Zeznanie Ewarysta Zwierzewicza - pierwszego komendanta Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych jako źródło do badań nad historią konspiracji związanej z ruchem narodowym

• Authors: Patrycja Resel

Abstracts

EN

After the end of World War II, the security apparatus took action against the soldiers of the Polish independence underground. From 1947, Ewaryst Zwierzewicz, who during the German occupation carried out the duties of the commander of District IX Łódź of the National Armed Forces, was subjected to investigation by the Voivodeship Office of Public Security in Łódź. Communist repressions against the hero of the above article culminated in his arrest and conviction by the Voivodeship Court in Zielona Góra in 1954. The aim of this article is to analyse Zwierzewicz’s testimony, which was written during the investigation conducted against him by officers of the Voivodeship Office of Public Security in Zielona Góra. The testimony constitutes noteworthy archival material, as the hero of the article played a special role in both the pre-war and wartime history of Łódź. The source reveals a lot of hitherto unknown information about the soldiers of the national underground, which opens up a wide range of new research possibilities. Apart from the analysis of the testimony’s structure, the subject of this article was also the comparison of its content with other archival materials and with the literature on the subject. As a result of the research carried out, on the basis of Zwierzewicz’s testimony it was possible to reconstruct the life of the hero of the article, as well as three selected stories from his life.

PL

Po zakończeniu II wojny światowej komunistyczny aparat bezpieczeństwa skierował działania przeciwko żołnierzom polskiego podziemia niepodległościowego. Od 1947 r. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi rozpracowywał m.in. Ewarysta Zwierzewicza. Odgrywał on szczególną rolę zarówno w przedwojennej, jak i wojennej historii Łodzi, gdyż w czasie okupacji niemieckiej był komendantem Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych. Kulminację represji wobec niego stanowi aresztowanie i skazanie go przez Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze w 1954 r. na karę więzienia, utratę praw publicznych i grzywnę. Przedmiotem artykułu jest analiza zeznania Zwierzewicza, które zostało sporządzone podczas śledztwa prowadzonego przeciwko niemu przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Zielonej Górze. Źródło to zawiera wiele nieznanych dotąd informacji na temat żołnierzy konspiracyjnego podziemia narodowego, które otwierają nowe możliwości badawcze. Poza omówieniem struktury i zawartości zeznania, autorka porównała jego treść z innymi materiałami archiwalnymi oraz literaturą przedmiotu. W wyniku przedstawionych w artykule badań, na podstawie zeznania Zwierzewicza udało się zrekonstruować losy bohatera artykułu, a także trzy wybrane historie z jego życia: udział, w charakterze oskarżonego, w procesie z 1936 r. w sprawie napaści na przedsiębiorstwa będące własnością Żydów, zdekonspirowanie przez Gestapo łódzkich struktur Narodowej Organizacji Wojskowej oraz kontakty ze Stanisławem Dowborem, działaczem lewicy, związanym w czasie wojny z konspiracją narodową.

Keywords

EN

Ewaryst Zwierzewicz; National Armed Forces; independence underground; World War II; communist repression; security apparatus

PL

Ewaryst Zwierzewicz; Narodowe Siły Zbrojne; podziemie niepodległościowe; II wojna światowa; represje komunistyczne; aparat bezpieczeństwa

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2023
• Volume: 41
• Issue: 1
• Pages: 380-400

Dates

published

2023

Contributors

author

Patrycja Resel

• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi Sąd Wojewódzki w Łodzi [1942] 1950-1998 [2001] Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Łodzi [1945] 1983-1990 Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi 1946-1955 101 J. Załęcki, Wydarzenia upamiętniające przeżycia i walkę o niepodległość Polski w latach 1939-1989, Radomsko 1996, s. 134, 173; Aneks. Struktura organizacyjna i obsada personalna NSZ-AK [w:]  Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty NSZ-AK…, s. 214. 102 AIPN Łd, WSR Łódź, sygn. 6/155, Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi w sprawie Stanisława Dowbora, 22 IV 1948 r., k. 301-305.
• Edycje dokumentów Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty 1942-1944, red. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, L. Żebrowski, t. 1, Lublin-Warszawa 2014.
• Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty NSZ-AK 1944-1945, red. W.J. Muszyński, R. Sierchuła, L. Żebrowski, t. 2, Lublin-Warszawa 2015.
• Rokicki J., Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia, oprac. K. Kosiński, Warszawa 2022.
• ,,Dziennik Bydgoski” 1932.
• ,,Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi” 1939.
• ,,Echo” 1936.
• ,,Express Wieczorny Ilustrowany” 1936.
• ,,Gazeta Zielonogórska” 1954.
• ,,Głos Poranny” 1936.
• ,,Ilustrowana Republika” 1936.
• ,,Kurier Szczeciński” 1945.
• ,,Kurjer Poznański” 1936.
• ,,Morze. Organ Ligi Morskiej i Kolonialnej” 1931.
• ,,Orędownik” 1936.
• Debich E., Luboński Z., Szare Szeregi, Armia Krajowa, Narodowa Organizacja Wojskowa w Pabianicach, Pabianice 2001.
• Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939-1944, Warszawa 1978.
• „Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków”. Materiały konferencji popularnonaukowej w Zgierzu, 20 III 2012 r., red. J. Wróbel, Łódź 2013.
• Gniadek-Zieliński M., Narodowe Siły Zbrojne 1942-1947, Warszawa 2017.
• Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000.
• Marasek M., Narodowiec, katolik, radykał. Życie i działalność Kazimierza Kowalskiego (1902-1942), Zgierz 2012.
• Mucha K.W., Obóz narodowy w Łódzkiem, Łódź 2009.
• Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934- 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011.
• Owsiński M., Polscy więźniowie polityczni w obozie Stutthof 1939-1945, Toruń 2001.
• Resel P., Kolaboranci z Okręgu Łódzkiego Narodowej Organizacji Wojskowej, ,,Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2022, nr 3.
• Sierchuła R., Narodowa Organizacja Wojskowa w Kraju Warty [w:] Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów, red. R. Sierchuła, Warszawa 2010.
• Wałdoch J., Wybory samorządowe w międzywojennej Łodzi w cieniu agresywnej polityki obozu rządzącego, ,,Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2018, t. 21.
• Załęcki J., Wydarzenia upamiętniające przeżycia i walkę o niepodległość Polski w latach 1939-1989, Radomsko 1996.

Identifiers

DOI

10.48261/pis234118

Biblioteka Nauki

2230846