Konflikt polsko-ukraiński w dystrykcie lubelskim w optyce dokumentów niemieckich. Faza kulminacyjna (marzec - czerwiec 1944 r.)

• Authors: Mariusz Zajączkowski

Title variants

EN

The Polish-Ukrainian Conflict in the Lublin Poviat from the Perspective of German Documents. Culmination Phase (March–June 1944)

Abstracts

PL

Niniejszy tekst został poświęcony najtragiczniejszej odsłonie konfliktu polsko-ukraińskiego na wschodniej Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej − wydarzeniom rozgrywającym się w południowo-wschodniej części dystryktu lubelskiego między marcem a czerwcem 1944 r., czyli akcji antypolskiej podziemia ukraińskiego (OUN-B i UPA) i „rewolucji hrubieszowskiej” podziemia polskiego (AK i BCh) na Zamojszczyźnie/południowej Chełmszczyźnie, w których następstwie wiosną 1944 r. doszło na tym terenie do wybuchu polsko-ukraińskiej wojny partyzanckiej. Jej kres położyło nadejście Armii Czerwonej w lecie 1944 r. W niniejszym artykule wspomniane wydarzenia zostały ukazane w świetle wybranych dokumentów niemieckich – administracji cywilnej, policji i wojska.

Keywords

PL

dystrykt lubelski; okupacja niemiecka; akcja antypolska OUN-B i UPA; „rewolucja hrubieszowska” AK i BCh; polsko-ukraińska wojna partyzancka na Zamojszczyźnie/południowej Chełmszczyźnie

EN

Lublin poviat; German occupation; anti-Polish OUN-B and Ukrainian Insurgent; Army (UPA) actions; ”Hrubieszów Revolution” of the Home Army and BCh; Polish-Ukrainian partisan war in the Zamość/southern Chełm regions.

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2021
• Issue: 2
• Pages: 458-475

Dates

published

2021

Contributors

author

Mariusz Zajączkowski

• Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Lublinie
• Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

