Działalność Wojewódzkich Urzędów Cenzury w okresie stanu wojennego

• Authors: Monika Komaniecka-Łyp

Title variants

EN

The Activities of Regional Censorship Offices under Martial Law in Poland

Abstracts

EN

The article presents the activities of regional censorship offices operating at voivodeship level during the Martial Law in the 1981–1982. Those were created out of personnel from Sections W and Sections T of the Voivodeship Citizen’s Milicia Headquarters and Voivodeship Offices of Internal Affairs (KWMO/WUSW) and operated for over a year (13 December 1981 to 31 December 1982). The main task of those regional censorship offices was to censor mail correspondence and telecommunications messages, and to provide surveillance of telephone calls. The article is based on the Security Service sources relating to postal censorship and reports on the telecommunications censorship activities of individual regional censorship offices. The article looks at the activities of the censorship offices in two sets of voivodeships created by the administrative reforms of 1975: the first set comprises the 17 previously existing (“historical”) voivodeships, the second one comprises the 32 extra voivodeships created as a result of the reform. A comparative analysis of the activities of different offices shows that the censorship of telecommunications messages and phone call surveillance were first handled (until the end of December 1981), and then only supervised, by Section T operatives. The burden of censoring telegrams and telex messages and conducting phone call surveillance fell to regular telecommunications workers. According to the heads of the relevant censorship sections this resulted in a drop in the quality and effectiveness of the censorship and produced inferior outcomes. The leadership of the Main Censorship Office believed that censorship fulfilled its intended role as a major constraint imposed across a broad spectrum of society. By censoring mail correspondence it was possible to gauge the public mood and opinions in different social groups (students, academics, culture) on the state of martial law as well as on government and party policies. The censorship also helped to curb the activities of the dissident opposition through seizure of clandestine publications published in Poland and abroad, and exerted a psychological impact on society, who kept hearing the recorded message, "this phone call is being monitored")

PL

W artykule przedstawiono działalność Wojewódzkich Urzędów Cenzury w okresie stanu wojennego. Powstały one na bazie kadr Wydziałów „W” i Wydziałów „T” KWMO/WUSW i funkcjonowały przez ponad rok (od 13 grudnia 1981 do 31 grudnia 1982 r.). Głównym zadaniem WUC było prowadzenie cenzury pocztowej i telekomunikacyjnej oraz kontrola rozmów telefonicznych. Podstawę źródłową artykułu stanowi dokumentacja SB w zakresie cenzury pocztowej oraz sprawozdania z cenzury telekomunikacyjnej poszczególnych Wojewódzkich Urzędów Cenzury. Działalność WUC przebadano w dwóch grupach województw, które wyodrębniła reforma administracyjna z 1975 r.: do pierwszej należało 17 dotychczas funkcjonujących „historycznych” województw, do drugiej 32 nowe, utworzone w wyniku reformy. Analiza porównawcza pracy poszczególnych WUC wykazała, że w cenzurze telekomunikacyjnej i kontroli rozmów telefonicznych brali udział funkcjonariusze Wydziału (sekcji) „T” do końca grudnia 1981 r., a następnie sprawowali nad nią nadzór. Ciężar cenzurowania telegramów i teleksów, a także kontrolowania rozmów spoczywał na pracownikach urzędów telekomunikacyjnych. Wg naczelników Wydziałów i Sekcji „T” nie przekładało się to na jakość i skuteczność cenzury, a wprost przeciwnie – oznaczało spadek wyników. W ocenie kierownictwa Głównego Urzędu Cenzury cenzura odegrała zakładaną przez władzę rolę jako rygor, który dotknął najszersze kręgi społeczeństwa i był najbardziej dotkliwy. Cenzura listów dostarczała informacji o opiniach i nastrojach społecznych w różnych środowiskach (wśród studentów, ludzi nauki i kultury) na temat stanu wojennego, polityki partii i rządu. Przyczyniła się również do ograniczenia działań opozycji przez konfiskatę wydawnictw opozycyjnych i emigracyjnych, a także w sposób psychologiczny oddziaływała na społeczeństwo (chociażby przez świadomość, że „rozmowa jest kontrolowana”)

Keywords

EN

censorship of mail correspondence; Regional Censorship Offices at voivodeship level; censorship of telecommunications messages; phone call surveillance; Martial Law in Poland

PL

cenzura listów; Wojewódzkie Urzędy Cenzury; cenzura telekomunikacyjna; kontrola rozmów telefonicznych; stan wojenny

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2020
• Issue: 18
• Pages: 516-593

Dates

published

2020

Contributors

author

Monika Komaniecka-Łyp

• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie

• https://orcid.org/0000000216452939

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
• Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945–1989), oprac. M. Komaniecka, Kraków 2010
• Polskie Radio i Telewizja w stanie wojennym, oprac. S. Ligarski, G. Majchrzak, Warszawa 2011
• Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. naukowa J. Służewski, Warszawa 1977
• Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, red. Z. Romek, K. Kamińska-Chełminiak, Warszawa 2017
• Gawryszewski A., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa 2005
• Gołębiewski E., Postęp techniczny w historii telekomunikacji polskiej (lata 1920–1995), Warszawa 2005 (opracowanie dostępne na stronie: www.sit.org.pl, dostęp 11 VII 2019 r.)
• Internowani i uwięzieni w stanie wojennym, red. T. Kurpierz, J. Neja, Katowice–Warszawa 2018
• Jusupović A., Organy bezpieczeństwa państwa w dokumentacji MSW. Próba systematyki [w:] Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A.Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013
• Kamińska-Chełminiak K., Cenzura w Polsce 1944–1960. Organizacja, kadry, metody pracy, Warszawa 2019
• Komaniecka M., Pod obserwacją i na podsłuchu. Rzeczowe środki pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990, Kraków 2014
• Komaniecka M., Struktura Biura „W” i jego poprzedników (1945–1989), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1(8–9)
• Kowalski L., Komisarze stanu wojennego, „Zeszyty Historyczne” 1995, nr 112
• Kruk M., Ryszard Wincerowicz przed Sądem Marynarki Wojennej, czyli historia listu do Adama. Perlustracja korespondencji w stanie wojennym, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1(8–9)
• Majchrzak G., Obóz władzy w stanie wojenny [w:] Droga do niepodległości. Solidarność 1980–2005, Warszawa 2005
• Majchrzak G., Ocenzurowano, „Karta” 1999, nr 29
• Majchrzak G., Władza w stanie wojennym, „Arcana” 2001, nr 42
• Paczkowski A., Droga do mniejszego zła. Strategia i taktyka obozu władzy, lipiec 1980 – styczeń 1982, Kraków 2002
• Paczkowski A., Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII 1983, Warszawa 2006
• Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
• Piotrowski P., Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975–1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2/1(3)
• Ruzikowski T., Stan wojenny w Warszawie i województwie stołecznym 1981–1983, Warszawa 2009
• Smołka L., Pion „W” na Dolnym Śląsku. Prywatna korespondencja zakwestionowana przez Służbę Bezpieczeństwa po 1956 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1(8–9)
• Stan wojenny w dokumentach władz PRL (1980–1983), oprac. B. Kopka, G. Majchrzak, Warszawa 2001
• Stan wojenny w Polsce. 1981–1983, red. A.Dudek, Warszawa 2003
• M. Płociński, Dalekopis – historia teleksu, http://www.rp.pl/artykul/809032-Dalekopis---historia-teleksu.html, dostęp 11 VII 2019 r.

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL201819

Biblioteka Nauki

27177612