Matrimonial property regimes in the Congress Kingdom of Poland on the basis of premarital contracts drawn up by the first notaries in Łódź

• Authors: Dorota Wiśniewska

Title variants

PL

Małżeńskie ustroje majątkowe w Królestwie Kongresowym – na podstawie intercyz sporządzanych przez pierwszych łódzkich notariuszy

Abstracts

PL

Uchwalony 1 (13) czerwca 1825 r. Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego stanowił, że stosunki majątkowe między małżonkami mogły kształtować się w ramach ustawowego ustroju majątkowego, jaki stanowiła wyłączność majątkowa, lub ustroju umownego przyjętego przez małżonków w intercyzie. Kodeks regulował zasady funkcjonowania trzech głównych ustrojów majątkowych, które mogły zostać wprowadzone w drodze umowy. Jednocześnie przyznawał przyszłym małżonkom dużą swobodę w kwestii urządzania stosunków majątkowych: mogli wprost poddać swoje stosunki majątkowe któremuś z tych ustrojów, albo dokonywać ich dowolnej modyfikacji. Poza tym wolno im było przyjąć inny, zupełnie dowolny ustrój – byle zasady jego funkcjonowania zostały szczegółowo określone w umowie, nie naruszały prawa i nie były sprzeczne z dobrymi obyczajami. Uregulowanymi w kodeksie układami umownymi były: rozdzielność majątkowa, rząd posagowy oraz wspólność majątkowa. W praktyce działalności pierwszych łódzkich notariuszy, czyli w latach 1841–1875, najczęściej przyjmowanymi ustrojami majątkowymi były te, które łączyły w sobie cechy dwóch ustrojów, czyli wyłączności majątkowej i wspólności majątkowej albo rządu posagowego i wspólności majątkowej. Przyjmowane w intercyzach zasady funkcjonowania tych ustrojów nie były jednak jednolite. Narzeczeni decydowali się na rozmaite kombinacje w zakresie poddawania poszczególnych składników majątkowych wyłączności majątkowej, ewentualnie rządowi posagowemu albo wspólności

EN

The Civil Code of the Kingdom of Poland (KCKP), enacted on June 1, 1825, stated that property relations in marriage could develop within the statutory property regime, which was the exclusive property regime or the contractual regime adopted by the spouses. KCKP regulated the principles of operation of the three main property regimes that could be introduced by agreement. The future spouses could simply bind their property relations to one of these regimes, or make any modifications to them. In addition, they were allowed to adopt a completely different, arbitrary system, as long as the rules of its functioning did not violate the law or good morals, and were specified in detail in the contract. The contractual systems regulated in the code were: property separation, dowry property regime and joint property. In practice of first notaries in the years 1841–1875 in Łódź, most commonly adopted property regimes were those that combined the features of two regimes, i.e. property exclusivity and joint property, or a dowry regime and joint property. However, the principles of the functioning of these systems adopted in premarital agreements were not uniform. The bride and groom decided on various combinations in terms of subjecting individual property components to property exclusivity, possibly to a dowry government, or joint ownership. The regimes of exclusive property and joint property as well as the dowry regime and joint property regimes were attractive for spouses, due to their flexibility, the possibility of adjusting the arrangements to the financial situation of future spouses.

Keywords

EN

The Kingdom of Poland; notary; Łodź (Lodz); marriage; matrimonial property law; joint property; property separation

PL

notariat; Łodź; małżeństwo; prawo małżeńskie majątkowe; wspolność majątkowa; rozdzielność majątkowa; Królestwo Polskie

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego
• Year: 2022
• Volume: XXV
• Issue: 25
• Pages: 175-189

