Powstanie i działalność towarzystw przyjaźni polsko-słowiańskiej w drugiej połowie lat czterdziestych XX wieku

• Authors: Marcela Gruszczyk

Title variants

EN

Establishment and Activity of Polish-Slavic Friendship Associations in the Second Half of the 1940s

Abstracts

PL

Tekst przybliża w możliwie szerokim zakresie okoliczności powstania, założenia ideowo-programowe i rolę czterech towarzystw przyjaźni polsko-słowiańskich w latach 1945–1951. Analizę porównawczą Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (TPPR), Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Jugosłowiańskiej (TPPJ), Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej (TPPCz) i Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Bułgarskiej (TPPB) przeprowadzono przy użyciu metody krytycznej analizy źródeł historycznych. Jako masowe organizacje kulturalne były dobrym nośnikiem treści politycznych i instrumentem ukrytej propagandy. W omawianym okresie wszystkie pełniły funkcje pomocnicze wobec działań Komitetu Słowiańskiego, który miał charakter elitarny, opierając się głównie na środowiskach intelektualnych. Stąd szczegółowej charakterystyce poddano relacje łączące TPPR, TPPJ, TPPCz i TPPB ze wspomnianym Komitetem, a także rzeczywisty cel ich działalności. W studium podjęto również próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedynie TPPR przetrwało zmiany w dziedzinie organizacji współpracy kulturalnej z zagranicą, które nastąpiły w Polsce „ludowej” u progu lat pięćdziesiątych.

Keywords

PL

współpraca kulturalna; Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej; Towarzystwo; Przyjaźni Polsko-Jugosłowiańskiej; Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej; Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Bułgarskiej; propaganda komunistyczna

EN

cultural collaboration; Polish-Soviet Friendship Society (TPPR); Polish-Yugoslav; Friendship Society (TPPJ); Polish-Czechoslovak Friendship Society (TPPCz); Polish-Bulgarian Friendship Society (TPPB); communist propaganda

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2022
• Volume: 39
• Issue: 1
• Pages: 562-581

