Relikty staropolskiej skarbowości na ziemiach polskich po rozbiorach – rekonesans

• Authors: Piotr M. Pilarczyk

Title variants

EN

The relics of the Old Polish finances in the post-partition Polish territories: reconnaissance

Abstracts

EN

The partitions of the Polish-Lithuanian Commonwealth did not cancel out a number of existing solutions in the sphere of public finance. At the beginning of the 19th century, a number of structures from the Old Polish era were preserved in the Duchy of Warsaw and the Kingdom of Poland. Changes took place primarily in the area of the management of state finances, but in the case of individual taxes many of them lasted for a long time. Changed and reformed, some public services even survived into the 20th century. The structure of public revenue did not change much in the post-partition era either. One can also see many similarities between the pre-partition era and the times of the Duchy and the Kingdom in the shape of public expenditure. Thus, in the 19th century in the Polish territory in the field of public finance and fiscal law, new solutions were juxtaposed with numerous relics of the pre-partition era.

PL

Rozbiory Rzeczpospolitej nie przekreśliły istnienia szeregu dotychczasowych rozwiązań w dziedzinie skarbowości. W początkach XIX wieku w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim zachowano liczne konstrukcje z epoki staropolskiej. Zmiany zaszły przede wszystkim w dziedzinie zarządu finansami państwowymi, lecz już w przypadku poszczególnych podatków wiele z nich przetrwało długo – zmieniane i reformowane, niektóre świadczenia publiczne dotrwały nawet do XX wieku. Również struktura dochodów publicznych nie uległa większym zmianom w epoce porozbiorowej. Dostrzec też można liczne podobieństwa pomiędzy epoką przedrozbiorową a czasami Księstwa i Królestwa w przypadku kształtu wydatków publicznych. W XIX wieku na ziemiach polskich w dziedzinie skarbowości i prawa skarbowego nowe rozwiązania sąsiadowały więc z licznymi reliktami epoki przedrozbiorowej.

Keywords

PL

Księstwo Warszawskie; Królestwo Polskie; podatki; skarbowość; historia opodatkowania

EN

Duchy of Warsaw; Kingdom of Poland; taxes; public finances; fiscal history

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego
• Year: 2023
• Volume: XXVI
• Issue: 26
• Pages: 13-34

