The Operational Strategy of the Security Service (SB) towards the Second Circulation in the Polish People’s Republic from 1980 to 1990

• Authors: Cecylia Kuta

Title variants

PL

Strategia działań Służby Bezpieczeństwa wobec drugiego obiegu wydawniczego w latach 1980–1990. Analiza syntetyczna na wybranych przykładach

Abstracts

PL

Zagadnienie drugiego obiegu wydawniczego w PRL w ostatnim czasie cieszyło się sporym zainteresowaniem badaczy, powstało jednak niewiele publikacji opisujących działania komunistycznego aparatu represji w stosunku do niezależnego ruchu wydawniczego bądź ten wątek uwzględniających. Przez wiele lat dominowało przeświadczenie, że Służbie Bezpieczeństwa nie udało się przeniknąć do jego struktur i że niewiele wiedziała o ich działalności. Najnowsze badania z pewnością zmieniły sposób postrzegania tej formy aktywności opozycji antykomunistycznej. Odnajdywane sukcesywnie źródła pozwoliły wyjaśnić niektóre wątpliwości i uzupełnić luki w dotychczasowej wiedzy. Świadczą m.in. o tym, że funkcjonariusze bezpieki wiedzieli znacznie więcej, niż do tej pory sądzono. Niniejszy tekst ma charakter syntetyczny. Stanowi podsumowanie dotychczasowych badań nad tym aspektem funkcjonowania komunistycznego aparatu represji w latach 1980–1990, jakim były jego działania podejmowane wobec niezależnego obiegu wydawniczego, oraz próbę wskazania luk i problemów badawczych. Jego celem jest również zwrócenie uwagi czytelnika anglojęzycznego na złożoność tego tematu, który w publikacjach anglojęzycznych jest przestawiany w dużym uproszczeniu, bez odwoływania się do źródeł, i nie zawsze właściwie interpretowany.

EN

The issue of second circulation publishing in the Polish People’s Republic has recently attracted considerable interest among researchers, although there have been few publications describing the activities of the communist repression apparatus in relation to the independent publishing movement or taking this theme into account. For many years, the prevailing perception was that the Security Service had failed to penetrate its structures and that it knew little about their activities. Recent research has certainly changed the perception of this form of anti-communist opposition activity. Sources have been successively found the have made it possible to clarify some doubts and fill in the gaps in previous knowledge. Among other things, they testify to the fact that Security Service officials knew much more than has so far been believed. The present text is synthetic in nature. It summarises previous research on this aspect of the functioning of the communist repressive apparatus between 1980 and 1990, namely its actions against the independent publishing circulation, and attempts to identify gaps and research problems. It also aims to draw the attention of English-speaking readers to the complexity of this issue, which is presented in a highly simplified manner in English-language publications, without reference to sources, and not always interpreted correctly.

Keywords

EN

second circulation publishing; independent publishing movement; independent publishing; underground publishing; samizdat; communist secret service; Security Service

PL

drugi obieg wydawniczy; niezależny ruch wydawniczy; wydawnictwa niezależne; wydawnictwa podziemne; bibuła; komunistyczne tajne służby; Służba Bezpieczeństwa

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2022
• Issue: 20
• Pages: 175-208