Dates

published

2022

Contributors

author

Marcela Gruszczyk

• Uniwesytet Śląski w Katowicach

References

• Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 10: Styczeń 1950-grudzień 1955, oprac. W. Balcerak et al., Warszawa 1982.
• Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944-1949), wstęp i oprac. J. Mysiakowska-Muszyńska, W.J. Muszyński, Warszawa 2015.
• Polska-ZSRR. Struktury podległości. Dokumenty WKP(b) 1944-1949, oprac. G.A. Bordiugow, A. Kochański, A. Koseski et al., Warszawa 1995.
• Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1944-1949. Dokumenty i materiały, red. W Balcerak, Warszawa 1984.
• A.K., Instytuty naukowe za granicą, „Przegląd Socjologiczny / Sociological Review” 1948, t. 10.
• Balcerak W., Polska i Bułgaria w okresie budownictwa socjalizmu, Warszawa 1981.
• Basiński E., Polska-ZSRR. Kronika faktów i wydarzeń 1944-1971, red. T. Cieślak, Warszawa 1973.
• Brodala M., Lisiecka A., Ruzikowski T., Przebudować człowieka. Komunistyczne wysiłki zmiany mentalności, red. M. Kula, Warszawa 2001.
• Chimiak Ł., „Adam Tarnowski - nasz poseł w Soifi”. Przyczynek do dziejów współpracy polsko - -bułgarskiej w latach 1939 -1941, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2014, nr 2 (24).
• Chmielarz A., Walka o Śląsk Cieszyński w 1918 i 1919 roku [w:] Stosunki polsko-czesko-słowackie 1918-2005, red. J. Gmitruk, A. Stawarz, Warszawa 2006.
• Choriew W., Ingerencja ZSRR w życie kulturalne Polski (1944-1953), „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej” 2000, t. 6.
• Chyra-Rolicz Z., Panslawizm - idea żywa czy zapomniana? [w:] Panslawizm wczoraj, dziś, jutro, red. Z. Chyra-Rolicz, T. Rokosz, Siedlce 2016.
• Clementis V., Panslavism. Past and Present, tłum. P. Selver, London 1943.
• Czyżniewski M., Propaganda polityczna władzy ludowej w Polsce 1944-1956, Toruń 2005.
• Eberhardt P., Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna, „Przegląd Geopolityczny” 2010, t. 2.
• Fertacz S., Komitet Wszechsłowiański w Moskwie 1941-1947, Katowice 1991.
• Głowacki A., Polskie wychodźstwo cywilne w ZSRR wobec tradycji trzeciomajowej (1940-1946) [w:] Konstytucja 3 Maja w tradycji i kulturze polskiej, red. A. Barszczewska-Krupa, Łódź 1991.
• Golon M., Między stalinowską propagandą a upowszechnianiem kultury. Działalność Wszechzwiązkowego Towarzystwa Łączności Kulturalnej z Zagranicą (WOKS) wobec Polski w latach 1945-1956, „Dzieje Najnowsze” 2006, nr 4.
• Gorzków D., Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze. Rozrywka dla mas czy narzędzie komunistycznej propagandy?, „Studia Zachodnie” 2016, t. 18.
• Gruszczyk M., Idea jedności słowiańskiej w aspekcie kryzysu jugosłowiańskiego na przykładzie zmian w funkcjonowaniu Komitetu Słowiańskiego w Polsce [w:] Europa XX‒XXI wieku. Społeczno-polityczne konsekwencje kryzysów, red. M. Gruszczyk, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek, Katowice 2017.
• Gruszczyk M., Idea w służbie propagandy. Komitet Słowiański w Polsce 1945-1953 na tle ruchu nowosłowiańskiego, Katowice 2019.
• Januszewska-Jurkiewicz J., Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego (1925-1937), Katowice 2001.
• Kamiński Ł., Struktury propagandy PRL [w:] Propaganda PRL. Wybrane problemy, red. P. Semkow, Gdańsk 2004.
• Kamiński M.K., Koniflkt polsko-czeski 1918-1921, Warszawa 2001.
• Kijas A., Morzy J., Ochmański J., Zarys dziejów ZSRR, Warszawa 1984.
• Kisielewski T., Federacja środkowoeuropejska. Pertraktacje polsko-czechosłowackie 1939-1943, Warszawa 1991.
• Kohn H., Pan-Slavism. Its History and Ideology, New York 1960.
• Kozeński J., Towarzystwo Polsko-Czechosłowackie w Poznaniu w latach 1923-1939, „Przegląd Zachodni” 1960, nr 2.
• Krawczyk A., Pierwsza próba indoktrynacji. Działalność Ministerstwa Informacji i Propagandy w latach 1944-1947, Warszawa 1994.
• Kubiatowski J., Rabanowski Jan [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław-WarszawaKraków-Gdańsk-Łódź 1988.
• Lednicki W., Panslavism [w:] European Ideologies. A Survey of 20th Century Political Ideas, red. F. Gross, New York 1948.
• Main I., Trudne świętowanie. Koniflkty wokół obchodów świąt państwowych i kościelnych w Lublinie (1944-1989), Warszawa 2004.
• Malinowski A., Trudne sąsiedztwo. Wybrane aspekty polskiej polityki zagranicznej wobec Czechosłowacji w okresie międzywojennym [w:] Stosunki polsko-czesko-słowackie 1918-2005, red. J. Gmitruk, A. Stawarz, Warszawa 2006.
