Ksiądz pułkownik Antoni Łopaciński – lokalny antykomunista na usługach bezpieki

• Authors: Krzysztof Łagojda

Title variants

EN

Priest Colonel Antoni Łopaciński – a local anti-communist in the service of the secret police

Abstracts

EN

The article presents the fate of Father Antoni Łopaciński, chaplain of the Polish Army and dean of the Bystrzyca district after the end of World War II. The priest is portrayed in early literature as an anti-communist activist in the Kłodzko area. The author, however, reveals the priest’s long-standing collaboration, first with the UB (Security Office) and then with its successor, the SB (Security Service), and describes the recruitment of the clergyman and the nature of the activities of the “informer in a cassock” , including the scale of his denunciation activities over a period of nearly 20 years of collaboration. The denunciations of this secret collaborator, who used the pseudonym “Jakub Wasilewski”/“Jacek”, encompassed such well-known clergy of the Archdiocese of Wrocław as Karol Milik, Kazimierz Lagosz and Bolesław Kominek. The article is an interesting case study that allows the tracing of methods used by the UB to recruit clergy during the Stalinist period. It is also an interesting example of a man who, in the face of danger and blackmail from officers of the repressive apparatus, agrees to long-term cooperation, seeing in it numerous comforts and an opportunity to improve his fate.

PL

Artykuł przedstawia losy ks. Antoniego Łopacińskiego, kapelana Wojska Polskiego, dziekana powiatu bystrzyckiego, po zakończeniu II wojny światowej. Kapłan w dotychczasowej literaturze przedmiotu był przedstawiany jako działacz antykomunistyczny na terenie ziemi kłodzkiej. Autor ujawnia wieloletnią współpracę kapłana z UB, a następnie z SB, opisuje werbunek duchownego i charakter działalności „informatora w sutannie”, z uwzględnieniem skali tego donosicielstwa przez blisko 20 lat współpracy. Na kartach donosów TW ps. „Jakub Wasilewski”/„Jacek” pojawiały się takie nazwiska archidiecezji wrocławskiej, jak Karol Milik, Kazimierz Lagosz czy Bolesław Kominek. Artykuł stanowi ciekawe case study pozwalające prześledzić, jakimi metodami UB werbował duchownych w okresie stalinowskim. To także ciekawy przykład człowieka, który w obliczu zagrożenia i szantażu ze strony funkcjonariuszy aparatu represji zgadza się na wieloletnią współpracę, widząc w niej liczne udogodnienia i możliwość poprawienia swojego losu.

Keywords

EN

informer; agent; secret collaborator; Security Office; Security Service; cooperation; gradual recruitment method; Bystrzyca Kłodzka; Kłodzko region; Wrocław; dean

PL

informator; agent; TW; Urząd Bezpieczeństwa; Służba Bezpieczeństwa; współpraca; metoda stopniowego werbunku; Bystrzyca Kłodzka; ziemia kłodzka; Wrocław; dziekan

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2023
• Issue: 21
• Pages: 561-586

Dates

published

2023

Contributors

author

Krzysztof Łagojda

• Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN we Wrocławiu

• https://orcid.org/0000000161893269

References

• Archiwum Akt Nowych (AAN).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Łd).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
• Archiwum Państwowe we Wrocławiu (AP Wr).
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego (CAW WBH).
• Adamska J., Las Katyński w latach 1940–1943, Warszawa 2021.
• Bober S., Walka o duszę dzieci i młodzieży w pierwszym dwudziestoleciu Polski Ludowej, Lublin 2011.
• Chodyniecki D., Duszpasterstwo w Ludowym Wojsku Polskim w czasie II wojny światowej, „Saeculum Christianum” 1995, t. 2, nr 1.
• „Dialog należy kontynuować…” Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem z lat 1969–1985. Studium przypadku, wybór, wstęp i oprac. R. Łatka, F. Musiał, Warszawa–Kraków 2020.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
• Dziurok A., Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim, Katowice 2012.
• Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939–1988, Lublin 2003.
• Frazik W., Musiał F., Akta agenturalne w pracy historyka [w:] Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2015.
• Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017.
• Komaniecka M., Dzienniki korespondencyjne, rejestracyjne, archiwalne i koordynacyjne jako źródła historyczne [w:] Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2015.
• Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawy nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), wyd. 2 popr. i uzup., Białystok 1997.
• Kubsz F., Wspomnienia kapelana kościuszkowca, „Za i Przeciw” 1965, numery 19–21.
• Kuczur T., Historyczne i prawne uwarunkowania przestępstwa szpiegostwa w Polsce w XX wieku, „Dzieje Najnowsze” 2020, nr 1.
• Łatka R., Ksiądz Antoni Pietrzyk – przypadek tajnego współpracownika o pseudonimach „Antoni”/„Deszcz”/„Pawlica” [w:] Osobowe środki pracy operacyjnej – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2013.
• Łopaciński A., Znad Oki do Berlina [w:] Wspomnienia wojenne kapelanów wojskowych 1939–1945, red. J. Humeński, Warszawa 1974.
• Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1945–1989, wstęp, wybór dokumentów i red. A. Dziurok, Warszawa 2004.
• Musiał F., Departament IV MSW w latach 1962–1989. Przyczynek do monografii [w:] Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017.
• Musiał F., Metoda stopniowego werbunku duchownych (z podręczników SB) [w:] Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
• Musiał F., Osobowe źródło informacji pionów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa działających w granicach PRL [w:] Osobowe źródło informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
• Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
• Pietrow N., Poczet katów katyńskich, Warszawa 2015.
• Ruchniewicz M., Rosik S., Wiszewski P., Bystrzyca Kłodzka. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków, Łódź 2018.
• Szczepaniak J., Jak werbowano tajnych współpracowników (informatorów, agentów) spośród duchownych [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, red. J. Szczepaniak, M. Lasota, Kraków 2010.
• Wasilewski W., Sowieckie komisje kłamstwa: NKWD-NKGB i Burdenki [w:] idem, Ludobójstwo. Kłamstwo i walka o prawdę. Sprawa Katynia 1940–2014, Łomianki 2014.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.48261/arprl232117

Biblioteka Nauki

34111947