Dates

published

2022

Contributors

author

Cecylia Kuta

• The Institute of National Remembrance, Cracow

• https://orcid.org/0000000194853239

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (Archives of the Institute of National Remembrance – AIPN)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (Archives of the Institute of National Remembrance in Cracow – AIPN Kr)
• “Analiza Departamentu III MSW na temat niezależnego ruchu wydawniczego w połowie 1987 r.”, comp. G. Waligóra, in Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, vol. 5, eds. Ł. Kamiński, G. Waligóra (Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej, 2006)
• Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989: Wybór dokumentów, comp. A. Dziurok, F. Musiał (Kraków–Katowice: Wydawnictwo Avalon, 2017)
• Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945–1989), ed. M. Komaniecka (Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Kryptonim “Klan”: Służba Bezpieczeństwa wobec NSZZ “Solidarność” w Gdańsku, vol. 1: Wrzesień 1980 – wrzesień 1981, comp. M. Kruk, R. Żydonik, S. Cenckiewicz (Warszawa–Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Marzec 1968 w dokumentach MSW, vol. 2: Kronika wydarzeń, part. 1, eds. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, C. Wilanowski, P. Byszewski (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009)
• Dziennik Ustaw 1986, no. 39, item 193, Ustawa z dnia 24 października 1986 r. o zmianie niektórych przepisów prawa o wykroczeniach
• Bereś W., Skoczylas J., Generał Kiszczak mówi… prawie wszystko (Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza “BGW”, 1991)
• [Bielecki C., Kelus J.K., Sikorska U.], Mały konspirator (Wrocław: Agencja Informacyjna Solidarności Walczącej, 1983)
• Błażejowska J., “‘Chciałem mieć w ręku broń’ – zadrukowane kartki papieru. Pisma pozacenzuralne 1980–1989/1990”, in NSZZ “Solidarność” 1980–1989, vol. 2: Ruch społeczny, eds. Ł. Kamiński, G. Waligóra (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Błażejowska J., Papierowa rewolucja. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Polsce 1976–1989/1990 (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Błażejowska J., “Sprawa werbunku Mirosława Chojeckiego: Radom, 30 IX / 1 X 1976 r.”, Zeszyty Historyczne WiN-u 2009, no. 31
• Cecuda D., Leksykon opozycji politycznej 1976–1989 (Warszawa–Toruń: Trust, 1989)
• Cenckiewicz S., “Niejawne szwadrony bezpieki”, Uważam Rze 2012, no. 25
• Cenckiewicz S., “TW “Rybak” – agent artysta. (Trójmiejski Sierpień ’80 w raportach konfidenta SB)”, Arcana 2005, no. 4–5 (64–65)
• Chojecki M., “Moje teczki”, Zeszyty Historyczne 2005, vol. 152
• “Czarny piątek krakowskiego podziemia”, Dziennik Polski, 13 June 1983
• Domagalski W., “Towarzysz porucznik idzie do podziemia”, Uważam Rze 2012, no. 25
• Doucette S., Books Are Weapons: The Polish Opposition Press and the Overthrow of Communism (Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2017)
• Dworaczek K., Studencki Komitet Solidarności we Wrocławiu 1977–1980 (Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej, 2011)
• Głębocki H., “‘Biblia’ Służby Bezpieczeństwa: Instrukcja no. 006/70”, Arcana 2002, no. 46–47
• Głębocki H., Studencki Komitet Solidarności w Krakowie 1977–1980: Zarys działalności, Warszawa: “PiT”: Wydawnictwo NZS, 1994)
• “Jak wojskowe służby rozpracowywały “Solidarność””, Głos 2006, no. 31
• Kamiński Ł., “Władza wobec opozycji 1976–1989”, Pamięć i Sprawiedliwość 2003, no. 2
• Komaniecka M., Pod obserwacją i na podsłuchu: Rzeczowe środki pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990 (Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2014)
• Kuta C., Niecenzurowane: Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w latach 1976–1990 (Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2019)
• Kuta C., “Niezależny ruch wydawniczy 1980–1989”, in NSZZ “Solidarność” 1980–1989, vol. 2: Ruch społeczny, eds. Ł. Kamiński, G. Waligóra (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Kuta C., “‘Pod kontrolą’ i “z zachowaniem możliwości sterowania’”, Glaukopis 2011, no. 21–22
