [In Ukrainian].
• Ďurica, M. (1996). Dejíny Slovenska a slovákov. Brаtislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo. [In Slovak].
• Stanovisko (kolektivu Historického ústavu SAV) ku knihe M.S. Ďuricy: Dejíny Slovenska a slovákov. (1996). Studia historica Nitriensia, 5, s. 285-291. [In Slovak].
• Ďurica, M. (1998). Približiť sa k pravde. Bratislava. [In Slovak].
• Baláž, A. (2018). Kamencova osemdesiatka. Historik a dejiny. V česko-slovenskom storočí osudových dátumov. Jaroslava Roguľová, Vlasta Jaksicsová a kol. Bratislava VEDA, s. 553-555. [In Slovak].
• Haslinger, P. (2004). Národné alebo nadnárodné dejíny? Historiografi a o Slovensko v európskom kontexte. Historický časopis, 52 (2), s. 269-280. [In Slovak].
• Michela, M. (2008). Pripomínanie a kanonizovanie minulosti. Úvaha na margo niektorých diskusií o dejinách Slovenska Forum Historiae. Časopis a portál pre históriu a príbuzné spoločenské vedy, 2, s. 1-13. [In Slovak].
• Borovets', I.I. (2012). Slovats'ka derzhava 1939-1945 rr.: istorychna geneza ta osoblyvosti rozvytku. Kam'ianets'-Podil's'kyj: PP Medobory-2006. [In Ukrainian].
• Garda. Sk Cinema. [Online]. Available from: http://www.skcinema.sk/arl-sfu/sk/detail-sfu_un_cat.0-217043-Garda-dokumentarny-film/ [In Slovak].
• POVSTANIE – Slovensko 1939 – 1945. Mojevideo. [Online]. Available from: https://www.mojevideo.sk/video/2a56a/povstanie_slovensko_1939_1945.html [In Slovak].
• Borovets', I.I. (2016). Vykladannia istorii u serednij shkoli Slovats'koi Respubliky. Problemy dydaktyky istorii, 7, p. 170-187. [In Ukrainian].
• Lacko, M. (2016). Obete Malej vojny – osudy hrdinov. Malá vojna v marci 1939 a jej miesto v pamäti národa. Zostavili Martin Lacko, Michal Malatinský. Krakov-Bratislava: Spolok Slovákov v Poľsku, o.z. Múzeum ozbrojených zložiek SR 1939-1945, s. 162-169. [In Slovak].
• Valo, P. (2016). Kriesenie pamiatky Malej vojny po roku 1990. Malá vojna v marci 1939 a jej miesto v pamäti národa. Zostavili Martin Lacko, Michal Malatinský. Krakov-Bratislava: Spolok Slovákov v Poľsku, o.z. Múzeum ozbrojených zložiek SR 1939-1945, s. 177-185. [In Slovak].
• Volný, J. (2016). Udržovanie tradície Malej Vojny v Spišskej Novej Vsi po roku 1990. Malá vojna v marci 1939 a jej miesto v pamäti národa. Zostavili Martin Lacko, Michal Malatinský. Krakov-Bratislava: Spolok Slovákov v Poľsku, o.z. Múzeum ozbrojených zložiek SR 1939-1945, s. 186-190. [In Slovak].
• Lacko, M. (2016). Slovo na úvod. Malá vojna v marci 1939 a jej miesto v pamäti národa. Zostavili Martin Lacko, Michal Malatinský. Krakov-Bratislava: Spolok Slovákov v Poľsku, o.z. Múzeum ozbrojených zložiek SR 1939-1945, s. 7-10. [In Slovak].
• Lacko, M. (2015). Vznik a doveršenie slovenskej štátnosti. Samostatnosť Slovenska. 75 rokov. Pamätnica zo spomienkových akadémií v Bratislave a Košiciach 13. a 14. marca 2014. Zost. Martin Lacko a Vijtech Kárpáty. Krakov: Spolok Slovákov v Poľsku, s. 41-45. [In Slovak].
