„…na straży honoru Polski”. Konspiracja w Puszczy Noteckiej jako przykład oporu wobec systemów totalitarnych

• Authors: Arkadiusz Słabig

Title variants

EN

“...guarding the honour of Poland”. Conspiracy in the Noteć Forest as an example of resistance to totalitarian systems

Abstracts

EN

Located on the north-western outskirts of Wielkopolska (Greater Poland region), these vast forest areas became a base for underground activity against both the German occupation and post-war communist rule. During the Second World War, the local underground structures became part of the Czarnków District of the Home Army, subordinated to the Western District Inspectorate based in Sieraków. A courier network was organised in the Noteć Forest, numerous hiding places were built for conspirators, and requisitioning operations were carried out. After liberation from German occupation, factors such as the fear of death in the last weeks of the war and repression by regime forces, political confusion, and opposition to the communist system led many former partisans and deserters from the militia and army to form armed survival groups. These did not survive for long. In the summer of 1945 they were either broken up by the NKVD Internal Troops or they surrendered to the Operational Group of the Provincial Headquarters of the Citizens’ Militia in Poznań, which used less brutal methods to “cleanse” the forests and eliminate partisan units. Some of the former Noteć Forest conspirators spent several years in prison and were later subjected to “preventive” operational control until the early 1960s.

PL

Położone na północno-zachodnich obrzeżach Wielkopolski rozległe tereny leśne stały się zapleczem dla działalności konspiracyjnej wymierzonej przeciw niemieckiemu systemowi okupacyjnemu i powojennym rządom komunistów. W czasie II wojny światowej lokalne struktury podziemia weszły w skład czarnkowskiego Obwodu Armii Krajowej, podporządkowanemu Inspektoratowi Rejonowemu Zachód z siedzibą w Sierakowie. W Puszczy Noteckiej zorganizowano sieć kurierską, zbudowano liczne kryjówki dla spalonych konspiratorów, a także prowadzono akcje rekwizycyjne. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej takie czynniki, jak lęk przed śmiercią w ostatnich tygodniach wojny i represjami sił reżimowych, zamęt polityczny, a także sprzeciw wobec systemu komunistycznego sprawiły, że wielu dawnych partyzantów, dezerterów z milicji i wojska, postanowiło stworzyć zbrojne grupy przetrwania. Ich żywot był krótki. Latem 1945 r. zostały rozbite przez Wojska Wewnętrzne NKWD bądź też same poddawały się Grupie Operacyjnej KW MO w Poznaniu, która stosowała mniej brutalne metody „rozładowania” lasów i likwidacji oddziałów partyzanckich. Część dawnych konspiratorów z Puszczy Noteckiej spędziła kilka lat w więzieniach, a później była przedmiotem „profilaktycznej” kontroli operacyjnej aż do początku lat sześćdziesiątych XX w.

Keywords

EN

the Home Army; Noteć Forest; Czarnków district; the Citizens’ Militia; Security Office; NKVD Internal Troops; Czarnków; Drawsko; Drezdenko

PL

Armia Krajowa; Puszcza Notecka; pow. czarnkowski; Milicja Obywatelska; Urząd Bezpieczeństwa; Wojska Wewnętrzne NKWD; Czarnków; Drawsko; Drezdenko

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2023
• Issue: 21
• Pages: 389-451

