Z Krasnosielca do Sopotu. Wokół przestępczej działalności funkcjonariusza UB Henryka Wyszomirskiego

• Authors: Tomasz Rabant

Title variants

EN

From Krasnosielc to Sopot. Around the Criminal Activity of the Ministry of Public Security (UB) Officer Henryk Wyszomirski

Abstracts

EN

This text is devoted to the fate of Henryk Wyszomirski (1921–2014), who came from Krasnosielec, a volunteer in the September 1939 campaign, then a soldier of the Home Army and finally, after the entry of the Red Army in January 1945, the functionary of the Department of Security in 1945–1947. He actively fought against his former colleagues from the anti-German underground, who in the new political reality opposed the Soviet domination over Poland and took up arms against the communists. By coincidence, Wyszomirski and the two victims of his spying activities lived in Sopot from the end of the 1950s. The article presents the scale of crimes committed by the security apparatus after 1945 in the Maków District, as well as attempts to cover them up. Additionally, it indicates where the bodies of local UB victims may be found. Wyszomirski was never held fully accountable for the crimes committed during his service in the communist security apparatus, except for his sentencing to 5 years’ imprisonment in 1947, for raping a detainee and appropriating cash. He died in Sopot in 2014 and was interred in the municipal cemetery there, as does the body of one of his victims. Henryk Wyszomirski was presented in the film Historia Roja, directed by Jerzy Zalewski, which deals with Mieczysław Dziemieszkiewicz’s ‘Roj’ (1925–1951) fight against the communists in northern Mazovia.

PL

Niniejszy tekst poświęcony jest losom pochodzącego z Krasnosielca Henryka Wyszomirskiego (1921–2014), ochotnika w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r., następnie żołnierza Armii Krajowej i w końcu – po wkroczeniu Armii Czerwonej w styczniu 1945 r. – funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa w latach 1945–1947. Zwalczał on czynnie swych byłych kolegów, którzy w nowej rzeczywistości politycznej sprzeciwiali się dominacji sowieckiej nad Polską i podjęli walkę z komunistami. Przypadek sprawił, że zarówno Wyszomirski, jak dwie ofiary jego ubeckiej działalności mieszkali od końca lat pięćdziesiątych w Sopocie. W artykule zaprezentowano skalę zbrodni popełnionych przez aparat bezpieczeństwa po 1945 r. na terenie powiatu makowskiego, jak też próby ich tuszowania. Dodatkowo wskazano, gdzie znajdować się mogą ciała ofiar lokalnego UB. Wyszomirski nigdy nie poniósł pełnej odpowiedzialności za czyny popełnione podczas służby w komunistycznej bezpiece, wyjąwszy skazanie w 1947 r. na karę pięciu lat pozbawienia wolności za gwałt na zatrzymanej i przywłaszczenie gotówki. Zmarł w Sopocie w 2014 r. i spoczywa na jednym z sopockich cmentarzy, podobnie jak jedna z jego ofiar. Postać Wyszomirskiego została zaprezentowana w filmie Jerzego Zalewskiego Historia Roja, traktującym o walce, którą z komunistami na północnym Mazowszu prowadził Mieczysław Dziemieszkiewicz ps. „Rój” (1925–1951).

Keywords

EN

independence underground; communist crimes; Maków District; Ministry of Public Security

PL

Urząd Bezpieczeństwa Publicznego; podziemie niepodległościowe; zbrodnie komunistyczne; powiat makowski

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2021
• Issue: 19
• Pages: 618-641

Dates

published

2021

Contributors

author

Tomasz Rabant

• Muzeum Sopotu

• https://orcid.org/0000000241109964

References

• Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
• Oddziałowe Archiwum IPN w Gdańsku (AIPN Gd)
• Relacja Honoraty Cachel, siostry Tomasza Kuplickiego, 13 XI 2020
• Relacja Tomasza Kuplickiego, 7 VII 2020
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
• Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. R. Wnuk, S. Poleszak, A.Jaczyńska, M. Śladecka, Warszawa–Lublin 2007
• Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, wstęp Jan Nowak-Jeziorański, Londyn 1985
• Cieciura M., "Turystyczny przewodnik edukacyjny Armia Krajowa w Sopocie", mps, Warszawa 2019
• Czaplicki C., Poszukiwany listem gończym, Wrocław 2003
• Juszkiewicz R., Oddziały partyzanckie i wywiadowcze na pograniczu północnego Mazowsza i Prus Wschodnich, "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1973, nr 3
• Krajewski K., Łabuszewski T., Witold Borucki ps. „Dąb”, „Babinicz” [w:] Zapomniani wyklęci. Sylwetki żołnierzy powojennej konspiracji antykomunistycznej, red. J. Bednarek, M. Biernat, Warszawa 2019
• Księga adresowa ziem Zachodniej Polski. Gdynia-Wybrzeże Województwo Pomorskie z informatorami: Warszawa, Gdańsk, Poznań, Śląsk, Kraków. Rocznik 1937–1938, Gdynia 1937
• Lesiakowski K., Centralna Szkoła Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1945–1947, Łódź 2017
• Suski T., Działalność antykomunistycznego zbrojnego podziemia w pow. makowskim w świetle raportów składanych Staroście Makowskiemu, "Krasnosielcki Zeszyt Historyczny" 2018, nr 36 (dodatek specjalny do miesięcznika "Wieści znad Orzyca" 2018, nr 10 [138])
• https://www.filmweb.pl/film/Historia+Roja-2016-537558
• https://www.britishpoles.uk/pomnik-misia-wojtka-powstanie-w-sopocie-wywiad-z-ewa-rakowska-eggar/
• http://www.pomorskiak.pl/ak_ramki.htm
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/155811
• https://armiakrajowa.org.pl/tabliczki/280.html
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/80228
• https://www.facebook.com/zznsz/posts/10157216130513237?comment_id=10157216233508237
• http://kuriermakowski.pl/146738,Bili-kopali-przypalali-ogniem-stopy-Wspomnienia-Longina-Wilkowskiego-i-Konrada-Majkowskiego.html
• https://www.katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/15577
• https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/91938,Otwarcie-Izby-Pamieci-IPN-Strzelecka-8-Warszawa-28-lutego-2020.html
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/16975

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL211915

Biblioteka Nauki

27316728