Polityczne aspekty walki o kształt granicy wschodniej II Rzeczypospolitej (1918 - kwiecień 1920 r.)

• Authors: Janusz Szczepański

Title variants

EN

Political Aspects of the Struggle for the Shape of the Eastern Border Second Polish Republic (from 1918 to April 1920)

Abstracts

PL

Z chwilą odzyskania niepodległości jednym z najważniejszych zadań państwa polskiego było ustalenie granic zgodnie z aspiracjami społeczeństwa, wynikającymi m.in. z przesłanek historycznych. Najbardziej skomplikowana była kwestia granicy wschodniej. Mimo upływu stu lat od odrodzenia państwa polskiego szczególnie wiele kontrowersji budzi ocena polityki wschodniej Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Głównego wroga niepodległej Rzeczypospolitej upatrywał on w Rosji. Dążył więc do jej osłabienia przez realizację koncepcji federacyjnej, w której ramach na zachodnich rubieżach państwa rosyjskiego miały powstać sprzymierzone z Polską niepodległe państwa: Białoruś, Litwa i Ukraina. Autor przedstawia przyczyny, dla których nie doszło do federacji Polski z Litwą i Białorusią. Przedmiotem jego rozważań jest m.in. geneza wojny z bolszewicką Rosją 1919–1920 oraz sojusz z atamanem Semenem Petlurą, który miał doprowadzić do utworzenia niepodległej Ukrainy. Przedmiotem rozważań jest również koncepcja inkorporacji do Polski historycznych ziem wschodnich Rzeczypospolitej, forsowanej przez Narodową Demokrację, stanowisko najważniejszych polskich ugrupowań politycznych wobec kształtu wschodniej granicy Rzeczypospolitej, a także wobec prób realizacji koncepcji federacyjnej przez Naczelnika Państwa w okresie 1919 – kwiecień 1920 r. Niniejsze rozważania osadzone są w realiach sytuacji międzynarodowej państwa polskiego odradzającego się po I wojnie światowej. Stąd niezbędne stało się zaprezentowanie stanowiska mocarstw zachodnich wobec zmagań Polski o korzystny kształt jej granicy wschodniej.

Keywords

PL

Białoruś; federalizm; inkorporacja; Józef Piłsudski; Litwa; Ukraina

EN

Belarus; federalism; incorporation; Józef Piłsudski; Lithuania; Ukraine

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2021
• Issue: 2
• Pages: 37-65

