Kwestia likwidacji Biura do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w okresie 1989–1990

• Authors: Piotr Borysiuk

Title variants

EN

The Issue of the Liquidation of the Office for Combating Economic Crimes of the Citizens’ Militia Headquarters in the Period 1989–1990

Abstracts

EN

The aim of this article is to describe the most debatable element of the structural transformation of the Citizens’ Militia and the formation of the Police, specifically the liquidation of the economic crime division. In public discourse, it is an emblematic example of the state’s weakness in prosecuting fraud crimes and fraudulent enrichment during a period of political and economic change. The text comprehensively describes this transformation – starting with the establishment in August 1989 of the Department of Economic Protection of the Ministry of the Interior, located within the structures of the Security Service, which was to play a leading role in economic affairs. Meanwhile, in the period from October 1989 to February 1990, the integration of the Office for Combating Economic Crimes and the Criminal Bureau of the Citizens’ Militia Headquarters was planned, agreed on and officially implemented, resulting in the establishment of the Criminal Department of the Ministry of the Interior. However, the merger did not actually take place and the two divisions functioned separately until the end of the Citizens’ Militia. They were merged during the establishment of the Police in mid-1990. At that time, the Operational and Exploratory Office of the Police Headquarters and Operational and Exploratory Departments in the Provincial Police Headquarters were formed. It is indisputable that the organisational separation of the Economic Crime Division was abolished at the time of the establishment of the Police. The article cites a wide-ranging academic and political discussion in this regard.

PL

Celem artykułu jest opisanie najbardziej dyskusyjnego elementu strukturalnych przekształceń Milicji Obywatelskiej i sformowania Policji, tj. likwidacji pionu do walki z przestępstwami gospodarczymi. W dyskursie publicznym jest to emblematyczny przykład słabości państwa w ściganiu aferowej przestępczości gospodarczej i nieuczciwego bogacenia się w okresie zmian ustrojowo-ekonomicznych. W tekście kompleksowo opisano tę transformację – począwszy od utworzenia w sierpniu 1989 r. ulokowanego w strukturach Służby Bezpieczeństwa Departamentu Ochrony Gospodarki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, który miał odgrywać pierwszoplanową rolę w sprawach gospodarczych. Z kolei w okresie październik 1989 – luty 1990 r. w MSW i Komendzie Głównej MO zaplanowano integrację Biura do Walki z PG i Biura Kryminalnego KGMO, uzgodniono ją i formalnie jej dokonano, czego efektem było powołanie Departamentu Kryminalnego MSW. Faktycznie jednak do połączenia nie doszło, a oba piony funkcjonowały odrębnie do końca istnienia MO. Scalono je w trakcie powoływania Policji w połowie 1990 r. – sformowano wówczas Biuro Operacyjno-Rozpoznawcze Komendy Głównej Policji oraz wydziały operacyjno-rozpoznawcze w komendach wojewódzkich. Jest bezsporne, że w czasie tworzenia Policji zniesiono organizacyjne wyodrębnienie pionu PG. W artykule przytoczono szeroką dyskusję naukową i polityczną w tym zakresie.

Keywords

EN

economic crime; Citizens’ Militia; Police

PL

przestępczość gospodarcza; Milicja Obywatelska; Policja

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2022
• Issue: 20
• Pages: 582-620

