Biuro „C” MSW a Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych w latach 1976–1990. Wzajemne relacje i zależności

• Authors: Piotr Borysiuk

Title variants

EN

The Bureau “C” of the Ministry of the Interior and the Supreme Directorate of State Archives 1976-1990. Interactions and dependencies

Abstracts

EN

The aim of this article is to discuss the most important problems in relations at the central level between the archival division of the Ministry of the Interior and the Supreme Directorate of the State Archives between 1976 and 1990, primarily the transfer of archival materials and the regulation of controversial issues. The transfers of documentation are presented against the background of analogous processes taking place in archives outside the Ministry of the Interior, such as: the Archives of the Central Committee of the Polish United Workers’ Party; the Central Military Archives; the archives of the Central Commission for the Investigation of Nazi Crimes in Poland – the Institute of National Remembrance; and the Archives of the Border Guard. An important section of the article provides a detailed description of the procedure of the law of 14 July 1983 on national archival resources and archives, together with discussions on this topic that took place inside the Ministry of the Interior. An attempt was made to analyse the contacts of Colonel Kazimierz Piotrowski, director of the Bureau “C” of the Ministry of the Interior, with Professor Marian Wojciechowski, chief director of the state archives, especially the hidden dimension of these relations, and to analyse the activities of the Security Service in the archival field at the time of the 1989–1990 transition. In discussing the latter issue, the hypothesis of concealing the unregulated removal of documentation within the Ministry by means of archival transfers outside the Ministry of the Interior was raised and submitted for consideration.

PL

Celem artykułu jest omówienie najważniejszych problemów w relacjach na szczeblu centralnym między pionem archiwalnym MSW a Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych w latach 1976–1990, przede wszystkim przekazywania materiałów archiwalnych oraz regulacji kwestii spornych. Transfery dokumentacji zostały zaprezentowane na tle analogicznych procesów w archiwach spoza sfery MSW, takich jak Archiwum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Centralne Archiwum Wojskowe, archiwa Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce – Instytutu Pamięci Narodowej oraz Archiwum Wojsk Ochrony Pogranicza. Istotną częścią artykułu jest szczegółowe opisanie procedowania ustawy z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach wraz z dyskusją na ten temat, która odbyła się wewnątrz resortu spraw wewnętrznych. Podjęto próbę przeanalizowania kontaktów płk. Kazimierza Piotrowskiego, dyrektora Biura „C” MSW, z prof. Marianem Wojciechowskim, naczelnym dyrektorem archiwów państwowych, zwłaszcza ukrytego wymiaru tych relacji, oraz działań Służby Bezpieczeństwa na polu archiwalnym w momencie transformacji lat 1989–1990. Przy omawianiu tego ostatniego zagadnienia postawiono i poddano pod rozwagę hipotezę o maskowaniu nieregulaminowego brakowania dokumentacji wewnątrz resortu poprzez transfery archiwalne poza resort spraw wewnętrznych.

Keywords

EN

state archives; Department I of the Ministry of the Interior; Security Service; Supreme Directorate of the State Archives

PL

archiwa państwowe; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych; Służba Bezpieczeństwa PRL; Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2023
• Issue: 21
• Pages: 139-179

