Od Jałty do Poczdamu. Służby specjalne ZSRR a powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej

• Authors: Jacek Tebinka

Title variants

EN

From Yalta to Potsdam. Soviet Special Services and the Establishment of the Provisional Government of National Unity in Poland (TRJN)

Abstracts

EN

The Polish question was one of the main reasons of disputes between the Soviet Union and Western Powers, the United States and Great Britain, in the final phase of World War II. The problem of which government should exercise power in Poland had absorbed the attention of the Big Three since the Yalta Conference (4–11 February 1945) to the end of June 1945 and became one of the first signs of the collapse of the coalition of Western Powers and the Soviet Union. Throughout this time, British and American intelligence services played an unequal game with the Soviet security apparatus. Soviet intelligence successfully penetrated the US and UK diplomatic services. The decisive factor in Stalin’s success, however, was not intelligence, which came mainly from agents such as Donald Maclean, Guy Burgess and Kim Philby, but the fact that the territory of Poland was seized by the Red Army and the Communist government was established there, supported by the Soviet security apparatus. Great Britain and the United States had limited possibilities to influence the situation in Poland. This country, like the rest of Eastern Europe, was not in area of their strategic interests. Moreover, the Anglo-Saxon Powers made before 1945 a number of diplomatic mistakes that made it easier for the Soviet Union to include Poland in the Communist sphere of influence for over four decades.

PL

Sprawa polska była jedną z głównych przyczyn sporów w końcowej fazie II wojny światowej między ZSRR a Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią. Od konferencji jałtańskiej do końca czerwca 1945 r. skład rządu polskiego absorbował uwagę Wielkiej Trójki. Spory w tej kwestii były jedną z pierwszych oznak rozpadu koalicji mocarstw zachodnich i ZSRR. Przez cały ten czas toczyła się nierówna gra służb specjalnych ZSRR z brytyjskimi i amerykańskimi odpowiednikami. Wywiad radziecki skutecznie spenetrował służby dyplomatyczne USA i Wielkiej Brytanii. O sukcesie Stalina nie zdecydowały jednak informacje wywiadowcze przekazywane przede wszystkim przez Donalda Macleana, Guya Burgessa i Kima Philby’ego, lecz zajęcie terytorium Polski przez Armię Czerwoną i ustanowienie na nim komunistycznego rządu wspieranego przez radziecki aparat bezpieczeństwa. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone miały ograniczone możliwości wpływania na sytuację w Polsce. Nie znajdowała się ona w strefie ich żywotnych interesów, podobnie jak reszta Europy Wschodniej. Mocarstwa anglosaskie popełniły jeszcze przed 1945 r. wiele błędów dyplomatycznych, które ułatwiły ZSRR włączenie Polski do swojej strefy wpływów na ponad cztery dekady.

Keywords

EN

Polish question; intelligence; security service; Provisional Government of National Unity; Yalta Conference; diplomacy

PL

sprawa polska; służby specjalne; Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej; konferencja jałtańska; dyplomacja

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2020
• Issue: 18
• Pages: 459-480