Dates

published

2022

Contributors

author

Piotr Borysiuk

• Komenda Główna Policji, Główne Archiwum Policji

• https://orcid.org/0000000223575929

References

• Archiwum Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (AABW)
• Archiwum Akt Nowych (AAN)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach (AIPN Ki)
• Archiwum Rady Ministrów (ARM)
• Archiwum Sejmu (AS)
• Archiwum Sądu Najwyższego (ASN) – akta Trybunału Stanu (TS)
• Biblioteka Sejmowa (BS)
• Główne Archiwum Policji (GAP)
• Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013
• Normatywy Departamentu III oraz Departamentu Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW (1956–1990), wybór dokumentów W. Frazik, C. Wilanowski, wstęp, red. i oprac. C. Wilanowski, Warszawa 2020
• Służba Bezpieczeństwa wobec przemian politycznych w latach 1988–1990. Region łódzki, wstęp, wybór i oprac. S. Pilarski, Warszawa–Łódź 2009
• Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 2: Czerwiec–grudzień 1989, wybór, wstęp i oprac. A. Dudek, Warszawa 2010
• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (DzU 1990, nr 30, poz. 179)
• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (DzU 1990, nr 30, poz. 180)
• Nieautoryzowane rozmowy telefoniczne z Wacławem Skoczylasem (osobiste spotkanie uniemożliwiła pandemia Covid-19), 26 II 2021 r., 4 V 2021 r., 8 V 2021 r.
• Rozmowa ze Zdzisławem Czarneckim, 6 V 2021 r.
• Rozmowa z Romanem Hulą, 5 V 2021 r.
• Rozmowa z Adamem Rapackim, 24 II 2021 r.
• Rozmowa z Bogusławem Strzeleckim, 7 V 2021 r.
• Rozmowa z niewymienionym z imienia i nazwiska funkcjonariuszem byłego Biura Kryminalnego Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej, 17 II 2021 r.
• Bereś W., Burnetko K., Gliniarz z „Tygodnika”. Rozmowy z byłym ministrem spraw wewnętrznych Krzysztofem Kozłowskim, Warszawa 1991
• Byłem człowiekiem Kiszczaka. Generał Marek Ochocki w rozmowie z Krzysztofem Spychalskim, Łódź 1992
• Chlasta G., Czterech. Brochwicz, Miodowicz, Niemczyk, Sienkiewicz, Warszawa 2014
• Historia z konsekwencjami, rozmawiają Krzysztof Kozłowski i Michał Komar, Warszawa 2009
• Hula R., Glina, Gdynia 2013
• Jarczewski W., Transformacja ustrojowa, pryzmat wspomnień i refleksji funkcjonariusza Milicji/Policji [w:] 100-lecie polskiej Policji. Historia i współczesność, red. J. Gmitruk, Z. Judycki, T. Skoczek, Warszawa 2019
• Kozłowski K., Policja lat przełomu (1989–1990) [w:] Policja w Polsce. Stan obecny i perspektywy, t. 1, red. A. Szymaniak, W. Ciepiela, Poznań 2007
• Kurski J., Semka P., Lewy czerwcowy. Mówią: Kaczyński, Macierewicz, Parys, Glapiński, Kostrzewa-Zorbas, Warszawa [1992]
• Lamparski L., Policja bez tajemnic, Warszawa 1993
• [Olczyk E.], Zabawki, ubecy, GROM i gwarancja spokoju, „Rzeczpospolita. Plus Minus”, 11–12 VIII 2018
• „Początek całkowitej reformy państwa”. Z Andrzejem Zalewskim, wiceministrem spraw wewnętrznych w rządzie Jana Olszewskiego, rozmawia Piotr Woyciechowski [w:] W. Bagieński, S. Cenckiewicz, P. Woyciechowski, Konfidenci, Warszawa 2015
• Polska bez mafii… Z Markiem Biernackim rozmawia Marcin Trzciński, Warszawa 2002
• Przebudowa Policji. Rozmowa z płk. Bogusławem Strzeleckim – zastępcą komendanta głównego Policji, „Gazeta Policyjna” 1990, nr 7
• Raduchowski-Brochwicz W., UOP – początek, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, 6 IV 2010, wydanie specjalne: 20-lecie UOP/ABW
• Sitek-Wasiak E., Niepokorny. Rozmowy z generałem Adamem Rapackim, Warszawa 2015
• „Spec-służba” na bosaka. Rozmowa z szefem Oddziału KGP do spraw Przestępczości Aferowej nadkom. Tadeuszem Paciorkiem, „Gazeta Policyjna” 1991, nr 22
• Szeryf z Wiejskiej. Z Januszem Piechocińskim, posłem PSL, przewodniczącym sejmowej komisji nadzwyczajnej „do spraw przeciwdziałania aferom”, rozmawia Zdzisław Zaryczny, „Prawo i Życie” 1993, nr 20
• Trudne początki. Z nadinsp. w st. spocz. Leszkiem Lamparskim, pierwszym Komendantem Głównym Policji po 1989 roku, rozmawia Piotr Maciejczak, „Kwartalnik Policyjny” 2009, nr 2