• Ivančo, M. (2017). Denníky a spomienky u východného frontu. 1942-1944. Zostavil Martin Lacko. Partizánske: O. z.Múzeum ozbrojených zložiek 1939-1945. [In Slovak].
• Denníky a spomienky slovenských vojakov z východného frontu (1941-1945). (2020). II Zostavil Martin Lacko. Partizánske: O.z. Múzeum ozbrojených zložiek 1939-1945. [In Slovak].
• Mičianik, P. (2020). Obnova vojnového pamätníka a cintorína Slovenskej armády v Lipovci. Slovensko. Národné spektrum, 42 (1), s. 49-61. [In Slovak].
• Lacko, M. (2014). Slovenská štátnosť a československý odboj (úvaha o národnom rozkole v roku 1944). Slovenské národné povstanie a záver vojny na územi Žilinského kraja 1944-1945. Zborník z konferencie organizovanej ŽSK a ÚPN dňa 25 septembra 2014 v Žiline. Zost. Martin Lacko a Michal Malatinský. Žilina: Timeprint, s. 279-289. [In Slovak].
• Lacko, M. (2015). Prečo si dnes Slováci nesmú pripomínať vlastnú štátnosť. Samostatnosť Slovenska. 75 rokov. Pamätnica zo spomienkových akadémií v Bratislave a Košiciach 13. a 14. marca 2014. Zost. Martin Lacko a Vijtech Kárpáty. Krakov: Spolok Slovákov v Poľsku, s. 11-17. [In Slovak].
• Vnuk, F. (1993). Neuveriteľné sprisahanie.Vojenské a politické akcie proti Slovenskej republike v roku 1944.Trenčin: Vydavateľstvo Ivana Štelcera. [In Slovak].
• Dies Ater. Nešťastný deň 29 augusta 1944. Výber príspevkov. (1994). Zost. P. Bielik, B. Kunc, P. Mulík. Bratislava: ERBO. [In Slovak].
• Lacko, M. (2004). „Hrdina SNP“ kapitán Gonda (Povstalecký príbeh v ružomberskej oblasti) Slovenská republika 1939-1945 očami mladých historikov 3. (Povstanie roku 1944). Zborník príspevkov z tretieho sympózia Katedry histórie Filozofickej fakulty UCM Trnava, Lúka 21. – 22. mája 2004. Trnava: Katedra histórie FF UCM, s. 233-274. [In Slovak].
• Osika, Š. (2014). Spomienky na partizánov v Rajeckej doline. Slovenské národné povstanie a záver vojny na územi Žilinského kraja 1944-1945. Zborník z konferencie organizovanej ŽSK a ÚPN dňa 25 septembra 2014 v Žiline. Zost. Martin Lacko a Michal Malatinský. Žilina: Timeprint, s. 211-222. [In Slovak].
• Jesensky, M. (2014). Psobenie 14. divizie SS Galizien na Považí a Liptove. Slovenské národné povstanie a záver vojny na územi Žilinského kraja 1944-1945. Zborník z konferencie organizovanej ŽSK a ÚPN dňa 25 septembra 2014 v Žiline. Zost. Martin Lacko a Michal Malatinský. Žilina: Timeprint, s. 147-164. [In Slovak].
• U Slovachchyni nahorodyly ukrains'kyj narod za uchast' u povstanni 1944 roku i stijkist' u vijni z RF. [Online]. Available from: https://www.pravda.com.ua/news/2022/08/29/7365260/ [In Ukrainian].
• Hrozivá podoba medzi Putinom a Hitlerom: Dejiny sa môžu opakovať, ale má to háčik! [Online]. Available from: www.topky.sk/cl/11/1454245/Hroziva-podoba-medzi-Putinom-a-Hitlerom [In Slovak].

Identifiers

DOI

10.46869/10.46869/2707-6776-2022-19-4

Biblioteka Nauki

22676903