„Trzeba przeprowadzić faktyczną czystkę”. Raport z inspekcji przeprowadzonej w Komendzie Wojewódzkiej MO w Kielcach z siedzibą w Sandomierzu w styczniu 1945 r.

• Authors: Robert Piwko

Abstracts

EN

The article discusses the factors for the formation of the Sandomierz bridgehead in July and August 1944. It also draws attention to the most important aspects connected with the subsequent brief functioning of the military and civilian administration, less than half a year, in administering a fragment of the pre-war Kielce voivodeship. One of the most important issues connected with installing the communist government on the bridgehead was the establishment of the state security apparatus structures, including the Citizens’ Militia. On the basis of the findings so far and as a result of archival searches, the article outlines the beginnings of the Citizens’ Militia in the Sandomierz bridgehead. The activities of the militia are presented in a document prepared by Major Józef Kratka, an officer of the Citizens’ Militia Headquarters in Lublin. In the first days of January 1945, he carried out a comprehensive inspection of the voivodeship command, together with his companions Stanisław Glinka and Grzegorz Rajewicz. As a result, an extensive report was prepared, discussing the current state of MO functioning in the bridgehead. The document shows the internal structure of the command and the level of organisation of the field commands and posts subordinate to it. It also contains valuable information on the staff and the officers’ place in the ruling system at that time, as well as shedding some light on the problem of the professed everyday reality of the first militia.

PL

W artykule omówiono okoliczności ustanowienia przyczółka sandomierskiego w lipcu i sierpniu 1944 r. Zwrócono uwagę także na najważniejsze aspekty związane z późniejszym, niespełna półrocznym funkcjonowaniem wojskowej i cywilnej administracji zarządzającej fragmentem przedwojennego województwa kieleckiego. Jedną z ważniejszych kwestii związanych z instalowaniem władzy komunistycznej na przyczółku było ustanowienie struktur aparatu bezpieczeństwa państwa, w tym Milicji Obywatelskiej. W oparciu o dotychczasowe ustalenia, a także w efekcie przeprowadzonych kwerend archiwalnych w artykule zarysowano początki MO na przyczółku sandomierskim. Działania milicji przedstawia dokument przygotowany przez mjr. Józefa Kratkę ‒ funkcjonariusza Komendy Głównej MO w Lublinie. W pierwszych dniach stycznia 1945 r. wraz ze Stanisławem Glinką i Grzegorzem Rajewiczem dokonał on całościowej inspekcji komendy wojewódzkiej. W efekcie został przygotowany obszerny raport omawiający aktualny stan funkcjonowania MO na przyczółku. Dokument ukazuje strukturę wewnętrzną komendy oraz stopień zorganizowania podległych jej komend terenowych i posterunków. Zawiera także cenne informacje dotyczące obsady personalnej, miejsca funkcjonariuszy w ówczesnym systemie władzy oraz rzuca nieco światła na problem tzw. codzienności pierwszych milicjantów.

Keywords

EN

Sandomierz bridgehead; Citizens’ Militia; installation of communist power; state security apparatus; checks; report; inspection

PL

przyczółek sandomierski; Milicja Obywatelska; instalowanie władzy komunistycznej; aparat bezpieczeństwa państwa; kontrola; raport; inspekcja

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
• Year: 2020
• Issue: 13
• Pages: 297-318