• Widacki J., Czego nie powiedział generał Kiszczak. Z Janem Widackim rozmawia Wojciech Wróblewski, Warszawa 1992
• Pismo naczelnika Wydziału do Spraw Parlamentarnych Gabinetu Komendanta Głównego Policji KGP Gip-1139/871/20/KR do Piotra Borysiuka z 4 marca 2020 r. stanowiące odpowiedź na wniosek o udostępnienie informacji publicznej (w zbiorach autora)
• Bagieński W., Gontarczyk P., Afera „Żelazo” w dokumentach MSW i PZPR, Warszawa 2012
• Borysiuk P., Co jest w tych piwnicach… Podział zasobu archiwalnego i ewidencyjnego komunistycznego resortu spraw wewnętrznych w okresie 1989–1992 Rozpoznanie zagadnienia (Część II),„Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2021, t. 19
• Borysiuk P., Problem połączenia Biura Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Głównej MO z Biurem Śledczym MSW w okresie transformacji resortu spraw wewnętrznych w latach 1989–1990,„Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2022, nr 20
• Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2004
• Frazik W., Struktury organizacyjne Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1956–1990 [w:] Strażnicy sowieckiego imperium. Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009
• Galij-Skarbińska S., Model reformy polskich służb specjalnych na tle innych krajów postkomunistycznych – rozważania teoretyczne, „Fides, Ratio et Patria. Studia toruńskie” 2016, nr 5
• Galij-Skarbińska S., Model zmiany cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990. Powstanie Urzędu Ochrony Państwa, Toruń 2019
• Galij-Skarbińska S., The Transformation of Civil Secret Service in Poland in 1989–1990, Toruń 2016
• Galij-Skarbińska S., Zmiany w strukturze resortu spraw wewnętrznych w drugiej połowie 1989 r. Referat gen. Czesława Kiszczaka – wrzesień 1989 r., „Fides, Ratio et Patria. Studia toruńskie” 2018, nr 9
• Kołecki H., Policyjno-kryminalistyczna problematyka współczesnej przestępczości ekonomiczno-finansowej w Polsce, Poznań 1992
• Kopka S., Niebieski związek, Warszawa 2005
• Kopka S., Spełnione marzenie, Warszawa 2015
• Kozłowski T., Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990, Warszawa 2019
• Leśkiewicz R., Formalnoprawne aspekty powstania Urzędu Ochrony Państwa [w:] Urząd Ochrony Państwa 1990–2002. 25 lat UOP ABW, 6 kwietnia 2015, red. Z. Nawrocki et al., Warszawa 2015
• Leśkiewicz R., Od Służby Bezpieczeństwa do Urzędu Ochrony Państwa, „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 1
• Leśkiewicz R., Ustalenia w tle. Przeobrażenia aparatu bezpieczeństwa w służby specjalne państwa demokratycznego (1988–1990) [w:] Między PRL a III RP (1989–1990). Legalizm czy kontynuacja?, red. P. Pleskot, Warszawa 2020
• Madej K., Bezradność lub represja. Władze wobec przestępczości gospodarczej w PRL (1956–1970), Warszawa 2010
• Madej K., Milicja Obywatelska wobec przestępczości gospodarczej (1956–1970). Ewolucja struktur i jej uwarunkowania, „Przegląd Historyczny” 2007, t. 98, z. 1
• Majer P., Geneza związków zawodowych funkcjonariuszy i pracowników Policji [w:] 95 lat służb policyjnych w Polsce, red. E. Ura, S. Pieprzny, Rzeszów 2015
• Majer P., Między koniecznością a możliwościami – przekształcenia w resorcie spraw wewnętrznych w okresie transformacji ustrojowej w Polsce; aspekty organizacyjno-prawne, „Zeszyty Prawnicze” 2011, t. 11, nr 3
• Majer P., Milicja Obywatelska i Policja w latach 1944–1994. Geneza i podstawowe przeobrażenia, „Przegląd Policyjny” 1994, nr 4
• Majer P., Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL (zarys problematyki i źródła), Toruń 2003
• Majer P., Resort spraw wewnętrznych w okresie transformacji ustrojowej w Polsce (aspekty organizacyjno-prawne), „Echa Przeszłości” 2009, t. 10
• Majer P., Ustawy polskiej Policji (1791–2011). Źródła z komentarzem, wyd. 2, Szczytno 2013
• Misiuk A., Geneza i rozwój służb policyjnych zajmujących się zwalczaniem przestępczości gospodarczej w Polsce [w:] Przeciwdziałanie patologiom na rynkach finansowych. Od edukacji ekonomicznej po prawnokarne środki oddziaływania, red. W. Pływaczewski, Warszawa 2015
