„W Harbinie dobrze było mieszkać…”. O potrzebie badań nad powojenną reemigracją tzw. harbińców do ZSRS

• Authors: Jerzy Rohoziński

Title variants

EN

“It was Good to Live in Harbin ...”. On the Need for Research on the Post-War Re-Emigration of the So-Called Kharbintsy to the USSR

Abstracts

PL

Harbin, zajmujący około jednej dziesiątej powierzchni strefy eksterytorialnej (полосы отчуждения) leżącej wzdłuż Kolei Wschodniochińskiej, założony w 1898 r. przez polskich inżynierów kolejowych, był oknem Rosji na Azję, tak jak Petersburg - na Europę. Podobnie jak przedrewolucyjna stolica Rosji, Harbin ze swoją planową zabudową na błotach i „geometryczną” toponimiką, stanowił „projekt cywilizacyjny”, choć nasycenie cerkwiami i sacrum upodobniało miasto raczej do starej Moskwy. W literacko-wspomnieniowej mitologii Harbin odgrywał rolę „rosyjskiego Paryża”, „miasta ogromnych możliwości”, „Szczęśliwej Chorwacji” (od nazwiska gen. Dmitrija Chorwata, kierującego od 1903 r. Koleją Wschodniochińską), swoistej przystani dla „ludzi pogranicza” i zakonserwowanego kawałka „starej, dobrej”, przedrewolucyjnej Rosji, który przetrwał do 1945 r.1 Fenomen specycfiznej tożsamości i kulturowego profilu światowej diaspory harbińskiej doczekał się już całkiem sporej liczby opracowań i bogatej literatury wspomnieniowej2. W Polsce przedmiotem refleksji naukowej i działalności popularyzatorskiej jest przede wszystkim wkład Polaków w powstanie i rozwój Harbinu jako ważnego węzła Kolei Wschodniochińskiej, a także dzieje tamtejszej Polonii. Wzrost zainteresowania tymi kwestiami znajduje swój wyraz także w rosnącej liczbie publikacji z zakresu „harbińskiej memuarystyki”3. Jej największy zbiór w Polsce zgromadzony jest w zasobach Książnicy

Keywords

PL

Harbin; „operacja harbińska” NKWD; biała emigracja w Mandżurii; liberalna atmosfera; Harbinu; reemigracja „harbińczyków” do ZSRS w latach pięćdziesiątych XX w.

EN

Harbin; NKVD “Harbin operation”; “white” emigration to Manchuria; Harbin’s liberal; atmosphere; re-emigration of the “Harbinians” to the USSR in the 1950s.

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2022
• Volume: 39
• Issue: 1
• Pages: 269-290

Dates

published

2022

Contributors

author

Jerzy Rohoziński

• Instytut Pileckiego (Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami)

