Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego (część I)

• Authors: Tomasz Krok

Title variants

EN

Case Study of a “Secret Agent in Prison” Based on the Example of the Invigilation Process Conducted by a Former Counterintelligence Officer of the Home Army against Captain Jerzy Lewszecki (Part I)

Abstracts

EN

The article presented concerns the operational activities of secret agent in prison Juliusz Wilczur-Garztecki (alias “Natan”), a former Home Army counterintelligence officer, in an investigation. Garztecki’s biography, the rich history of his collaboration with the communist state authorities and his recruitment in the Mokotów detention centre were discussed. The agent used his past in the independence conspiracy to gain credibility in the eyes of his fellow prisoners. The basis for the discussion on the “Natan” case is the investigation presented in the article into the complicated and hitherto undescribed case of a pre-war Polish Army officer, Captain Jerzy Lewszecki, who was sent on an intelligence mission to Poland from the American military centre Camp King in Oberursel, West Germany. The case study of the secret agent in prison was conducted by way of a comparative analysis of the material prepared by “Natan” with the investigation documentation, including the minutes of Lewszecki’s interrogations and interrogations of people directly involved in his case. 

PL

Zaprezentowany artykuł dotyczy operacyjnego wykorzystania w śledztwie agenta celnego Juliusza Wilczura-Garzteckiego (ps. „Natan”), byłego oficera kontrwywiadu AK. Omówiono życiorys Garzteckiego, bogatą historię jego współpracy z organami komunistycznego państwa i werbunku w areszcie śledczym na Mokotowie. Jako element uwiarygodniający w oczach współwięźniów agent wykorzystywał swoją przeszłość w konspiracji niepodległościowej. Kanwę do omówienia przypadku „Natana” stanowi przedstawione w artykule śledztwo w skomplikowanej i szerzej dotąd nieopisanej sprawie przedwojennego oficera WP kpt. Jerzego Lewszeckiego, który został wysłany na misję wywiadowczą do Polski z amerykańskiego ośrodka wojskowego Camp King w Oberursel w Niemczech Zachodnich. Studium przypadku agenta celnego zostało przeprowadzone przez analizę porównawczą materiałów przygotowanych przez „Natana” z dokumentacją śledztwa, w tym protokołów przesłuchań samego Lewszeckiego i osób bezpośrednio związanych z jego sprawą.

Keywords

EN

secret agent in prison; Garztecki; Lewszecki; Skowron; Home Army; intelligence

PL

agent celny; Garztecki; Lewszecki; Skowron; Armia Krajowa; wywiad

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2022
• Issue: 20
• Pages: 395-425