• Kuta C., “Przypadek TW ‘Joanna’”, in Osobowe środki pracy operacyjnej: Zagadnienia źródłoznawcze, ed. F. Musiał (Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2013)
• Kuta C., “Działania Służby Bezpieczeństwa wobec drugiego obiegu w okresie stanu wojennego na przykładzie Wydawnictwa im. gen. Nila Fieldorfa”, in Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, eds. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2016)
• Kuta C., “Sprawa Chojeckiego”, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2018, no. 1–2
• Majchrzak G., “Kierunek na nękanie: działania SB w walce z opozycją w latach siedemdziesiątych”, in Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski (Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności, 2012)
• “Milewski, czyli tajemnica poliszynela: Wywiad z Ireną Lasotą”, Nowy Świat, 26 May 1992
• “Mieszanka informacyjna: Ubeckie nadajniki do namierzania drukarni”, Baza 1985, no. 6 (June)
• Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989) (Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2007)
• Olaszek J., Wołk G., “Drugi obieg wydawniczy w oczach Służby Bezpieczeństwa”, Pamięć i Sprawiedliwość 2013, no. 1 (21)
• Osobowe źródła informacji: Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, ed. F. Musiał (Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2008)
• Piecuch H., Wojciech Jaruzelski tego nigdy nie powie (Warszawa: “Reporter”, 1992)
• “Przypadek Henryka Karkoszy: Rozmowa M. Zarzyckiego z B. Wildsteinem i A. Mietkowskim”, Karta 2004, no. 41
• “Refleksje obywatelskie”, Głos Nowej Huty 1983, no. 24
• Rudka S., Poza cenzurą. Wrocławska prasa bezdebitowa 1973–1989 (Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001)
• Sawicki W., “Osobowe źródła informacji organów bezpieczeństwa Polski Ludowej”, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 2007, no. 1 (5)
• Sowiński P., Zakazana książka: Uczestnicy drugiego obiegu 1977–1989 (Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 2011)
• Szarek J., Czarne Juwenalia: Opowieść o Studenckim Komitecie Solidarności (Kraków: Wydawnictwo Znak 2007)
• Terlecki R., “‘Monika’, czyli ‘nieprzerwany dopływ informacji’”, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2005, no. 3 (50).
• Waligóra G., “Służba Bezpieczeństwa wobec niezależnego ruchu wydawniczego w latach 1976–1980”, in Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, eds. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2016)
• Wołk G., “Służba Bezpieczeństwa wobec pism i wydawnictw drugiego obiegu w latach 1980–1990”, in Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, eds. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2016)
• Zając E., Głębocki H., “‘Ketman’ i ‘Monika’ – żywoty równoległe”, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 2005, no. 1
• Zwiernik P., “‘Bibuła’ SB”, in Papierem w system: Prasa drugoobiegowa w PRL, eds. M. Marcinkiewicz, S. Ligarski (Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Zybertowicz A., “Niewidoczna władza: Komunistyczne państwo policyjne w Polsce lat osiemdziesiątych”, in Skryte oblicze systemu komunistycznego: U źródeł zła…, eds. R. Bäcker, P. Hübner (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1997)
• Encyklopedia Solidarności: Opozycja w PRL 1976–1989, vol. 1, eds. M. Łątkowska et al. (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010)
• Encyklopedia Solidarności: Opozycja w PRL 1976–1989, vol. 2, eds. G. Waligóra et al. (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2012)
• Encyklopedia Solidarności: Opozycja w PRL 1976–1989, vol. 4, eds. J. Olaszek et al. (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020)
• Kto jest kim w Polsce inaczej, part 2, eds. A. Kępiński, Z. Kilar (Warszawa: “Czytelnik”, 1986)
• “Maria Zofia Stypułkowska”, Powstańcze biogramy, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/maria-stypulkowska,42972.html, accessed 13 July
• “Przejść próby: Rozmowa z Marią Stypułkowską-Chojecką”, comp. K. Sobczyńska, Podkowiański Magazyn Kulturalny 2007, no. 52, http://podkowianskimagazyn.pl/nr52/kama.htm, accessed 13 July 2021

Identifiers

DOI

10.48261/arprl222005

Biblioteka Nauki

20247634