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Borysiuk

• Komenda Główna Policji, Główne Archiwum Policji

• https://orcid.org/0000000223575929

References

• Archiwum Akt Nowych (AAN).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
• Archiwum Zakładowe Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych (AZ NDAP).
• Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1, Warszawa 2017.
• Borodziej W., Wieczorkiewicz P., Nota biograficzna [w:] Polska między Niemcami a Rosją. Studia ofiarowane Marianowi Wojciechowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1997.
• Borowicz I., IV, V i VI sesja Rady Archiwalnej kadencji 1982–1984, „Archeion” 1985, t. 79.
• Borowicz I., Trzy posiedzenia Rady Archiwalnej kadencji lat 1982–1984,„Archeion” 1984, t. 77.
• Borysiuk P., „Co jest w tych archiwach…” Podział zasobu archiwalnego i ewidencyjnego komunistycznego resortu spraw wewnętrznych w okresie 1989–1992. Rozpoznanie zagadnienia (Część I), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944– 1989” 2020, t. 18.
• Borysiuk P., „Co jest w tych piwnicach…” Podział zasobu archiwalnego i ewidencyjnego komunistycznego resortu spraw wewnętrznych w okresie 1989–1992. Rozpoznanie zagadnienia (Część II), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944– 1989” 2021, t. 19.
• Borysiuk P., Specyfika funkcjonowania archiwów wyodrębnionych w Polsce – aspekty prawno-historyczne i strukturalne. Zarys problematyki [w:] Archiwa wyodrębnione w polskiej sieci archiwalnej. Materiały z XIV Ogólnopolskiego Seminarium Archiwalnego Sekcji Archiwa Zakładowe Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, Oddziału w Płocku Stowarzyszenia Archiwistów Polskich i Archiwum Państwowego w Płocku. Płock 28–29 maja 2019 r., red. A. Jabłoński, Szczecin 2020.
• Działania na „przedpolu”. Z Bogdanem Krollem, dyrektorem Archiwum Akt Nowych w Warszawie, rozmawia Marcin Kowalczyk, „Tygodnik Polski” 1989, nr 42.
• Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944–1990. Zbiór normatywów, red. i oprac. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2017.
• Informacja z posiedzeń Prezydium Rady Archiwalnej, „Biuletyn Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych” 1977, nr 2.
• Instrukcje i przepisy wywiadu cywilnego PRL z lat 1953–1990, wstęp i red. W. Bagieński, wybór i oprac. W. Bagieński, A.K. Piekarska, Warszawa 2020.
• Jakubowski J., Naukowa działalność archiwów nie podlegających Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych i państwowych archiwów wyodrębnionych [w:] Pamiętnik I Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich. Przemyśl 27–29 sierpnia 1986 roku. Referaty i dyskusja. Część I, Warszawa 1991.
• Karbowiak G., Kontakt służbowy – zapomniane osobowe źródło informacji [w:] Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
• Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa: https://katalog.bip.ipn.gov.pl.
• Koller S., Służba archiwalna Wydziału II Biura Ewidencji Operacyjnej / Biura „C” Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (1956–1990) w sprawozdaniach. Funkcjonariusze – archiwiści – członkowie partii [w:] Archiwa polskie i sowieckie w realiach systemu komunistycznego, red. J. Łosowski, M. Szumiło, Warszawa 2021.
• Kołodziej E., Zarys dziejów Archiwum Akt Nowych w latach 1919–2008, Warszawa 2008.
• Kozłowski K., Profesor Marian Wojciechowski (1927–2006), Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych w latach 1981–1992, „Archeion” 2011, t. 112.
• Kozłowski K., Walichnowski Tadeusz [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 3: 1835–2015, Warszawa 2017.
• Kubiczek B., Piąte posiedzenie Rady Archiwalnej kadencji 1985–1988, „Archeion” 1990, t. 87.
• Maksimiuk D., Rok 1956 w Polsce. Sądy, prokuratury, prawo karne, Białystok 2016.
• Marcinkowski J., Kontakt operacyjny – przepisy i praktyka [w:] Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
• Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), wyd. 3, Kraków–Warszawa 2018.
• Nie wolno wyrzucić żadnego papierka. Z dyr. Archiwum Akt Nowych doc. dr. hab. Bogdanem Krollem rozmawia Krystyna Gerber, „Kierunki” 1986, nr 38.
• Nota biograficzna [w:] Historia i współczesność, red. E. Frącki, B. Woszczyński, Warszawa 1987.
• Ptaszyński R., Sędziowie Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie i ich wyroki. Studia i materiały, Szczecin 2008.
• Rosowska E., Wojciechowski Marian Kazimierz [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 3: 1835–2015, Warszawa 2017.
• Rutkowski T.P., Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych i jej pracownicy jako obiekt działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa w latach 70. i 80. [w:] Wkład archiwistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej. Zbiór studiów poświęconych warszawskiemu środowisku archiwalnemu, red. A. Kulecka, Warszawa 2012.
• Rutkowski T.P., Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych i jej pracownicy jako obiekt działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych [w:] idem, Historiografia i historycy w PRL. Szkice, Warszawa 2019.
• Strona internetowa Archiwum Akt Nowych (zakładka „Historia”): https://aan.gov.pl/p,12,historia.
• Szuba K., Regina Piechota (12 stycznia 1929 – 4 czerwca 2020), „Archeion” 2020, t. 121.
• Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław 2005.
• Tomala T., Czwarte i piąte posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1994, t. 93.
• Tomala T., Drugie posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1988, t. 84.
• Tomala T., Drugie posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1989, t. 85.
• Tomala T., Drugie posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1993, t. 91.
• Tomala T., Pierwsze posiedzenie Rady Archiwalnej kadencji 1985–1988,„Archeion” 1987, t. 83.
• Tomala T., Pierwsze posiedzenie Rady Archiwalnej kadencji 1989–1991,„Archeion” 1992, t. 90.
• Tomala T., Posiedzenia Rady Archiwalnej, „Archeion” 1989, t. 86.
• Tomala T., Siódme posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1991, t. 89.
• Tomala T., Szóste posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1990, t. 88.
• Tomala T., Trzecie posiedzenie Rady Archiwalnej, „Archeion” 1993, t. 92.
• Zbiór przepisów archiwalnych wydanych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych w latach 1952–2000, wybór i oprac. M. Tarakanowska, E. Rosowska, Warszawa 2001.

Identifiers

DOI

10.48261/arprl232105

Biblioteka Nauki

34111883