Dates

published

2022

Contributors

author

Tomasz Krok

• Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie

• https://orcid.org/0000000332580540

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)
• Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne (CAW WBH)
• Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1989, Lublin 1994
• Mord w Lesie Katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952, t. 2, oprac. W. Wasilewski, Warszawa 2018.
• Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego, oprac. M. Fuks, Warszawa 1983
• Raporty roczne Ambasady Brytyjskiej w Warszawie 1945–1970, oprac. M. Nurek, Warszawa 2003
• Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937–1950, Warszawa 1988
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza (1944–1956), t. 1, Warszawa 2005, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
• Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 2, Warszawa 2017
• Balbus T., Mechanizm werbowania i prowadzenia agentury Urzędu Bezpieczeństwa (dokument MBP z 1945 r.) [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 3, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000
• Bartelski L.M., Termopile literackie. Polska 1939–1945, Warszawa 2002
• Blum A., Moja zimna wojna. Wspomnienia emigracyjne, Londyn 1984
• Bojemski S., Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim 1 VIII – 2 X 1944, Warszawa 2009
• Borodziej W., Chmielarz A., Friszke A., Kunert A.K., Polska Podziemna 1939–1945, Warszawa 1991
• Borodziej W., Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1945, Warszawa 1985
• Brzeziński B., Klasa robotnicza Warszawy 1944–1948, Warszawa 1975
• Bułhak W., Donos wywiadu Gwardii Ludowej do gestapo na rzekomych komunistów i kryptokomunistów (wrzesień 1943 roku), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1 (12)
• Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy, zadania i obsada personalna kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008
• Cenckiewicz S., „Afera Bergu” a suwerenność polityki polskiej na uchodźstwie [w:] idem, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Łomianki 2012
• Ceranka P., Ludzie Klubu Krzywego Koła, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2007, z. 159
• Chodorowski J., Włodek R., Szczepańska Lucyna (1909–1999) śpiewaczka [w:] Polski słownik biograficzny, t. 47, red. A. Romanowski et al., Warszawa–Kraków 2010–2011
• Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939–1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997
• Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. 1, Warszawa 2009
• Dworaczek K., Polska Partia Socjalistyczna 1987–1990 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010
• Gałęzowski M., Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2005
• Gąsiorowski A., Polska Armia Ludowa 1943–1945, Gdańsk 2018
• Grabowski L., Pamiętniki historyczne, t. 4, Ciechanowiec 2010
• Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003
• Hernik-Spalińska J., Wileńskie środy literackie (1927–1939), Warszawa 1998
• Heska-Kwaśniewicz K., Taki to mroczny czas. Losy pisarzy śląskich w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, Katowice 2004
• Hillebrandt B., Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939–1945, Warszawa 1973
• Kamiński Ł., NSZZ „Solidarność” Region Dolny Śląsk [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010
• Kunert A.K., Ilustrowany przewodnik po Polsce Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1996
• Linek B., Jerzy Ziętek – kadrowy elit Polski Ludowej na Górnym Śląsku [w:] Jerzy Ziętek. Konteksty kariery w komunistycznym państwie, red. S. Rosenbaum, Katowice 2017
• Łagosz Z., Aparat represji wobec Roberta Waltera i jego działalność na kanwie masonerii okultystycznej rytu Memphis-Misraïm, „Hermaion” 2015, nr 4
• Machcewicz P., Emigracja w polityce międzynarodowej, Warszawa 1999
• Marszalec J., Armia Krajowa a komuniści i ich stronnicy podczas Powstania Warszawskiego [w:] Powstanie Warszawskie. Fakty i mity, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2006
• Nakielski H., Jako i my odpuszczamy, Warszawa 1989
• Pasierbiński T., Świadectwo bankruta, „Życie Warszawy”, 22 III 1955
• Pleskot P., „Tarcza partii i narodu”. Kontrwywiad Polski Ludowej w latach 1945–1956. Zarys struktur i wybór źródeł, Warszawa 2010
• Polechoński K., Pisarz w czasach wojny i emigracji. Ferdynand Goetel i jego twórczość w latach 1939–1960, Wrocław 2012
• Potrzebowski S., Słowiański ruch Zadruga, Szczecin 2019
• Rajkowski S., Przeciw komunistycznemu zniewoleniu, Siedlce 2001
• Rostworowski T., Szerzyć Królestwo. Wspomnienia i dzienniki 1939–1972, Warszawa 2004
• Sidor K., W niewoli u Andersa, Rzym 1947
• Skubisz P., Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy polskich jednostek pomocniczych przy armii amerykańskiej po II wojnie światowej [w:] Polskie Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej w latach 1945–1989, red. M. Mazanek-Wilczyńska, P. Skubisz, H. Walczak, Szczecin 2016
• Stockton B., Flawed Patriot. The Rise and Fall of CIA Legend Bill Harvey, Washington 2008
• Terlecki R., Walka wywiadów, czyli rozpracowanie pułkownika Bąkiewicza [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, red. R. Terlecki, Warszawa 2005
• Thamm G.B., The Making of a Spy, Jefferson, NC, 2010
• Tomasiewicz J., Lud – naród – słowiańszczyzna. Lewicowy nacjonalizm Polskiego Związku Wolności (1939–1944) [w:] Religia, polityka, naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010
• Urbankowski M., Człowiek z głębszego podziemia. Życie i twórczość Jana Emila Skiwskiego, Kraków 2003
• Weker W., Próby ekstradycji Antoniego Szackiego, dowódcy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, z amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec w latach 1945–1949, „Niepodległość i Pamięć” 2014, t. 21, nr 3–4
• Wilamowski J., Honor, zdrada, kaźń… Afery Polski Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1999
• Wilamowski J., Kopczuk W., Tajemnicze wsypy. Polsko-niemiecka wojna na tajnym froncie, Warszawa 1990
• Wilczur-Garztecki J., Armia Krajowa. Za i przeciw, Wrocław 2006
• Wilmot F.W., One Soldier Three Wars. A Memoir, oprac. J. Dupree, Carrollton 2021
• Wolsza T., Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje, Warszawa 2013
• Wołk G., „Konfederacja Polski Niepodległej. Studium funkcjonowania opozycyjnej partii politycznej w realiach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, praca doktorska, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2020, kps
• Wołoszyn J., „Ostra broń” – agentura celna. Tajni współpracownicy w więzieniach i aresztach śledczych w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2 (16)
• Zackiewicz G., Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, Kraków 2013
• Zeidler M., Zeidler K., Jerzy Lewszecki (1913–1955) – przyczynek do biografii, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2009, R. 10 (61), nr 4 (229)

Identifiers

DOI

10.48261/arprl222013

Biblioteka Nauki

20276124