Rok w kamaszach – dokumenty dotyczące służby wojskowej Józefa Marii Ruszara

• Authors: Jacek Jędrysiak

Title variants

EN

A Year in the Boots – Documents Concerning Józef Maria Ruszar’s Military Service

Abstracts

EN

The publication in 2017 of Józef Maria Ruszar’s work Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP has become an important contribution to for the further research concerning the use of the military draft for political repression. Until now, historians have been primarily interested in organised forms of oppression: mining battalions, clerical companies, field companies and special military camps. Repressions of a more focused nature have been analysed in a perfunctory manner, often without understanding their essence, which was facilitated by the difficult access to documentation held in military archives until 2016. Hence, it was only the publication of Ruszar’s account that opened a new field of research, demonstrating the way in which the military was able to make situational use of existing regulations in dealing with potentially problematic individuals. The story of Ruszar’s appointment to service at the Reserve Officers School at the Nalazek Family Land Forces Training Centre in Elbląg, and the subsequent suspicion of his refusal to take the oath and expulsion to perform basic military service, was reconstructed quite accurately in the diary. At that time, it was much more difficult to confirm Ruszar’s conviction that he had been deliberately conscripted to serve in the Armed Forces, and to reconstruct the course of the oppositionist’s surveillance by the bodies of the Army’s Main Political Board and the Military Internal Service. The presented collection is a supplement to the described edition, which is the result of over 2.5 years of searches in the Archives of the Institute of National Remembrance, the Military Archive in Oleśnica, the Military Archive in Toruń, and the Central Military Archives of the Military Historical Bureau.

PL

Publikacja w 2017 r. pracy Józefa Marii Ruszara Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP stała się ważnym przyczynkiem do dalszych odkryć w zakresie wykorzystywania obowiązku służby wojskowej do celów represji politycznej. Do tej pory historyków interesowały przede wszystkim zorganizowane formy opresji: bataliony górnicze, kompanie kleryckie, kompanie polowe i wojskowe obozy specjalne. Represje o charakterze bardziej punktowym były analizowane zdawkowo, często bez zrozumienia ich istoty, czemu sprzyjał utrudniony do 2016 r. dostęp do dokumentacji przechowywanej w ramach wojskowej sieci archiwalnej. Stąd dopiero publikacja relacji Ruszara otworzyła nowe pole badawcze, pokazując sposób, w jaki wojsko potrafiło wykorzystywać sytuacyjnie istniejące przepisy w walce z potencjalnie problematycznymi jednostkami. Historia powołania Ruszara do służby w Szkole Oficerów Rezerwy przy Ośrodku Szkolenia Wojsk Lądowych im. Rodziny Nalazków w Elblągu, a następnie posądzenia go o chęć odmowy złożenia przysięgi, wydalenia go z SOR i skierowania do odbycia zasadniczej służby wojskowej została dość dokładnie zrekonstruowana w dzienniku. O wiele trudniej było wówczas potwierdzić przekonanie Ruszara o celowym powołaniu go do służby w lWP oraz odtworzyć przebieg inwigilacji opozycjonisty przez organa Głównego Zarządu Politycznego i Wojskowej Służby Wewnętrznej. Prezentowany zbiór stanowi uzupełnienie opisywanej edycji i jest efektem przeszło dwuipółrocznej kwerendy w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Wojskowym w Oleśnicy, Archiwum Wojskowym w Toruniu i Centralnym Archiwum Wojskowym Wojskowego Biura Historycznego.

Keywords

EN

Polish People’s Army; Józef Maria Ruszar; Reserve Officers School; basic military service; repression

PL

ludowe Wojsko Polskie; Józef Maria Ruszar; Szkoła Oficerów Rezerwy; zasadnicza służba wojskowa; represje

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2021
• Issue: 19
• Pages: 275-321