• https://orcid.org/0000000239648109

References

• Krow ukrajinśka, krow polśka… Trahedija Chołmszyny ta Pidlaszszia w rokach 1938-1948 u spohadach. Biblioteka Zakerzonnia. Serija „Spohady”, t. 2, red. M. Iwanyk, Toronto-Lwiw 2014.
• Makar J., Hornyj M., Makar W., Saluk A., Wid deportaciji do deportaciji. Suspilno-polityczne żyttia chołmśkopidlaśkych ukrajinciw (1915-1947). Doslidżennia. Spohady. Dokumenty, t. 1, Doslidżennia, Czerniwci 2011.
• Makar J., Hornyj M., Makar W., Wid deportaciji do deportaciji. Suspilno-polityczne żyttia chołmśko-pidlaśkych ukrajinciw (1915-1947). Doslidżennia. Spohady. Dokumenty, t. 2, Czerniwci 2014.
• Makar J., Hornyj M., Makar W., Wid deportaciji do deportaciji. Suspilno-polityczne żyttia chołmśko-pidlaśkych ukrajinciw (1915-1947). Doslidżennia. Spohady. Dokumenty, t. 3, Czerniwci 2015.
• Polska i Ukraina w latach trzydziestych-czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych, t. 4: Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma systemami totalitarnymi 1942-1945, Warszawa-Kijów 2005.
• Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942-1947 rokach u dokumentach OUN ta UPA, t. 1: Wijna pid czas wijny. 1942-1945, oprac. W. Wjatrowycz, Lwiw 2011.
• Caban I., Na dwa fronty. Obwód AK Tomaszów Lubelski w walce z Niemcami i ukraińskimi nacjonalistami, Lublin 1999.
• Hałagida I., Ukraińskie straty osobowe w dystrykcie lubelskim (październik 1939 − lipiec 1944) - wstępna analiza materiału statystycznego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1 (29).
• Iljuszyn I., Ukrajinśka Powstanśka Armija i Armija Krajowa. Protystojannia w Zachidnij Ukrajini (1939-1945 rr.), Kyjiw 2009 (wyd. pol. UPA i AK. Koniflkt w Zachodniej Ukrainie (1939-1945), Warszawa 2009).
• Jaroszyński W., Kłembukowski B., Tokarczuk E., Łuny nad Huczwą i Bugiem. Walki oddziałów AK i BCh w Obwodzie Hrubieszowskim w latach 1939-1944, Zamość 1992.
• Jastrzębski S., Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947, Wrocław 2007.
• Kiełboń J., Migracje ludności w dystrykcie lubelskim w latach 1939-1944, Lublin 1995.
• Konieczny Z., Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności cywilnej w południowo-wschodniej Polsce (1942-1947), Przemyśl 2001.
• Kulińska L., Partacz C., Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na Polakach w latach 1939-1945. Ludobójstwo niepotępione, Warszawa 2015.
• Makar J., Chołmszczyna i Pidlaszszia w perszij połowyni XX stolittia. Istoryko-polityczna probłematyka, Lwiw 2003.
• Makar J., Chełmszczyzna w latach okupacji niemieckiej [w:] Polska-Ukraina: trudne pytania, t. 10, Warszawa 2006.x
• Mańkowski Z., Między Wisłą a Bugiem 1939-1944. Studium o polityce okupanta i postawach społeczeństwa, Lublin 1978.
• Mańkowski Z., Niemiecki meldunek o zniszczeniu wsi w powiecie hrubieszowskim w wyniku walk ukraińsko-polskich z 1944 r. [w:] Wiek XX. Studia. Publicystyka. Wspomnienia, Lublin 2008.
• Markiewicz J., Partyzancki kraj: Zamojszczyzna 1 I 1944-15 VI 1944, Lublin 1980;
• Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Koniflkt polsko-ukraiński 1943-1947, Kraków 2011.
• Motyka G., Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943-1948, Warszawa 1999.
• Motyka G., Wołyń '43. Ludobójcza czystka - fakty, analogie, polityka historyczna, Kraków 2016.
• Partacz Cz., Łada K., Kto zaczął? Polacy i Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1941-1943 [w:] Antypolska akcja OUN-UPA 1943-1944. Fakty i interpretacje, red. G. Motyka i D. Libionka, Warszawa 2002.
• Partacz Cz., Łada K., Polska wobec ukraińskich dążeń niepodległościowych w czasie II wojny światowej, Toruń 2004.
• Róg T., „…i zostanie tylko pustynia”. Osobowy wykaz oafir koniflktu ukraińsko-polskiego 1939-1948. Gmina Cieszanów, powiat Lubaczów, Rzeszów 2011.
• Sowa A.L., Kto wydał wyrok na miasto? Plany operacyjne ZWZ-AK (1940-1944) i sposoby ich realizacji, Kraków 2016.
• Sowa A.L., Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947. Zarys problematyki, Kraków 1998.
• Torzecki R., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.
• Torzecki R., Z dziejów stosunków polsko-ukraińskich na Lubelszczyźnie [w:] Stan i perspektywy badań historycznych lat wojny i okupacji 1939-1945, Sesja 14-15 listopada 1985 r., Warszawa 1988.
• Wjatorwycz W., Druha polśko-ukrajinśka wijna 1942-1947, Kyjiw 2011 (wyd. pol. Druga wojna polsko-ukraińska 1942-1947, Warszawa 2013).
• Ukrajinśki żertwy Chołmszczyny ta piwdennoho Pidlaszszia u 1939-1944 rr. (Żertwy polśko-ukrajinśkoho protystojannia 1939-1947 rr., t. 1), oprac. I. Hałagida, M. Iwanyk, Lwiw 2021.
• Zajączkowski M., „Legenda w najlepszym wypadku…”. Kilka uwag na marginesie wojennych losów Stanisława Basaja „Rysia”, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1 (29).
• Zajączkowski M., „Sformować dywizje siekierników - postrach Lachów”. Przyczynek do genezy i charakteru akcji antypolskiej OUN-B i UA na Chełmszczyźnie w pierwszej połowie 1944 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1 (29).
• Zajączkowski M., Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939-1944, Lublin-Warszawa 2015.
• Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa w Obwodzie Tomaszów Lubelski. Relacje, wspomnienia, opracowania, dokumenty, oprac. I. Caban, Lublin 1997.
• Iwanyk M., Chołmszczyna 1940-ch rokiw u nimećkij perespektywi na osnowi wybranych dokumentiw wermachtu, https://old.uinp.gov.ua/sites/default/files/iwanek_m-kholm_region_ in_1944-german_perespective-final.pdf;  https://ipn.gov.pl/pl/nauka/polsko-ukrainskie - -forum/67969,Wystapienia-uczestnikow-V-Polsko-Ukrainskiego-Forum-Historykow.html, dostęp 18 II 2021.

Identifiers

DOI

10.48261/pis213824

Biblioteka Nauki

2154459