• https://orcid.org/000000034835701X

References

• Barszczewski L., Dziennik z wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905 (rękopis) Edycje źródłowe i dokumenty dyplomatyczne
• История старообрядцев (семейских) в документах Государственных архивов Байкальского региона (1917-1930-e гг.), cz. 2, Улан-Удэ 2020.
• Wywiady w Luboniu, 4 X 2020 r. (realizacja J. Rohoziński, D. Panto, A. Latusek): Tamara Wysocka z d. Tretjakowa ur. 1953 r.
• Wywiady w Środzie Wielkopolskiej, 1 I 2020 r. (realizacja J. Rohoziński, D. Panto, A. Latusek): Witalij Czirkow ur. 1986 r., Anna Czirkowa z d. Gordziejczuk ur. 1980 r.
• Arsjenjew W.K., Dersu Uzała, tłum. E. Skórska, Poznań 2010.
• Arsjenjew W.K., W Ussuryjskim Kraju, tłum. E. Skórska, Poznań 2011.
• Hermanowicz J. ks., Chiny - Sybir - Moskwa. Wspomnienia misjonarza z łagrów sowieckich, Londyn 1966.
• Kajdański E., Wspomnienia z mojej Atlantydy, Kraków 2013.
• Symonolewicz K., Mała Polska na chińskiej ziemi, „Azja - Pacyfik” 2014, nr 17, s. 9-24.
• Китай и русская эмиграция в дневниках И.И. и А.H. Серебенниkовых, 1919-1934, т. 1, Москва- Стэнфорд 2006.
• Bakich O., Émigré Identity: the Case of Harbin, „eTh South Atlantic Quarterly” 2000, nr 1.
• Baring M., With the Russians in Manchuria, London 1905.
• Borysiewicz M., eTh Economic Achievements of Polish Diaspora in Manchuria and Inner Mongolia, 1898-1936, „Res Historica” 2019, nr 47.
• Borysiewicz M., Współistnienie diaspor polskiej i ukraińskiej na terenie Mandżurii w latach 1898‒1950. Zarys problemu, „Ars Inter Culturas” 2018, nr 7.
• Cabanowski M.M., Tajemnice Mandżurii. Polacy w Harbinie, Warszawa 1993.
• Carter J., Struggle for the Soul of a City: Nationalism, Imperialism, and Racial Tension in 1920s Harbin, „Modern China” 2001, nr 1.
• Gamsa M., Harbin in comparative perspective, „Urban History” 2010 nr 1.
• Goldstein J., Uphill political struggle: Joseph Trumpeldor in Japan and Manchuria, 1904‒1906, „Israel Afairs” 2018, nr 1.
• Grochowski K., Polacy na Dalekim Wschodzie, Harbin 1928.
• Grüner F., In the Streets and Bazaars of Harbin. Marketers, Small Traders, and Peddlers in a Changing Multicultural City, „Itinerario” 2011, nr 35.
• Grüner F., 'eTh Chicago of the East': eTh Cross-Border Activities and transnational Biographies of Adventurers, Shady Characters, and Criminals in the Cosmopolitan City of Harbin, „Zeitschrift für Globalgeschichte und vergleichende Gesellschaftsforschung” 2013, nr 6.
• Harbin and Manchuria. Place, space and identity, red. Th. Lahusen, Durham 2001.
• Kajdański E., Udział Polaków w budowie i organizacji Kolei Wschodniochińskiej. Wspomnienia inż. Stefana Oefnberga, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2016, nr 9.
• Kil J., Graczyk K., Kolonia polska w Mandżurii: analiza historycznoprawna, „Z Dziejów Prawa” 2013, nr 6.
• Kim Yong-Deog, Życie kulturalne Polaków w Mandżurii w latach 1897-1947, „Postscriptum Polonistyczne” 2010, nr 6.
• Konstanty Symonolewicz - orientalista, dyplomata, opiekun Polonii Mandżurskiej, red. A. Winiarz, Szczecin 2012.
• Kosmowski J. MIC, Mariańska misja w Harbinie, „Ephemerides Marianorum. Studia historyczno-teologiczne” 2012, nr 1.
• Kuromiya H., Stalin's Great Terror and the Asian Nexus, „Europe-Asia Studies”  2014, nr 5.
• Lahusen Th., Se souvenir de la Chine, inventer Israël: mémoires de la diefrence, „Revue des Études Slaves” 2001, nr 2/3 .
• Leszczyńska D., Czyżewscy, Harbin i Kolej Wschodniochińska, Warszawa 2019.
• Michalewicz K., Wybrane aspekty działalności Polonii harbińskiej w latach 1931-1937 w świetle prasy polonijnej: „Dalekiego Wschodu”, „Listów Harbińskich”, „Tygodnika Polskiego” oraz „Kwartalnika Wschód”, „Studia Migracyjne. Przegląd Polonijny” 2020, nr 1, s. 161-185.