Dates

published

2021

Contributors

author

Jacek Jędrysiak

• Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego

• https://orcid.org/000000025472136X

References

• Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
• Archiwum Wojskowe w Oleśnicy (AWO)
• Archiwum Wojskowe w Toruniu (AWT)
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie-Rembertowie (CAW WBH)
• Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu (AIPN Wr)
• "Dziennik Rozkazów Ministerstwa Obrony Narodowej" 1973, 1975
• "Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej" 2016
• Bobulski S., Klerycy-marynarze. Westerplatte 1964–1966 na tle przemian Kościoła w Polsce po II wojnie światowej, Kraków 2013
• Budrewicz L., Z PRL do Polski. Wspomnienia z niejednego podwórka (1976–1989), red. i oprac. M. Kała, G.Waligóra, Wrocław 2008
• Bukowski K., Ćwiczenia wojskowe żołnierzy rezerwy na terenie Pomorza Środkowego w Budowie, Trzebiatowie i Unieściu 1982–1983 w dokumentach śledztw prowadzonych przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie [w:] Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016, s. 109–113
• Celmer M., Służba wojskowa alumnów Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku w latach 1965–1980. Zarys problemu, „Studia Płockie” 2012, R. 40, s. 289–299
• Ciemięga K., Alumni w Wojsku Polskim w latach 1959–1980 w świetle dokumentów Głównego Zarządu Politycznego, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2006, nr 28, s. 252–266
• Czwołek A., Służba wojskowa alumnów w PRL (na przykładzie 54. Szkolnego Batalionu Terenowego Ratownictwa w Bartoszycach), „Klio” 2011, t. 18, nr 3, s. 103–130
• Dąbrowski M., Wojskowe Obozy Specjalne 1982–1983, Lublin 2013
• Dworaczek K., Przedpełski T., Wszystko, co robiliśmy, okazało się potrzebne. Wspomnienia o Studenckim Komitecie Solidarności we Wrocławiu, Wrocław 2012
• Gabański S., Dobrze! Zapiski kleryka-żołnierza (1965–1967), wstęp i oprac. J. Marecki, Kraków 2013
• Instrukcje pracy kontrwywiadowczej Wojskowej Służby Wewnętrznej wraz z instrukcjami prowadzenia dokumentacji i ewidencji (1957–1990), oprac. B. Kapuściak, Kraków 2010.
• Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016
• Jędrysiak J., „By stworzyć szansę powrotu na właściwą drogę…” Wojsko i opozycja w dekadzie Edwarda Gierka, „Polska Zbrojna Historia” 2021, nr 1, s. 134–139
• Jędrysiak J., Reakcje władz wojskowych na przypadki odmów złożenia przysięgi przez dysydentów wcielonych do Sił Zbrojnych PRL na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. [w:] Aparat bezpieczeństwa. Studia nad działalnością i metodami pracy, red. R. Klementowski, J. Syrnyk, Wrocław–Warszawa 2021, s. 144–179
• Jędrysiak J., Usunięcia z powodów dyscyplinarnych i politycznych ze Szkół Oficerów Rezerwy w latach 1976–1980 [w:] Szpiedzy – Dezerterzy – Renegaci. Wykroczenia i przestępstwa żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych w latach 1918–1989, red. J. Jędrysiak, K. Widziński, Wrocław–Warszawa 2021, s. 359–413
• Kapuściak B., Celowe niszczenie czy przepisowe brakowanie? Glosa w sprawie nieistniejących materiałów po Głównym Zarządzie Informacji i Wojskowej Służbie Wewnętrznej, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2018, t. 11, s. 33–48
• Kapuściak B., Walka kontrwywiadu wojskowego z Kościołem katolickim. Alumni w „ludowym” Wojsku Polskim w świetle dokumentów Wojskowej Służby Wewnętrznej, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2020, nr 4(274), s. 84–124
• Koj E., Zarząd II Sztabu Generalnego WP (Schemat funkcjonowania 1981–1990), „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 12(83), s. 80–86
• Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959–1980. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 5 Pułku Inżynieryjnym w Szczecinie-Podjuchach, 8–9 września 2008 r., red. J. Kornek, T. Krawczak, J. Macholak, Szczecin 2009
• Kryptonim „Wasale”. Służba Bezpieczeństwa wobec Studenckich Komitetów Solidarności 1977–1980, wybór, wstęp i oprac. Ł. Kamiński, G.Waligóra, Warszawa 2007
• Larysz P., Służba wojskowa alumnów Śląskiego Seminarium Duchownego w latach 1959–1978, Katowice 2009
• Lesiński A., Służba wojskowa kleryków w PRL (1959–1980), Olsztyn 1995
• Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Akta Zarządu II Sztabu Generalnego WP z lat 1944–1956 w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2014, t. 7, s. 17–34
• Nalepa E.J., Wojskowe bataliony górnicze w Polsce w latach 1949–1959, „Przegląd Historyczny” 1994, nr 1–2, s. 123–133
• Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957–1990), wybór, wstęp i oprac. B. Kapuściak, Katowice–Kraków 2019.
• Pawlak A., Książeczka wojskowa, „Zapis” 1979, nr 9, s. 41–80.
• Piotrowski P., Bataliony budowlane i górnicze w Wojsku Polskim [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, red. Ł. Kamiński, t. 2, Wrocław 1999, s. 123–142.
• Piotrowski P., Funkcjonowanie jednostek pracy w Wojsku Polskim w latach 50. [w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2007, s. 151–158.
• Piotrowski P., Kompanie polowe w „ludowym” Wojsku Polskim jako forma represji politycznych. Zarys problemu, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2010, nr 32–33 (Historia i pamięć. Księga dedykowana Januszowi Kurtyce), s. 429–444.
• Piotrowski P., Służba wojskowa jako forma represji politycznej w ludowym Wojsku Polskim [w:] Inteligentna forma internowania…, s. 45–63.
• Piotrowski P., Służba wojskowa kleryków na przykładzie 56 Batalionu Ratownictwa Terenowego w Brzegu (1966–1980), w: Represje wobec kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie 1945–1989, red. S.A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004, s. 165–178.
• Ruszar J.M., Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP, oprac. i red. K. Dworaczek, J. Jędrysiak, Warszawa 2017.
• Setlak A., Służba wojskowa alumnów WSD w PRL i jej ocena w wypowiedziach alumnów i kapłanów rezerwistów z 1970 r. Studium historyczno-socjologiczne na przykładzie Bartoszyc, Olsztyn 2002.
• Szarek J., Czarne juwenalia. Opowieść o Studenckim Komitecie Solidarności, Kraków 2007.
• Wąsacz J., Szlakiem wspomnień żołnierzy górników lat 1949–1959, Wrocław 2002.
• https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/18455,Ruszar-Jozef.html, dostęp 30 XI 2021 r.
• https://www.rpo.gov.pl/pl/content/prezes-IPN-dane-o-osobach-represjonowanych-w-stanie-wojennym-wcieleni-do-wojska, dostęp 13 XII 2021 r.
• http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/spotkania-niezalezne-pismo-mlodych-katolikow-w-lublinie/, dostęp 29 V 2021 r.

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL211908

Biblioteka Nauki

23202898