Dates

published

2020

Contributors

author

Jacek Tebinka

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000000330002499

References

• The National Archives, Kew, London (TNA)
• Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 5: Październik 1944 – lipiec 1945, Wrocław 1991
• Churchill & Roosevelt. The Complete Correspondence, t. 3: Alliance Declining. II 1944 – IV 1945, red. W.F. Kimball, Princeton 1984
• Defending the West. The Truman–Churchill Correspondence, 1945–1960, red. G.W. Sand, Westport 2004
• Documents on British Policy Overseas, seria 1, t. 1: The Conference at Potsdam 1945, London 1984
• Foreign Relations of United States. Diplomatic Papers, The Conference at Malta and Yalta, 1945, red. B. Barron, Washington 1955
• Gomułka W., Pamiętniki, t. 2, red. nauk. A.Werblan, Warszawa 1994
• Nicolson H., Diaries and Letters. The War Years 1939–1945, red. N. Nicolson, London 1970
• Proces szesnastu. Dokumenty NKWD, oprac. W. Strzałkowski, A. Chmielarz, A.K. Kunert, tłum. z jęz. ros. K. Stembrowicz, F. Zbiniewicz, Warszawa 1995
• Rozmowy polityczne w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (czerwiec 1945 r.) [w:] Archiwum Ruchu Robotniczego, t. 9, Warszawa 1984
• Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, wybór i oprac. T. Cariewskaja i in., tłum. E. Rosowska, Warszawa 1998
• Teheran–Jałta–Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw, tłum W. Daszkiewicz, D. Rotfeld, Warszawa 1972
• The Diaries of Sir Alexander Cadogan 1938–1945, red. D. Dilks, London 1971
• The White House Papers of Harry L. Hopkins, t. 2, red. R.E. Sherwood, London 1949
• Triplex. Secrets from the Cambridge Spies, red. N.West, O. Tsarev, London 2009
• Великая отечественная война 1941–1945 годов, t. 6: Тайная война. Разведка и контрразведка в годы Великой Отечественной войны, Moskva 2015
• Органы государственной безопасности СССР в Великой Отечественной войне. Сборник документов, t. 6: Победа (1 января – 9 мая 1945 г.), Moskva 2014
• Очерки истории Российской внешней разведки, t. 3: 1933–1941 годы, Moskva 2007; t. 4: 1941–1945 годы, Moskva 2007
• Служба внешней разведки Российской Федерации Архив СВР России. Секреты польской политики: Сборник документов, сост. Л.Ф. Соцков, Moskva 2009
• Советский Союз на международных конференциях периода Великой Отечественной войны, 1941–1945 гг. Сборник Документов, t. 6, Moskva 1984
• Советско-американские отношения 1939–1945. Документы, ред. Б.И. Жиляев, В.И. Савченко, Moskva 2004
• Ambrose S.E., Rise to Globalism. American Foreign Policy since 1938, London 1993
• Andrew C., Gordijewski O., KGB, tłum. R. Brzeski, Warszawa 1997
• Andrew C., Mitrokhin V., The Sword and the Shield. The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB, New York 1999
• Andrew C., The Defence of the Realm. The Authorised History of MI5, London 2009
• Birstein V.J., Smiersz. Tajna broń Stalina. Sowiecki kontrwywiad wojskowy podczas II wojny światowej, tłum. T. Fiedorek, Kraków 2013
• Bohlen C.E., Witness to History 1929–1969, New York 1973
• Borovik G., The Philby Files. The Secret Life of the Master Spy – KGB Archives Revealed, London 1995
• Bułhak W., Krótki kurs dezinformacji, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 12
• Cairncross J., The Enigma Spy. An Autobiography. The Story of the Man who Changed the Course of World War Two, London 1997
• Carter M., Anthony Blunt. His Lives, London 2001
• Cave Brown A., H. St. John Philby i Kim Philby. Szpiegowska afera stulecia, tłum. M. Przeczek, Warszawa 1997
• Cenckiewicz S., Polscy agenci Moskwy w USA, „Biuletyn IPN” 2006, nr 3–4
• Costello J., Mask of Treachery, New York 1988
• Duraczyński E., Generał Iwanow zaprasza. Przywódcy podziemnego państwa polskiego przed sądem moskiewskim, Warszawa 1989
• Eden A., Pamiętniki 1938–1945, t. 2: Obrachunki, tłum. J. Meysztowicz, Warszawa 1972
• Halbrook S.P., Operation Sunrise. America’s OSS, Swiss Intelligence, and the German Surrender 1945 [w:] M.Viganò, D.M. Pedrazzini, "Operation Sunrise". Atti del convegno internazionale (Locarno, 2 maggio 2005), Lugano 2006
• Harbutt F.J., Jałta 1945, tłum. K.Janicki, Warszawa 2012
• Harriman W.A., Abel E., Special Envoy to Churchill and Stalin 1941–1946, New York 1975
• Haynes J.E., Klehr H., Vassiliev A., Spies. The Rise and Fall of the KGB in America, London 2009
• Haynes J.E., Klehr H., Venona. Decoding Soviet Espionage in America, New Haven 1999
• Kalbarczyk S., Proces Szesnastu we wspomnieniach oskarżyciela, „Biuletyn IPN” 2018, nr 9
• Kamiński M.K., Edvard Beneš we współpracy z Kremlem. Polityka zagraniczna władz czechosłowackich na emigracji 1943–1945, Warszawa 2009
• Kamiński M.K., W obliczu sowieckiego ekspansjonizmu. Polityka Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wobec Polski i Czechosłowacji 1945–1948, Warszawa 2005
• Kern G., How ‘Uncle Joe’ Bugged FDR, „Studies in Intelligence” 2003, t. 47, nr 1
• Kimball W.F., A Different Take on FDR at Teheran. Raising Questions, „Studies in Intelligence” 2005, t. 49, nr 3, https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol49no3/html_files/FDR_Teheran_12.htm, dostęp 4 VIII 2020 r.
• Knightley P., Philby. The Life and Views of K.G.B. Masterspy, London 1988
• Kołakowski P., NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2002
• Kołakowski P., Pretorianie Stalina. Sowieckie służby bezpieczeństwa i wywiadu na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2010
• Lowenthal J., Venona and Alger Hiss, „Intelligence and National Security” 2000, nr 5
• Mark E., Venona’s Source 19 and the ‘Trident’ Conference of 1943. Diplomacy or Espionage?, „Intelligence and Security” 1998, nr 2
• Materski W., Stefan Litauer. Przyczynek do biografii, „Dzieje Najnowsze” 2011, nr 2
• McJimsey G., Harry Hopkins, Ally of the Poor and Defender of Democracy, Harvard 1987
• Modin Y., My Five Cambridge Friends, London 1994
• Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa 2009
• Plokhy S.M., Jałta. Cena pokoju, tłum. R. Bartołd, Poznań 2011
• Судоплатов П., Спецоперации. Лубянка и Кремль 1930–1950 годы, Moskva 1997
• Tebinka J., Polityka brytyjska wobec problemu granicy polsko-radzieckiej 1939–1945, Warszawa 1998
• Venona. Soviet Espionage and the American Response 1939–1957, red. R.L. Benson, M.Warner, Laguna Hills 1996
• West N., Tsarev O., Klejnoty koronne. Brytyjskie tajemnice z archiwów KGB, tłum. H. Pawlikowska-Gannon, Warszawa 2000
• West N., Venona. The Greatest Secret of the Cold War, London 1999
• Żukow G., Wspomnienia i refleksje, tłum. P. Marciniszyn, F. Czuchrowski, Cz. Czarnogórski, Warszawa 1985
• https://www.nsa.gov/news-features/declassified-documents/venona/, dostęp 4 VIII 2020 r.
• http://svr.gov.ru/history/person.htm, dostęp 26 V 2020 r.

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL201817

Biblioteka Nauki

24988107