• Misiurek J. ks., Z dziejów duszpasterstwa polonijnego w Harbinie (1901-1925), „Studia Polonijne” 1976, nr 1.
• Moustafine M., Secrets and Spies. eTh Harbin Files, London 2002.
• Polskie ślady na Dalekim Wschodzie. Polacy w Harbinie. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w Szczecinie w dniach 23-24 października 2008 r., red. A. Furier, Szczecin 2008.
• Rieber A.J., eTh Imperial Russian Project. Autocratic Politics, Economic Development, and Social Fragmentation, Totonto-Bufalo-London 2017.
• Rohoziński J., Pionierzy w stepie? Kazachstańscy Polacy jako element sowieckiego projektu modernizacyjnego, Warszawa 2021.
• Szymański J., Opieka duszpasterska nad Polakami w Harbinie, „Studia Polonijne” 2017.
• Wolf D., Harbin ou le Dernier Avatar de la politique impériale russe, „Revue des Études Slaves” 2001, nr 2/3.
• Wolf D., Open Jaw: A Harbin-centered View of the Siberian-Manchurian Intervention 1917-1922, „Russian History” 2009, nr 3.
• Wolf D., To the Harbin Station: eTh Liberal Alternative in Russian Manchuria, 1898-1914, Stanford 1999.
• Zalesskaia O., The Struggle for Power and Leadership in Far Eastern Frontier in 1917-1922: Northeast China as Recipient Region of the Russian White Movement, „Eurasia Border Review” 2019, nr 1.
• Załęczny J., Polacy w Harbinie w zbiorach Muzeum Niepodległości w Warszawie, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2013, nr 17.
• Аблова Я.H., КВЖД и российская эмиграция в Китае: международные и политические аспек- ты истории: Первая половина XX в., Москва 2005.
• Вульф Д., Евреи Манчжурии: Харбин, 1903-1914 гг., „Ab Imperio” 2003, nr 4.
• Гребенюкова Н., Дело „харбинцев”. Репрессии среди русских эмигрантов из Китая, „Словесница искусств” 2012, nr 30, http://www.slovoart.ru/node/1185, dostęp 15 II 2021 r.
• Дербин Я.Н., Проблема верховной власти в Древней Руси в трудах историков-юристов Харбинского центра русской эмиграции, „Вестник СПбГУ” 2016, nr 1.
• Иконникова Е.А., Культурные центры Харбина в русской прозе ХХ века, „Азия и Африка сегодня” 2018, nr 10.
• Иконникова Е.А., Русская фамилия на улицах Xарбина, в коммерции и литературе, „Азия и Африка сегодня” 2015, nr 8.
• Ильин И.С., На службе в советской разведке в тылу у японцев, „Новый журнал” (Нью- Йoрк) 1971, nr 103.
• Капран И.К., Повседневная жизнь русского населения Харбина (конец XIX в. - 50-е гг. XX в.), Влaдивocтoк 2011.
• Козырин А., Счастливая Хорватия на Дальнем Востоке, или конец Желтороссии, „Sibir'. Realii”, 22 III 2020 r., https://www.sibreal.org/a/30497895.html, dostęp 8 III 2021 r.
• Любимый Харбин - город дружбы России и Китая: материалы международной научно-прак- тической конференции, посвящённой 120-летию русской истории г. Харбина, прошлому и настоящему русской диаспоры в Китае, Харбин-Влaдивocтoк 2019.
• Наземцeва Я., На дипломатическом уровне. Проблемы правового статуса русских эмигран- тов в Китае в советско-китайских отношениях (1920‒1940-е гг.), Ст.-Петербург 2016.
• Русский Харбин: опыт жизнестроительства в условиях дальневосточного фронтира, red. A.P. Zabijako, Благовещенск 2015.
• Хисамутдинов А.А., 'Охотничайте, пашите, сейте': русские старообрядцы в Китае и их исход, „Традиционная культура” 2012, nr 4, 48.
• Хисамутдинов А.А., Старообрядцы: из России в Америку через Китай, „Вопросы исто- рии” 2011, nr 7.
• Доступ к архивам, личное дело каждого, http://dostup.memo.ru/, dostęp 3 III 2021 r.
• Жертвы политического террора в СССР, http://lists.memo.ru/, dostęp 3 III 2021 r.

Identifiers

DOI

10.48261/pis223913

Biblioteka Nauki

2156705