Dates

published

2021

Contributors

author

Janusz Szczepański

• Akademia Finansów i Biznesu VISTULA – Instytut Historii

• https://orcid.org/0000000208623822

References

• Baranowski W., Rozmowy z Piłsudskim 1916-1931, Warszawa 1990.
• Dmowski R., Pisma, t. V, Polityka polska i odbudowanie państwa, cz. 1: Przed wojną. Wojna do r. 1917, Częstochowa 1937.
• Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1926. 100 P. Eberhardt, Wizje i projekty…, s. 354-355.
• 101 Znamienny był zapis w powyższej uchwale mówiący, że państwa Ententy nie są w stanie zagwarantować Polsce pokoju z bolszewicką Rosją, ponieważ same „nie mogą nawiązać stosunków z rządem sowieckim, gdyż mają na uwadze bardzo złe w tym względzie doświadczenia” - cyt. za: P. Zaremba, Historia dwudziestolecia (1918-1939), t. I, Paryż 1981, s. 163.
• 102 Zarówno lord George Curzon, jak i nienawidzący bolszewizmu Winston Churchill uznali wyprawę kijowską za akt wojennej agresji ze strony Polaków - A. Kastory, Winston Spencer Churchill, Wrocław 2004, s. 99.
• Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. II: Listopad 1918 - kwiecień 1920, opracowali W. Gostyńska, T. Kuźmiński, A. Leinwand, S. Wroński, A. Zatorski, Warszawa 1961.
• Grabski S., Pamiętniki, t. II, Warszawa 1989.
• Maliszewski E., Białoruś w cyfrach i faktach, Piotrków 1918.
• Moraczewski J., Granica między Polską a Ukrainą. Studium statystyczne, Lublin 1919.
• Piłsudski J., Pisma - Mowy - Rozkazy, t. VII, Warszawa 1931.
• Piłsudski J., Pisma - Mowy - Rozkazy. Suplement, Warszawa 1936.
• Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. V, Warszawa 1937.
• Piskor A., Zdobycie Wilna, „Bellona” 1919, z. 7.
• Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów, red. H. Janowska i T. Jędruszczak, Warszawa 1984.
• Reguła J.A., Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów, wyd. 2, Toruń 1994.
• Sprawozdania Stenogracfizne Sejmu Ustawodawczego z 1919 r.
• Sprawozdanie z II Zjazdu Wszechpolskiego ZLN, który odbył się 26 i 27 października 1919 r. w Warszawie, Warszawa 1919.
• Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku. Dokumenty i materiały, t. I, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, Warszawa 1965.
• Studnicki W., W sprawie stosunku politycznego Polski do jej ziem wschodnich, Warszawa 1919.
• Wasilewski L., O wschodnią granicę państwa polskiego, Warszawa 1917.
• Wejtko W., Samoobrona Litwy i Białorusi, Wilno 1930.
• Witos W., Moje wspomnienia, cz. II, do druku przygotowali i przypisami opatrzyli E. Starczewski i J.R. Szaflik, Warszawa 1990.
• Balcerak W., Geneza i uwarunkowania wojny polsko-radzieckiej 1919-1920 [w:] Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991.
• Baumgart M., Wielka Brytania a odbudowa Polski 1914-1923, Szczecin 1990.
• Buchowski S., Koniflkt polsko-litewski o Ziemię Sejneńsko-Suwalską w latach 1918-1920, Sejny 2009.
• Chojnowski A., Zasady białoruskiej polityki piłsudczyków [w:] Polska - Polacy - mniejszości narodowe, Wrocław 1992.
• Cisek J., Myśl federacyjna Józefa Piłsudskiego [w:] Międzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX-XX w., Warszawa 1995.
• Cisek J., Rok 1920. Wojna polsko-bolszewicka, Warszawa 2010.
• Czapiewski E., Koncepcje polityki zagranicznej konserwatystów polskich w latach 1918-1926, Wrocław 1988.
• Czubiński A., Walka Józefa Piłsudskiego o nowy kształt polityczny Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1918-1921, Toruń 2002.
• Czubiński A., Walka o granice wschodnie Polski w latach 1918-1921, Opole 1993.
• Eberhardt P., Wizje i projekty polskiej granicy wschodniej w latach 1914-1921, „Przegląd Wschodni” 1998, t. V, z. 2.
• Ełski-Łoniewski S., Sprawa białoruska. Zarys historyczno-polityczny, Warszawa 1931.
• Engelgard J., Koncepcje inkorporacyjne Romana Dmowskiego [w:] Od Bitwy Warszawskiej do Traktatu Ryskiego, red. T. Skoczek, Warszawa 2014.
• Garlicki A., Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1989.
• Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 r. - 9 września 1920 r.), Warszawa 2003.
• Gomółka K., Między Polską a Rosją. Białoruś w koncepcjach polskich ugrupowań politycznych 1918-1922, Warszawa 1989.
• Gomółka K., Polskie ugrupowania polityczne wobec kwestii białoruskiej 1918-1922, Warszawa 1989.
• Gomółka K., Sprawa białoruska w koncepcjach Narodowej Demokracji w latach 1918-1922 [w:] Polska - Polacy - mniejszości narodowe, red. E. Grześkowiak-Łuczyk, Wrocław 1992.
• Gzella J., Myśl polityczna Władysława Studnickiego na tle koncepcji konserwatystów polskich 1918- 1939, Toruń 1993.
• Halecki O., Mit linii Curzona [w:] Oskar Halecki. Historyk - szermierz wolności, oprac. J. Cisek, Warszawa 2009.
• Hełczyński B., Piłsudski jako Naczelnik Państwa, „Niepodległość” 1974, t. XI.
• Holzer J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1917-1919, Warszawa 1962.
• Iskra M. (T. Żarski), W sprawie zagadnień programowych PPS, Warszawa 1919.
• Jachymek J., Polskie Stronnictwo Ludowe „Lewica” 1913-1924. Studium o powstaniu, działalności i rozkładzie ugrupowania politycznego, Lublin 1981.
• Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, Londyn 1977.
• Karski J., Wielkie mocarstwa a Polska w okresie międzywojennym 1919-1939, Lublin 1998.
• Kastory A., Winston Spencer Churchill, Wrocław 2004.
• Klimecki M., Alianckie misje we Lwowie (listopad 1918-luty 1919), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, R. XXXI: 1996.
