Kościół katolicki w PRL 1980-1981 w dokumentach władz NRD

• Authors: Filip Gańczak

Title variants

EN

The Catholic Church in the Polish People’s Republic in 1980–1981 According to the Documents of the Authorities of the German Democratic Republic

Abstracts

PL

Odmienna polityka kościelna przyjęta po 1956  r. przez PZPR i Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED) niejednokrotnie prowadziła do tarć między Warszawą a wschodnim Berlinem. Jeszcze po wielu latach władze NRD wypominały PZPR rzekome błędy popełnione po śmierci Bolesława Bieruta: poluzowanie sojuszu ze Związkiem Sowieckim, odejście od kolektywizacji rolnictwa i właśnie złagodzenie polityki wobec Kościoła katolickiego1. Pozycja katolików w NRD była jednak nieporównanie słabsza niż w PRL2. „Szacunkowo ocenia się, że [wschodnioniemiecki] Kościół [katolicki] liczy jedynie 1 mln wyznawców w porównaniu do kilku milionów protestantów”3 - czytamy w notatce Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL ze stycznia 1980 r. Dodajmy, że NRD miała w tym czasie ponad 16,7 mln mieszkańców. Wysiłki na rzecz ateizacji społeczeństwa, podejmowane przez komunistów wschodnioniemieckich od lat czterdziestych XX w., okazały się dość skuteczne. „Wzorem dla SED […] była polityka zwalczania Kościołów metodami zaczerpniętymi z ZSRR”4 - pisał Janusz Ruszkowski. Ernst-Alfred Jauch, w latach 1965-1985 kierownik biura Katolickiej Agencji Informacyjnej (KNA) w Berlinie, wyliczał środki stosowane przez władze NRD w ramach tej walki, takie jak propaganda antyklerykalna, wychowywanie młodzieży w duchu ateistycznym, wymuszanie udziału

Keywords

PL

Kościół; PRL; NRD; Solidarność

EN

Church; Polish People’s Republic; German Democratic Republic; Solidarity

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2021
• Volume: 37
• Issue: 1
• Pages: 435-454

Dates

published

2021

Contributors

author

Filip Gańczak

• Instytut Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000334973903

References

• „Hart und kompromißlos durchgreifen”. Die SED contra Polen 1980/81: Geheimakten der SED-Führung über die Unterdrückung der polnischen Demokratiebewegung, red. M. Kubina, M. Wilke, współpr. R. Gutsche, Berlin 1995.
• Jaruzelski W., Stan Wojenny. Dlaczego…, Warszawa 1992.
• Jaskułowski T. i in., Raporty polskie Stasi 1981-1989, t. 1: W przededniu stanu wojennego. Czerwiecgrudzień 1981, Szczecin-Warszawa 2020.
• Przed i po 13 grudnia. Państwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 1980-1982, wybór i oprac. Ł. Kamiński, t. 1: Sierpień 1980 - marzec 1981, Warszawa 2006, t. 2: Kwiecień 1981 - grudzień 1982, Warszawa 2007.
• Raina P., Kościół w Polsce 1981-1984, Londyn 1985.
• Raina P., Teczka Stasi księdza prałata Henryka Jankowskiego, Pelplin 2002.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), wyd. 2, Kraków 2006.
• Gańczak F., Agentura Stasi w PRL w czasach pierwszej „Solidarności”. Wstęp do dyskusji, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 2 (30).
• Gańczak F., Pierwsza i druga pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w dokumentach władz NRD [w:] Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019.
• Gańczak F., Polski nie oddamy. Władze NRD wobec wydarzeń w PRL 1980-1981, Warszawa 2017.
• Grajewski A., Kościół katolicki w PRL i NRD. Podobieństwa i różnice [w:] Przyjaźń nakazana? Stosunki między NRD i Polską w latach 1949-1990, wyd. 2, red. B. Kerski i in., Wrocław 2009.
• Jaskułowski T., Przyjaźń, której nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD wobec MSW 1974-1990, Warszawa 2014.
• Kobus A., Niemiecka Republika Demokratyczna wobec polskiego kryzysu lat 1980-1981. Reakcja ośrodków decyzyjnych, kościołów i struktur dysydenckich, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2012, t. 13.
• Kochanowski J., Czujne, bratnie ucho, „Polityka” 2002, nr 16 (2346).
• Kubina M., Wilke M., Współodpowiedzialność w Niemczech lub „kamyczki mozaikowe”. Polska 1980/81, „Wiadomości Historyczne”, I-II 1996, nr 1.
• Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
• Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980- 1989, Warszawa 2012.
• Ruszkowski J., Kościół ewangelicki w NRD. Geneza i rozwój aktywności opozycyjnej w latach 1971- 1989, Poznań 1995.
• Schäfer B., Grenzüberschreitende Kirchenpolitik. Die Kooperation von Staatsorganen der DDR und der VR Polen von den fünfziger Jahren bis 1989 [w:] W. Borodziej, J. Kochanowski, B. Schäfer, Grenzen der Freundscha.ft Zur Kooperation der Sicherheitsorgane der DDR und der Volksrepublik Polen zwischen 1956 und 1989, Dresden 2000.
• Tantzscher M., „Die Feinde des Sozialismus haben alle auf einem Sofa Platz”. Die geheimdienstlichen Beziehungen der DDR zur Volksrepublik Polen, „Deutschland Archiv” 2001, nr 2.
• Zechenter A., Kalesony czyli braterska pomoc [w:] W służbie komuny, red. F. Musiał, J. Szarek, Kraków 2008.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.48261/pis213720

Biblioteka Nauki

2156724