• Maliszewski L., Henryk Raabe - materialista, idealista, praktyk. Przyczynek do lubelskiej biograifi pierwszego rektora Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [w:] Henryk Raabe 1882- 1951. Pierwszy rektor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, red. M. Szumiło, J. Wrona, Z. Zaporowski, Lublin 2017.
• Małkiewicz A., Z dziejów polskiej historii sztuki. Studia i szkice, Kraków 2005.
• Marczak A., Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze w latach 1962-1989, Łomianki 2017.
• Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944-1956, Lublin 2009.
• Mazur M., Paradygmat tzw. demokracji ludowej na przykładzie polskiego stalinizmu [w:] Demokracja - centrum i peryferie. Procesy modernizacyjne państwa w polskiej myśli politycznej XXXXI wieku, red. A. Bałaban, J. Faryś, T. Sikorski, P. Słowiński, Szczecin 2008.
• Mazur S., Ligarski S., Cywilizacja komunizmu. Odmiana nadwiślańska 1944-1956, Warszawa 2016.
• Mazur Z., Obraz Niemiec w polskich podręcznikach szkolnych do nauczania historii 1945-1989, Poznań 1995.
• Miszewski D., Zaolzie w stosunkach polsko-czechosłowackich w czasie II wojny światowej, „Wieki Stare i Nowe” 2018, t. 13.
• Moroz-Grzelak L., Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość, Warszawa 2011.
• Němeček J., Czechosłowacko-polskie koncepcje federacyjne w okresie drugiej wojny światowej [w:] Europa unii i federacji. Idea jedności narodów i państw od średniowiecza do czasów współ- czesnych, red. K. Ślusarek, Kraków 2004.
• Nowakowska-Zamachowska M., Mieczysław Michałowicz 1876-1965 [w:] Monumenta Universitatis Varsoviensis. Portrety uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1945. M-Ż, red. W. Baraniewski, T. Kizwalter, P.M. Majewski et al., Warszawa 2016.
• Nycz G., Towarzystwa przyjaźni międzynarodowej - przeszłość i teraźniejszość w III RP, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2015, t. 14.
• Osęka P., Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944-1956, Warszawa 2007.
• Pręcikowski L.S., Polska w „nowym ruchu słowiańskim”. Z działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce w latach 1945-1947, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2000, t. 69.
• Pręcikowski L.S., Propaganda słowiańska w Polsce Ludowej w latach 1944-1947 ze szczególnym uwzględnieniem roli Komitetu Słowiańskiego w Polsce, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2005.
• Ptak K., Twórcy „Przedmieścia” - Helena Boguszewska, Jerzy Kornacki [w:] Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki, red. B. Faron, Warszawa 1974.
• Pułaski M., Edward Beneš o projektach konfederacji czechosłowacko-polskiej w latach II wojny światowej [w:] Z dziejów Europy Środkowej w XX wieku. Studia oafirowane Henrykowi Batowskiemu w 90. rocznicę urodzin, red. M. Pułaski et al., Kraków 1997.
• Rutkowski T.P., Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.
• Rutyna Z., Jugosławia na arenie międzynarodowej, Warszawa 1981.
• Sielezin J.R., Idea federacji polsko-czechosłowackiej jako element gry politycznej w latach 1939-1943 [w:] Europa Środkowo-Wschodnia w polskiej myśli politycznej, red. M. Dymarski, J. Juchnowski, Wrocław 2004.
• Sygkelos Y., Nationalism from the Le.ft eTh Bulgarian Communist Party during the Second World War and the Early Post-War Years, Leiden 2011.
• Szumski J., Polityka a historia ZSRR wobec nauki historycznej w Polsce w latach 1945-1964, Warszawa 2016.
• Świętochowska E., Miesiące Pogłębiania Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w woj. białostockim w latach 1949-1956, „Studia Łomżyńskie” 2017, nr 27.
• Walicki A., W kręgu konserwatywnej utopii. Struktury i przemiany rosyjskiego słowianolfistwa, Warszawa 1964.
• Wierzbicka K., Z zagadnień polsko-bułgarskich związków kulturalnych. Geneza Towarzystwa Polsko-Bułgarskiego w Soifi oraz Bułgarsko-Polskiego w Warszawie [w:] Slawistyczne studia literaturoznawcze poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów, red. J. Śliziński, Wrocław 1973.
• Wojnowski E., Warmia i Mazury w latach 1945-1947. Kształtowanie się stosunków politycznych, Olsztyn 1968.
• Wojsław J., Obraz teraźniejszości w propagandzie komunistycznej Polski lat 1949-1954. Zarys problematyki, Gdańsk 2009.
• Wójcik Z., Biograafi Henryka Raabego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1985, nr 1.
• Wrona J., System partyjny w Polsce 1944-1950, Lublin 1995.
• Zamiatała D., Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej [w:] Encyklopedia „białych plam”, t. 14, red. M.R. Górniak et al., Radom 2016.
• Zmierczak M., Obraz Niemców i Niemiec w „Przeglądzie Zachodnim” w latach 1945-1990, „Przegląd Zachodni” 2014, nr 3.

Identifiers

DOI

10.48261/pis223926

Biblioteka Nauki

2154569