Dates

published

2023

Contributors

author

Arkadiusz Słabig

• Uniwersytet Pomorski w Słupsku

• https://orcid.org/000000029089302X

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu (AIPN Po).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie (AIPN Sz).
• Antowski A., Poznańscy leśnicy w służbie Wielkopolski Walczącej 1939–1945. Z dziejów Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu, Poznań, b.d.w.
• Chrzanowski B., Gąsiorowski A., Steyer K., Polska Podziemna na Pomorzu w latach 1939–1945, Gdańsk 2005.
• Czesław Kmiecik, http://www.listawykletych.pl/katalog/kmiecik-czeslaw/, dostęp 15 V 2023 r.
• Dokument nr 13, Pismo więźnia karnego Edmunda Marona do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie rewizji nadzwyczajnej, 14 kwietnia 1955 [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań 2016 („Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 33).
• Haak L., Echa wronieckich lasów [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
• Handke W., Żołnierze nienazwanego powstania. Szkice do portretów Żołnierzy Wyklętych, Kraków 2020.
• http://akwielkopolska.pl/biograms/index/biograms/1,129,0,0,Biogramy,Strona1,1.html, dostęp 11 VI 2022 r.
• https://chodziez.naszemiasto.pl/chodziez-edmund-maron-zolnierz-wyklety-nasza-historia/ar/c1-3662388, dostęp 11 VI 2022 r.
• https://ipn.gov.pl/pl/upamietnianie/dekomunizacja/zmiany-nazw-ulic/nazwy-ulic/nazwy-do-zmiany/40926,ul-Kaczmarka-Stanislawa.html, dostęp 21 IX 2022 r.
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/21729, dostęp 11 VI 2022 r.
• https://poznan.tvp.pl/40716829/04012019, dostęp 1 I 2023 r.
• Informacje Pracowni Badań Historycznych i Archeologicznych „Pomost” z 18 maja i 2 czerwca 2021 r., https://www.facebook.com/profile/100064506109788/search?q=Pi%C5%82ka, dostęp 1 VIII 2023 r.
• Janicki T., Wieś w Kraju Warty (1939–1945), Poznań 1996.
• Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gdańsk 1979.
• Łożyński J.T., Dąbrowski Bogdan, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Gapski Paweł, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Grześ Józef, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Jarochowski Antoni, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Kokot Teofil, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Mumot Joachim, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Myszkowski Bernard, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Nowak Józef, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Pohl Józef, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łożyński J.T., Radziej Leon, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Łuczak A., Pietrowicz A., Polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce (1939–1941), Poznań 2009.
• Łuczak A., Podziemie niepodległościowe w Wielkopolsce 1945–1956. Próba charakterystyki [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań 2016 („Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 33).
• Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939–1945), Poznań 1996. Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań 1993.
• Mumot J., Z bronią na teren Rzeszy [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
• Nowak J., Było to w Puszczy Noteckiej [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
• Paczesny A., Radusz – wieś, której nie ma [w:] Nadleśnictwo Międzychód. 100 lat polskiej administracji leśnej 1920–2020, red. P. Anders, Międzychód–Poznań 2020.
• Pietrowicz A., Maron Edmund, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
• Pietrowicz A., Szkic do dziejów oddziału partyzanckiego Edmunda Marona „Mura” (1943–1945) [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań 2016 („Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 33).
• Pleskaczyński A., Wartheland. Dzieje zbrodni, Poznań–Warszawa 2021.
• Rosada J., Kapliczka wdzięczności, „Goniec Ziemi Wronieckiej” 2011, nr 8.
• Pohl J., Po bezdrożach Puszczy Noteckiej [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
• Rutowska M., Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939–1941, Poznań 2003.
• Szymankiewicz Z., Spadochrony nad okupowaną Wielkopolską, Poznań 1979.
• W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
• Wojczyński M., Szymankiewicz Z., Zanim wyzwolono Wielkopolskę. Cykl 17 artykułów w „Expresie Poznańskim” (kwiecień–czerwiec 1979 r.), Poznań 1979.
• Woźniak M., Z dziejów czarnkowskiego obwodu Armii Krajowej, „Rocznik Nadnotecki” 1988–1989, t. 19–20.
• Zajączkowski M., Pod znakiem króla Daniela. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie 1944–1950, Lublin–Warszawa 2016.
• Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.
• Оперативная сводка № 009 штаба 145 стрелкового Познанского полка ВВ НКВД за период с 1 VI 1945 по 15 VI 1945 г., город Познань, k. 65, https://wbh.wp.mil.pl/pdfviewer/?f=/c/scans/WKA_VIII_800/VIII_800_49_/VIII_800_49_17_Czesc1.pdf, dostęp 15 V 2023 r.
• Сведения о дислокации и численном составе подразделений 145 стрелкового Познанского полка ВВ НКВД по состоянию на 15 VI 1945 г., k. 72, https://wbh.wp.mil.pl/pdfviewer/?f=/c/scans/WKA_VIII_800/VIII_800_49_/VIII_800_49_17_Czesc1.pdf, dostęp 15 V 2023 r.

Identifiers

DOI

10.48261/arprl232112

Biblioteka Nauki

34111927