• Nyzio A., Rakowiecka w remoncie. Transformacja polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1989–1993, Kraków 2020
• Paciorek T., Biuro do spraw Przestępczości Gospodarczej KGP [w:] Wyższa Szkoła Policji 1990–1995. Księga jubileuszowa z okazji 5 rocznicy powołania. Studia i materiały, red. M. Goettel, Szczytno 1995
• Piekarski M., Transformacja polskiego aparatu bezpieczeństwa w okresie przełomu ustrojowego. Wyzwania strategiczne [w:] Solidarność i opozycja polityczna w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 80. XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. J.R. Sielezin, M. Golińczak („Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 3386), Wrocław 2012
• Piotrowski P., Nowe służby na nowe czasy. Uwagi na temat likwidacji Służby Bezpieczeństwa, weryfikacji i utworzenia Urzędu Ochrony Państwa [w:] Niepodległość ma jeden kształt. Antoniemu Macierewiczowi w 70. rocznicę urodzin, red. M. Kozłowski, Łomianki 2018
• Piotrowski P., Przemiany w MSW w latach 1989–1990, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2004, nr 4
• Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
• Piotrowski P., Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975–1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1
• Pleskot P., W cieniu centrali. Struktury pionu SB Komendy Stołecznej MO i Stołecznego Urzędu Spraw Wewnętrznych w latach 1975–1990, Warszawa 2018
• Sikora M., Koncesjonowany kapitalizm. Służba Bezpieczeństwa MSW a „spółki polonijne” w PRL (1976–1989), „Dzieje Najnowsze” 2013, R. 45, z. 3
• Sikora M., Służba Bezpieczeństwa MSW a system bankowy PRL w dobie przekształceń gospodarczych drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w. Wstęp do analizy zagadnienia, „Studia Polityczne” 2012, nr 30
• Sikora M., Służba Bezpieczeństwa wobec przekształceń ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badań nad ingerencją polskich służb specjalnych w gospodarkę, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 20
• Skoczylas W., Poziom pracy operacyjnej w zwalczaniu przestępczości, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej MSW im. gen. F. Jóźwiaka – Witolda w Szczytnie” 1988, nr 2
• Skoczylas W., Ujawnianie i zwalczanie przestępczości gospodarczej (niektóre problemy), „Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych” 1989, R. 17, nr 55
• Szreder L., Policja od 1990 r. w służbie dla obywatela [w:] Historia i rola społeczna formacji policyjnych w jubileuszu 85-lecia. Materiały z sympozjum naukowego organizowanego przez Komendę Główną Policji i Uniwersytet Warszawski – 23 lipca 2004 r., red. G. Jach, Warszawa 2005
• Tokarz G., Ewolucja polskich służb specjalnych po 1989 r., „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2007, t. 2
• Wszołek G., Służba Bezpieczeństwa w Krakowie na tle przemian w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych 1989–1990, Warszawa 2019
• Cierlica E., Polsce i Narodowi, „W Służbie Narodu” 1989, nr 43
• Cierlica E., W spadku dla Policji, „Magazyn Kryminalny 997” 1990, nr 7 (18 II 1990)
• J[urczenko] I., Złoczyńcy u drzwi. Milicja nie nadąża z rejestracją przestępstw, „Prawo i Życie” 1990, nr 1
• List otwarty 54 funkcjonariuszy MO, „Gazeta Wyborcza”, 13 IX 1989
• Nowi komendanci wojewódzcy, „Gazeta Policyjna” 1999, nr 21
• Ordyński J., Milicja informowała rząd, „Rzeczpospolita”, 9 X 1996
• Powołania, „Gazeta Policyjna” 1999, nr 19
• Widzę niekosztowne rezerwy, „Gazeta Policyjna” 1995, nr 7
• Zmiany kadrowe, „Gazeta Policyjna” 1991, nr 25
• https://kbrapacki.pl/kompetencje-zespolu/adam-rapacki.html, dostęp 28 II 2021 r.
• https://sgprp.pl/sgprp/nasze-wladze/zarzad/, dostęp 12 III 2021 r.
• https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/transmisje_arch.xsp?rok=2015&type=inne
• &page=5#DA3D2FF3ED11E49FC1257E05003478A5, dostęp 10 III 2021 r.
• https://www.youtube.com/watch?v=9meFZSsBH1k, dostęp 8 IV 2021 r

Identifiers

DOI

10.48261/arprl222019

Biblioteka Nauki

20293918