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr M. Pilarczyk

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych: Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, sygn. 1270.
• Archiwum Główne Akt Dawnych: Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, Akta spraw, sygn. 175.
• [Godlewski J.], Głosy posła Maryampolskiego na Seymie roku 1811° w Warszawie miane z dołączeniem uwag i krótkiego namienienia niektórych w czasie Seymu czynności, [b.m.r.w.].
• Gordziejew J., Materiały źródłowe do dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, cz. 3: Z zagadnień skarbowości w dobie stanisławowskiej, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2005, R. L, s. 97–128.
• Grabski W., Memoryał członka Dumy Państwowej, W. Grabskiego, dotyczący zrównania podatku od dochodu z nieruchomości miejskich w guberniach Królestwa Polskiego z takim samym podatkiem, pobieranym w pozostałych miejscowościach Państwa, „Praca” 1909, nr 5, s. 3.
• Materiały do dziejów Komisji Rządzącej z r. 1807, wyd. M. Rostworowski, t. I: Dziennik czynności Komisji Rządzącej, Akademia Umiejętności i Towarzystwo Popierania Wydawnictw Akademii Umiejętności, Kraków 1918.
• Obraz Królestwa Polskiego w okresie konstytucyjnym, t. I: Raporty Rady Stanu Królestwa Polskiego z działalności rządu w latach 1816–1828, oprac. J. Leskiewiczowa, F. Ramotowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
• Obwieszczenie względem przyszłych Podatków w Prusiech Południowych, 24 kwietnia 1795 r., „Gazeta Warszawska” 1795, nr 39 (dodatek), s. 427–429.
• Patent względem uregulowania Podatków w Prusiech Południowych i Nowo-Wschodnich, Berlin, 12 lutego 1797 r.
• Podatek od nieruchomości, „Kurjer Polski”, 6/19 lipca 1902, nr 198, s. 2.
• Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego. Akty normatywne władzy najwyższej, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964, t. I–II.
• Volumina Legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782, wydanego, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860, t. VII–VIII.
• Volumina Legum, t. IX, Akademia Umiejętności, Kraków 1889.
• Volumina Legum, t. X, wyd. Z. Kaczmarczyk, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1952.
• Zbiór Przepisów Administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Skarbu, t. I, Warszawa 1866.
• Dziennik Praw [Księstwa Warszawskiego], t. I–IV.
• Dziennik Praw [Królestwa Polskiego], t. I, VII, IX, XLI, LXII–LXIII, LXVI.
• Ustawa z dnia 15 czerwca 1923 r. w przedmiocie wyrównania podatków gruntowych tudzież niektórych podatków budynkowych, Dz.U. z 1923 r., nr 65, poz. 505.
• Dekret z dnia 20 marca 1946 r. o podatkach komunalnych, Dz.U. z 1947 r., nr 40, poz. 198.
• Ajzen M., Polityka gospodarcza Lubeckiego (1821–1830), Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1932.
• Filipczak-Kocur A., Poland-Lithuania before Partition, [w:] Th e Rise of the Fiscal State in Europe, c. 1200–1815, red. R. Bonney, Oxford University Press, Oxford – New York 2004, s. 473–479.
• Fojcik-Mastalska E., O współczesnym rozumieniu skarbowości i prawa skarbowego, [w:] Magistri Nostri skarbowości i prawa skarbowego w Polsce do 1939 r., red. T. Nieborak, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016, s. 23–32.
• Grochulska B., Księstwo Warszawskie, wyd. 2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1991.
• Izdebski H., Historia administracji, wyd. 4, Liber, Warszawa 1997.
• Izdebski H., Kolegialność w Komisjach Rządowych Królestwa Polskiego w latach 1815–1830, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1971, t. XXIII, z. 1, s. 69–101.
• Izdebski H., Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim do 1867 roku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1974, t. XXVI, z. 2, s. 119–150.
• Jedlicki J., Nieudana próba kapitalistycznej industrializacji, Książka i Wiedza, Warszawa 1964.
• Kalinka W., Sejm Czteroletni, t. I, wyd. 3, Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego, Lwów 1884.
• Kalinowski M., Przedmiot podatku, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2013.
• Kallas M., Organy administracji terytorialnej w Księstwie Warszawskim, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1975.
• Komar A., Polityka podatkowa rządu pruskiego w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1815–1870, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1960, t. VI, z. 2.
• Krzymkowski M., Status prawny urzędników Księstwa Warszawskiego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2004.
• Krzywoszyński P., Koncepcja podatku w myśli Stanisława Orzechowskiego, [w:] Podstawy materialne państwa. Zagadnienia prawno-historyczne, red. D. Bogacz, M. Tkaczuk, Wydział Prawa i Administracji US, Szczecin 2006, s. 765–771.
• Kula W., Dochód społeczny ziem polskich w XVIII w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2006, t. LXVI, s. 139–151.
• Leśnodorski B., Państwo polskie na przełomie dwu stuleci, [w:] Polska w epoce oświecenia. Państwo – społeczeństwo – kultura, red. B. Leśnodorski, Wiedza Powszechna, Warszawa [1971], s. 412–439.
• Łukasiewicz D., Sarmatyzm i Prusy na przełomie XVIII i XIX wieku, Instytut Historii PAN, Warszawa 2015.
• Łukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793–1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań–Warszawa 2004.
• Mataniak M., Rada Administracyjna Miasta Krakowa i Jego Okręgu (1846–1853), Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 2019.
• Mencel T., Galicja Zachodnia 1795–1809, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
• Oniszczuk A., Pod presją nowoczesności. Władze Księstwa Warszawskiego wobec Żydów, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
• Petersen E.L., From domain state to tax state. Synthesis and interpretation, „Scandinavian Economic History Review” 1975, vol. 23, no. 2, s. 116–148.
• Pilarczyk P.M., Funkcje kontrolne parlamentów na ziemiach polskich w początkach XIX w., „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2016, t. XIV, nr 2, s. 143–158.
• Pilarczyk P.M., Kontrola państwowa w Polsce przedrozbiorowej – komisje skarbowe jako organy kontroli, „Kontrola Państwowa” 2016, nr 2, s. 162–179.
• Pilarczyk P.M., Początki instytucji budżetu państwa w Polsce, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
• Pilarczyk P.M., Początki kontroli państwowej w Polsce – obce wzorce i własne osiągnięcia, „Kontrola Państwowa” 2014: 95. rocznica powołania Najwyższej Izby Kontroli (numer jubileuszowy), s. 45–62.
• Prinz F., Niemcy. Narodziny państwa. Celtowie, Rzymianie, Germanie, tłum. D. Fałkowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Prusy w okresie monarchii absolutnej (1701–1806), red. B. Wachowiak, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.
• Przygodzki J., Rada Najwyższa Tymczasowa Księstwa Warszawskiego 1813–1815. Organizacja i działalność, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002.
• Radziszewski H., Skarb i organizacja władz skarbowych w Królestwie Polskim, t. 1: 1815–1830, Skład Główny Księgarni Gebethnera i Wolff a, Warszawa 1907.
• Radziszewski H., Skarb i organizacja władz skarbowych w Królestwie Polskim, t. 2: 1831–1867, Skład Główny Księgarni Gebethnera i Wolff a, Warszawa 1908.
• Rybarski R., Nauka skarbowości, Wolters Kluwer, Warszawa 2015.
• Rybarski R., Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1937.
• Smolka S., Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym, t. I, wyd. 2, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984.
• Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Towarzystwo Naukowe Toruńskie, Toruń 1964.
• Strzeszewski C., Handel zagraniczny Królestwa Kongresowego (1815–1830), Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1937.
• Szczepański J., Książę Ksawery Drucki-Lubecki (1778–1846), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2008.
• Šmigelskytė-Stukienė R., Brusokas E., Glemža L., Jurgaitis R., Rakutis V., Modernios administracijos tapsmas Lietuvoje: valstybės institucijų raida 1764–1794 metais, Lietuvos istorios institutas, Vilnius 2014.
• Tekely W., Skarbowość na ziemiach polskich w dobie zaborów – stan badań, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2003, t. VIII, s. 60–78.
• Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806. Studium historycznoprawne, Zakład imienia Ossolińskich, Wrocław 1957.
• Wierzbicka M., Dawne syntezy dziejów Polski. Rozwój i przemiany koncepcji metodologicznych, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
• Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002.
• Witkowski W., Historia administracji w Polsce 1764–1989, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Witkowski W., Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim 1807–1867, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
• Wyka K., Aktualne społeczeństwo polskie a jego tradycja kulturalna, [w:] idem, O potrzebie historii literatury. Szkice polonistyczne z lat 1944–1967, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 292–309.

Identifiers

DOI

10.48269/2450-6095-sdpipp-26-001

Biblioteka Nauki

39989259