Dates

published

2022

Contributors

author

Dorota Wiśniewska

• University of Łódź

• https://orcid.org/0000000315454569

References

• Archiwum Państwowe w Łodzi [The State Archive in Łódź]:
• collection no. 136: Ferdynand Szlimm, ref. no. 2, 20, 35.
• collection no. 442: Kajetan Szczawiński, ref. no. 19, 23, 27.
• collection no. 137: Konstanty Płachecki, ref. no. 1.
• collection no. 135: Leopold Fryderyk de Brixen, ref. no. 1, 2.
• collection no. 443: Marcelli Jaworski, ref. no. 16.
• collection no. 138: Roman Danielewicz, ref. no. 5.
• collection no. 447: Władysław Hertzberg, ref. no. 4.
• Dyaryusz Senatu Seymu Krolestwa Polskiego 1825, vol. II, Warszawa 1828.
• Prawo przechodnie, Dziennik Praw Królestwa Polskiego, 1825, vol. 10, no. 41.
• Delsol J.J., Zasady Kodeksu Napoleona w związku z nauką i jurysprudencyą, transl. by M. Godlewski, vol. III, Redakcja Biblioteki Umiejętności Prawnych, Warszawa 1874.
• Dutkiewicz W., Prawo hipoteczne w Królestwie Polskiem, Warszawa 1850.
• Historia państwa i prawa Polski, vol. III: Od rozbiorów do uwłaszczenia, eds. J. Bardach, M. Senkowska-Gluck, PWN, Warszawa 1981.
• Holewiński W., O stosunkach majątkowych między małżonkami, w razie niezawarcia umowy przedślubnej podług Kodeksu Cywilnego Polskiego, Petersburg 1861.
• Konic H., Prawo majątkowe małżeńskie. Wykład ustaw obowiązujących w b. Królestwie Kongresowem, z uwzględnieniem przepisów innych dzielnic oraz kodeksu szwajcarskiego, Wydawnictwo “Bibljoteka Prawnicza”, Warszawa 1933.
• Lange J., O prawach kobiety jako żony i matki (według przepisów obowiązujących w Królestwie Polskim), M. Arct, Warszawa 1907.
• Litauer J.J., Wspólność ogólna między małżonkami na przypadek śmierci a spadkobranie małżonka, Warszawa 1925.
• Łada J., Wspólność majątkowa między małżonkami i ostatni wyrok senatu o niej, “Gazeta Sądowa Warszawska” 1912, no. 50, pp. 759–760; no. 51, pp. 775–777.
• Malec D., Dzieje notariatu polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.
• Okolski A., Zasady prawa cywilnego obowiązującego w Królestwie Polskiem, Warszawa 1885.
• Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, part II: Polska pod zaborami, Księgarnia Akademicka, Kraków 2002.
• Powody urzędowe do księgi pierwszej kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego z roku 1825.
• Z Dyaryusza Senatu Sejmu Królestwa Polskiego z roku 1825 zebrał i ułożył Mścisław Godlewski, Redakcja Biblioteki Umiejętności Prawnych, Warszawa 1875.
• Prawo cywilne, ed. I. Brym, Warszawa 1932.
• Prawo cywilne. Stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami, opracowane według wykładów Prof. Karola Lutostańskiego, n.p., n.d.
• Prawo cywilne obowiązujące w b. Królestwie Polskiem. Repetitorjum egzaminacyjne opracowane na podstawie wykładów uniwersyteckich Prof. K. Lutostańskiego i Prof. H. Konica.
• Uzupełnione i poprawione z uwzględnieniem zmian wprowadzonych do prawa cywilnego, przez ustawy i rozporządzenia oraz nowy kodeks zobowiązań. Zawiera: Rys historyczny, prawo osobowe, prawo familijne, prawo małżeńskie osobowe, stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami, prawo rzeczowe i hipoteczne, spadki, testamenty, Warszawa 1935.
• Sójka-Zielińska K., Kodeks Napoleona. Historia i współczesność, LexisNexis, Warszawa 2007.
• Wiśniewska-Jóźwiak D., Postanawiają, iż co do majątku, jaki obecnie posiadają i w przyszłości mieć mogą… Intercyzy w małżeńskim prawie majątkowym Królestwa Polskiego na przykładzie Łodzi (1841–1875), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
• Wywód zasad stosunków maiątkowych między małżonkami podług prawa Seymowego z dnia 26 kwietnia 1818 r. w związku z kontraktem małżeńskim Kodexu cyw. Francuzkiego, “Themis Polska” 1828, vol. II, p. 120–161.
• Zaborowski C., O stosunkach majątkowych między małżonkami, “Biblioteka Warszawska.
• Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 1862, vol. III, pp. 75–91, 300–323.

Identifiers

DOI

10.48269/2450-6095-sdpipp-25-009

Biblioteka Nauki

2189318