• Klimecki M., Od wojny do sojuszu. Alians polsko-ukraiński z 1920 roku [w:] Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, red. J. Cisek, Warszawa 2010.
• Klimecki M., Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Wschodnią Galicję 1918-1919 roku. Aspekty polityczne i wojskowe, Warszawa 1997.
• Koko E., W nadziei na zgodę. Polski ruch socjalistyczny wobec kwestii narodowej w Polsce (1918- 1939), Gdańsk 1995.
• Koko E., Wolni z wolnymi. PPS wobec kwestii ukraińskiej w latach 1918-1925, Gdańsk 1991.
• Kuczerepa M., Układ Warszawski 1920 roku: geneza, problemy, następstwa [w:] Rok 1920 z perspektywy osiemdziesięciolecia, red. A. Ajnenkiel, Warszawa 2001.
• Lato S., Stankiewicz W., Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Warszawa 1969.
• Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917-1919, Warszawa 1966.
• Leinwand A., Polska Partia Socjalistyczna wobec wojny polsko-radzieckiej 1919-1920, Warszawa 1964.
• Lewandowski J., Federalizm. Litwa i Białoruś w polityce obozu belwederskiego (XI 1918 - XI 1920), Warszawa 1962.
• Łossowski P., Koniflkt polsko-litewski 1918-1920, Warszawa 1996.
• Łossowski P., Kształtowanie się państwa polskiego i walka o granice (listopad 1918 - czerwiec 1921) [w:] Historia dyplomacji polskiej, t. IV: 1918-1939, red. P. Łossowski, Warszawa 1995.
• Łukomski G., Polak B., W obronie Wilna, Grodna i Mińska. Front Litewsko-Białoruski wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, Koszalin-Warszawa 1994.
• Łukomski G., Polak B., Wrzosek M., Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920. Działania bojowe. Kalendarium, t. I, Koszalin 1990.
• Mich W., Polscy konserwatyści [w:] Więcej niż niepodległość. Polska myśl polityczna 1918-1939, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2001.
• Michałowski S., Polscy socjaliści [w:] Więcej niż niepodległość. Polska myśl polityczna 1918-1939, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2001.
• Miodowski A., Dywersja polityczna KPRP przeciwko Wojsku Polskiemu na przełomie lat 1918-1919 „Studia Podlaskie” 2015, t. 23.
• Mroczka L., Spór o Galicję Wschodnią 1914-1923, Kraków 1998.
• Nowak A., Geopolityczne koncepcje Józefa Piłsudskiego [w:] Przeklęte miejsce Europy? Dylematy polskiej geopolityki, red. J. Kloczkowski, Kraków 2009.
• Nowak A., Polityka wschodnia Józefa Piłsudskiego (1918-1921), „Zeszyty Historyczne” 1994, z. 107.
• Paruch W., Obóz piłsudczykowski (1926-1939) [w:] Więcej niż niepodległość. Polska myśl polityczna 1918-1939, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2001.
• Pisuliński J., Nie tylko Petlura. Kwestia ukraińska w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918- 1923, Wrocław 2004.
• Przybylski A., Wojna polska 1918-1921, Warszawa 1930.
• Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918-1926, Wrocław 1981.
• Rusin B., Lewis Namier a kwestia „linii Curzona” i kształtowania się polskiej granicy wschodniej po I wojnie światowej, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2013, t. XLVIII.
• Skrzypek A., Związek Bałtycki. Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia w polityce Polski i ZSRR w latach 1919-1925, Warszawa 1972.
• Smoliński A., Działania zbrojne podczas wojny polsko-sowieckiej (styczeń 1919 r. - październik 1920 r.) [w:] Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, red. J. Cisek, Warszawa 2010.
• Stankiewicz W., Ruch ludowy w pierwszych latach niepodległości (1918-1923) [w:] Zarys historii polskiego ruch ludowego, t. II, Warszawa 1970.
• Suleja W., Józef Piłsudski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995.
• Szumiło M., Józef Piłsudski i sojusz polsko-ukraiński w 1920 roku [w:] Józef Piłsudski. Człowiek - żołnierz - polityk, red. Z. Girzyński, J. Kłaczkow, Toruń 2016.
• Szumiło M., Ukraińskie elity polityczne wobec sojuszu z Polską w 1920 roku [w:] Rok 1920. Wojna i polityka, red. M. Szumiło, Lublin 2011.
• Śladkowski W., Ferdinand Foch. Marszałek trzech narodów, Lublin 2018.
• Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna 1892-1948, Warszawa 1983.
• Wandycz P., Z zagadnień współpracy polsko-ukraińskiej w latach 1919-1920, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1967, z. 12.
• Wapiński R., Endecja wobec kwestii ukraińskiej i białoruskiej [w:] Słowianie w dziejach Europy. Studia historyczne ku czci prof. Henryka Łowmiańskiego, Poznań 1974.
• Wapiński R., Endecka koncepcja polityki wschodniej w latach 1917-1921, Gdańsk 1967.
• Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893-1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980.
• Wieczorkiewicz P., Rok 1920 - trudne zwycięstwo [w:] Niepodległość, red. M. Gałęzowski, J.M. Ruman, Warszawa 2010.
• Więch K., Polska Partia Socjalistyczna 1918-1921, Warszawa 1978.
• Wyszczelski L., O Polsce w Wersalu, Toruń 2008.
• Zaks Z., Walka dyplomatyczna o naęft wschodniogalicyjską 1918-1923 [w:] Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, t. 4, red. T. Cieślak, Warszawa 1969.
• Zaremba P., Historia dwudziestolecia (1918-1939), t. I, Paryż 1981.
• Złotkiewicz-Kłębukowska J., Stanowisko Wielkiej Brytanii wobec kwestii polskiej granicy wschodniej w 1919 roku [w:] Rok 1920. Wojna i polityka, red. M. Szumiło, Lublin 2011.
• Żurawski vel Grajewski P., Sprawa ukraińska na konferencji pokojowej w Paryżu, Warszawa 1995.

Identifiers

DOI

10.48261/pis213803

Biblioteka Nauki

2154524