Dates

published

2020

Contributors

author

Robert Piwko

• Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach

• https://orcid.org/0000000184580812

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach: 0031; 01/2252; 018/13; 6/810; 6/1887; 6/2087; 6/2585; 6/3862; 6/4239; 6/4870; 6/5734; 6/5762; 8/304; 104; 103/1923.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku: 246/1; 130/2295.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie: 010/196, t. 1; 028/2547; 0211/1727.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 0193/6976; 0194/1346; 0952/142; 698/905, t. 1‒2; 706/338; 823/23; 1550/741; 1550/2056; 1945/3; 2911/1; 2460/1.
• Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu: Akta miasta Sandomierza: 2121.
• Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944‒1993, red. K. Filip, M. Golon, Borne Sulinowo‒Bydgoszcz‒Gdańsk 2014.
• Baza Biblioteki Sejmowej, https://bs.sejm.gov.pl/F?func=full-set-set&set_number=037867&set_entry=000005&format=999 (dostęp 9 X 2019 r.).
• Bełczewski B., Pierwsze dni, Warszawa 1964.
• Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
• Fedorowski K., Represje PUBP w Sandomierzu wobec Kościoła rzymskokatolickiego w latach 1944‒1956 ‒ problematyka personalno-organizacyjna, „Studia Sandomierskie. Teologia, Filozofia, Historia” 2012, nr 19/1.
• Frazik W., Twarze kieleckiej bezpieki ‒ wstęp [w:] Katalog wystawy „Twarze kieleckiej bezpieki”, oprac. M. Komaniecka, Kraków 2007.
• Grosicka M., Przynależność polityczna funkcjonariuszy Komendy Miejskiej Milicji Obywatelskiej w Kielcach w latach 1945‒1946. Rola ludowców w MO [w:] 100-lecie policji miasta Kielce, red. D. Palacz, K. Wątorek, P. Zalewski, Kielce 2019.
• Hempel A., Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 1990.
• Jończyk M., Struktura aparatu bezpieczeństwa oraz siedziby cywilnych instytucji publicznych w Kielcach w latach 1945‒1946 [w:] Wokół pogromu kieleckiego, t. 2, red. L. Bukowski, A. Jankowski, J. Żaryn, Warszawa 2008.
• Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa: Franciszek Jóźwiak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/498?katalog=5 (dostęp 9 X 2019 r.); Józef Kratko, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/39390 (dostęp 28 X 2019 r.); Teofil Krześniak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/121704 (dostęp 14 X 2019 r.); Grzegorz Rajewicz, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/3378 (dostęp 14 X 2019 r.).
• Katalog kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL: Franciszek Jóźwiak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/498?katalog=4 (dostęp 9 X 2019 r.).
• Księgi więzienia na Zamku w Lublinie 1944‒1954, t. 2: Księga główna więźniów śledczych 8 XII 1944‒22 II 1945, red. i oprac. A.T. Filipek, M. Krzysztofik, Lublin 2010.
• Kucharski S., Piwko R., Kucharski Tadeusz, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 44.
• Kuśnierz R., Początki organów bezpieczeństwa publicznego na Kielecczyźnie (WUBP z siedzibą w Rytwianach) [w:] Aparat represji wobec Kościoła w latach 1944‒1956. Terytorium obecnej diecezji sandomierskiej, red. M. Krzysztofiński, ks. J. Marecki, ks. B. Stanaszek, Kraków 2012.
• Majer P., Milicja Obywatelska 1944–1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004.
• Naumiuk J., Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1944–1947, Lublin 1969.
• Pączek T., Struktura organizacyjna Milicji Obywatelskiej w Słupsku i powiecie słupskim w latach 1945‒1954, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944‒1989” 2009, nr 1.
• Piwko R., Brama Opatowska, „Sandomierzanin. Pismo Społeczno-Kulturalne” 2019, nr 12.
• Piwko R., Obozowe Drużyny Bojowe w Sandomierzu (1944‒1946). Działalność organizacji Bronisława Sokołowskiego „Franta” oraz represje komunistyczne wobec jej członków, Kielce‒Kraków 2016.
• Piwko R., Ppor. rez. Jan Kuśnierz „Mysz”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 42.
• Piwko R., Raoul Sergiusz Madeła „Paproć” (1914‒1945). Zarys biografii ostatniego szefa wywiadu Obwodu AK Sandomierz, Sandomierz 2019.
• Piwko R., Sprawa sandomierska. Wokół mordu sądowego dokonanego na żołnierzach Obwodu AK Sandomierz w lutym 1945 r. (w druku)
• Piwko R., Tadeusza Leśniaka droga na Wschód, „Sandomierzanin. Pismo Społeczno-Kulturalne” 2019, nr 2.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 III 1928 r. o Policji Państwowej (DzU 1928, nr 28, poz. 257).
• Sobór-Świderska A., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa 2009.
• Śmietanka-Kruszelnicki R., Wróbel (Krężołek) E., Przestępstwa żołnierzy Armii Czerwonej na Kielecczyźnie 1945‒1946, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2006, nr 25.
• Z dziejów policji polskiej w latach 1919–1945, red. E. Majcher-Ociesa, Kielce 2010.
• Zawisza M., Armia Czerwona na Kielecczyźnie (1944‒1946), „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” 2013, t. 14.
• Znaczenie przyczółka sandomiersko-baranowskiego dla ofensywy styczniowej, red. K. Urbański, Sandomierz 1975.

Identifiers

DOI

10.48261/PAIPN201315

Biblioteka Nauki

60821148