Służba szyfrowa MBP w latach 1945–1954

• Authors: Witold Bagieński

Title variants

EN

The Ministry of Public Security Cipher Service from 1945 to 1954

Abstracts

EN

The article presents the origins of the Ministry of Public Security cipher service and the main problems associated with its functioning in 1945–1954. In this period, it operated as one of the divisions of Department II of the Ministry of Public Security and later it became the Ministry’s independent unit. Practically throughout the entire period of “People’s” Poland, it was one of the main auxiliary units of the Security Department and Security Service, and at the same time the most important unit of the repression apparatus in the broadly understood scope of ciphers, codes, encryption and decryption. Its influence was felt in the organisation and work of the cipher apparatus in the army, Citizens’ Militia, Internal Security Corps (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, KBW), Border Protection Troops (Wojska Ochrony Pogranicza, WOP), Ministry of Foreign Affairs, foreign missions, shipping as well as several other institutions and state enterprises of the Polish People’s Republic. The MBP cipher service was organised after the Soviet pattern and for the first decade of its work was based on cipher documents produced there. By training its own group of cipher specialists, the unit was able to develop its capabilities – both in terms of creating its own ciphers and decrypting the ciphers of foreign countries. Before that, however, it struggled with many organisational problems characteristic of the early stages of the “People’s” Poland security apparatus.

PL

W artykule zostały zaprezentowane geneza służby szyfrowej MBP i główne problemy związane z jej funkcjonowaniem w latach 1945–1954. W tym okresie działała ona jako jeden z wydziałów Departamentu II MBP, a następnie się usamodzielniła. Praktycznie przez cały okres Polski „ludowej” stanowiła jedną z głównych jednostek pomocniczych UB i SB, a zarazem najważniejszą jednostkę resortów siłowych w zakresie szeroko pojętej problematyki szyfrów, kodów i dekryptażu. Świadczy o tym jej wpływ na organizację i pracę aparatu szyfrowego w wojsku, MO, KBW, WOP, MSZ, na placówkach zagranicznych, w żegludze, a także kilku innych instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych PRL. Zorganizowano ją według modelu sowieckiego i przez pierwsze dziesięciolecie jej praca opierała się na dokumentach szyfrowych wytwarzanych w Związku Sowieckim. Dzięki wykształceniu własnej grupy specjalistów od spraw szyfrowych potrafiła rozwinąć swoje możliwości – zarówno w zakresie tworzenia własnych szyfrów, jak i dekryptażu szyfrów obcych państw. Zanim to jednak nastąpiło, borykała się z wieloma problemami organizacyjnymi, które były charakterystyczne dla początkowego etapu tworzenia aparatu bezpieczeństwa Polski „ludowej”.

Keywords

EN

ciphers; decryption; cryptology; Ministry of Public Security; MBP; Ministry of Foreign Affairs; MSZ; Cipher Bureau; MBP “C” Bureau; Committee for Public Security; KdsBP; KdsBP “A” Bureau; Ministry of Internal Affairs; MSW; MSW “A” Bureau

PL

szyfry; dekryptaż; kryptologia; MBP; MSZ; Biuro Szyfrów; Biuro „C” MBP; Biuro „A” KdsBP; Biuro „A” MSW

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2024
• Issue: 22
• Pages: 124-159

Dates

published

2024

Contributors

author

Witold Bagieński

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000340006813

References

• Archiwum Akt Nowych (AAN).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
• Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (AMSZ).
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
• Aparat bezpieczeństwaw Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008.
• Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.
• Bury J., Deszyfraż w organach bezpieczeństwa państwa Polski Ludowej [w:] Służby wywiadowcze jako narzędzie realizacji polityki państwa w XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. L. Pawlikowicz, R. Zapart, Rzeszów 2014.
• Bury J., From the Archives: Inside a Cold War Crypto Cell. Polish Cipher Bureau in the 1980s, „Cryptologia” 2008, t. 32, nr 4.
• Bury J., Polish Cold War Codebreaking of 1959–1989: A Preliminary Assessment, „Cryptologia” 2012, t. 36, nr 4.
• Chmielowiec P., „Szarow Eugeniusz”, mps w zbiorach autora.
• Chmielowiec P., „Wojtkiewicz Inocenty”, mps w zbiorach autora.
• Dudek J., Frodis Diana [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944– 1956, t. 4, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2023.
• Friszke A., Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” (1982–1987) [w:] Solidarność podziemna 1981–1989, red. idem, Warszawa 2006.
• Hałagida I., Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa 2005.
• Hermański S., Jusupović A., Wróblewski T., Cywilne organy bezpieczeństwa państwa 1956–1990 [w:] Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.
• Lesiakowski K., Centralna Szkoła Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1945–1947, Łódź 2017.
• Ludzie bezpieki w walce z Narodem i Kościołem. Służba Bezpieczeństwa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1944–1978 – Centrala, red. M. Piotrowski, Lublin 2000.
• Nawrocki Z., Struktura aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
• Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1956–1975 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. idem, Warszawa 2008.
• Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. idem, Warszawa 2008.
• Ruchniewicz M., Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955–59, Warszawa 2000.
• Słowiak J., Wielka improwizacja. Delegacja Polska w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli w Wietnamie w latach 1954–1973, Szczecin 2021.
• Szczepanik K., Organizacja polskiej służby zagranicznej 1918–2010, Warszawa 2012.
• Zieliński A., „Boński Antoni”, mps w zbiorach autora.
• "5-jе – 6-je Uprawlenije NKWD SSSR", https://shieldandsword.mozohin.ru/nkgb4353/structure/5U.htm, dostęp 17 II 2023 r.
• "8-jе Gławnoje uprawlenije", https://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/8GU.htm, dostęp 17 II 2023 r.
• "8-jе Uprawlenije", https://shieldandsword.mozohin.ru/VD3462/mvd5354/structure/8U.htm, dostęp 17 II 2023 r.
• Gławnoje uprawlenije spiecyalnoj służby (GUSS) pri CK WKP(b), https://shieldandsword.mozohin.ru/guss4953/index.htm, dostęp 17 II 2023 r.
• Piotrowski P., Z kryptologii Służby Bezpieczeństwa korzystała nawet NRD-owska Stasi, https://cyberdefence24.pl/z-kryptologii-sluzby-bezpieczenstwa-korzystala-nawet-nrd-owska-stasi, dostęp 17 II 2023 r.
• Tarnowski A., TgS-1 DUDEK – najsłynniejsze urządzenie szyfrujące w historii polskiej kryptologii, https://www.dobreprogramy.pl/@antar/tgs-dudek-najslynniejsze-urzadzenie-szyfrujace-w-historii-polskiej-kryptologii,blog,79471, dostęp 17 II 2023 r.
• vigila semper, DUDEK – polskie urządzenie szyfrujące z lat 60-tych, 19 XII 2015 r., https://www.zawszeczujni.pl/2015/12/dudek-polskie-urzadzenie-szyfrujace-z.html, dostęp 17 II 2023 r.

Identifiers

DOI

10.48261/arprl242204

Biblioteka Nauki

63162687