Oblatowanie wyroków sądów podkomorskich w księgach ziemskich na przykładzie praktyki województwa łęczyckiego w drugiej połowie XVI wieku

• Authors: Krystian Stacherski

Title variants

EN

Recording the judgments of the succamerarius courts in the land court records by the example of the Łęczyca Palatinate practice in the second half of the 16th century

Abstracts

EN

The article analyzes the provisions of the Formula processus iudiciarii from 1523 in the scope in which they constituted the obligation to record the judgments of the border court (iudicium succamerariale) in the records of the land court (iudicium terrestre). The author, relying on the border court judgments found in handwritten records of the noble courts’, presented the application of these provisions in the Łęczyca Palatinate in the 16th century. He then demonstrated that presenting border court documents to the land court in accordance with the Formula processus served the intended purpose of strengthening the connection between border courts and land courts. The impact of the Formula processus on the border procedure in the Łęczyca Palatinate becomes noticeable only in the early 1540s, and the observed practice at that time undergoes no significant changes until the end of the century.

PL

W artykule poddano analizie przepisy Formula processus iudiciarii z 1523 r. w zakresie, w jakim stanowiły obowiązek wpisywania wyroków sądu podkomorskiego do akt sądu ziemskiego. Autor, opierając się na wyrokach podkomorskich odnalezionych w rękopiśmiennych księgach sądowych, przedstawił stosowanie tych przepisów w województwie łęczyckim w XVI w. Następnie wykazał, że przedstawianie sądowi ziemskiemu dokumentów sądu podkomorskiego w sposób zgodny z Formula processus odpowiadało właściwemu celowi ustanowienia wspomnianych przepisów – silniejszemu związaniu sądów podkomorskich z sądami ziemskimi. Wpływ Formula processus na proces graniczny w województwie łęczyckim daje się zauważyć dopiero na początku lat 40. XVI w., a obserwowana wówczas praktyka nie ulegała większym zmianom aż do końca tego stulecia.

Keywords

PL

sąd podkomorski; spory graniczne; województwo łęczyckie; Formula processus; księgi podkomorskie

EN

border court; border disputes; Łęczyca Palatinate; border court records

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego
• Year: 2023
• Volume: XXVI
• Issue: 26
• Pages: 93-112

Dates

published

2023

Contributors

author

Krystian Stacherski

• Uniwersytet Łódzki

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: zespół nr 65: „Księgi podkomorskie łęczyckie”, sygn. 1.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: zespół nr 66: „Księgi ziemskie łęczyckie”, „Acta terrestria Lanciciensia” sygn. 8, 16, 18A,35, 36, 38, 40, 52, 54, 56, 59.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: zespół nr 67: „Księgi grodzkie łęczyckie”, „Inscriptiones” sygn. 42, 53, 93.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: zespół nr 67: „Księgi ziemskie brzezińskie”, „Acta in terminis terrestribus” sygn. 5, 10, 15, 17, 20, 22.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: zespół nr 69: „Księgi ziemskie orłowskie”, „Acta in terminis terrestribus” sygn. 15, 27, 28.
• Biblioteka Narodowa: rkps 6619 III, 6621 III, 6625 III.
• Biblioteka Narodowa: rkps BOZ 841.
• Codex diplomaticus Poloniae, t. 2, cz. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1852.
• Corpus Iuris Polonici, sect. 1, vol. 4, fasc. 1, wyd. O. Balzer, Kraków 1910.
• Correctura statutorum et consuetudinum Regni Poloniae, wyd. M. Bobrzyński, Akademia Umiejętności, Kraków 1874 („Starodawne Prawa Polskiego Pomniki”, t. III).
• Drezner T., Processus iudiciarius Regni Poloniae, Zamość 1601.
• Herburt J., Statuta Regni Poloniae in ordinem alphabeti digesta, Kraków 1563.
• Herburt J., Statuta y przywileie koronne z łacińskiego ięzyka na polskie przełożone, nowym porządkiem zebrane y spisane, Kraków 1570.
• Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku. Liber succamerarii terrae Lublinensis saeculi XV, wyd. L. Białkowski, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1934.
• Łochowski S., Processus iudiciarius granicialis Regni Poloniae, Kraków 1641.
• Polskie statuty ziemskie w redakcji najstarszych druków (Syntagmata), oprac. L. Łysiak, S. Roman, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków 1958.
• Paciorkowski M., Regula processus granicialis campestris Regni Poloniae, Częstochowa 1749.
• Przyłuski J., Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae omnia, Kraków 1553.
• Sarnicki S., Statuta y metrika przywileiow koronnych ięzykiem polskim spisane, y porządkiem prawie przyrodzonym a barzo snadnym nowo zebrane, Kraków 1594.
• Sierakowski J., Układ systematyczny prawa polskiego z r. 1554, wyd. B. Ulanowski, [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. 6, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1897–1926 s. 99–234.
• Statut Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1619.
• Statuta, prawa i constitucie koronne łacińskie y polskie ze Statutow Łaskiego y Herborta y z constitucyi koronnych zebrane, wyd. J. Januszowski, Kraków 1600.
• Suski J., Korrektura prawa i procesu polskiego, wyd. B. Ulanowski, Nakładem Władysława Bartynowskiego, Kraków 1888.
• Szczerbic P., Promptuarium statutorum omnium et constitutionum Regni Poloniae, Braniewo 1604.
• Volumina Constitutionum, t. I: 1493–1549, vol. 1: 1493–1526, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996.
• Volumina Constitutionum, t. I: 1493–1549, vol. 2: 1527–1549, wyd. I. Dwornicka, S. Grodziski, W. Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000.
• Volumina Constitutionum, t. II: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. I. Dwornicka, S. Grodziski, W. Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
• Volumina Constitutionum, t. III: 1611–1640, vol. 1: 1611–1626, wyd. S. Grodziski, A. Karabowicz, M. Kwiecień, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2010.
• Volumina Constitutionum, t. III: 1611–1640, vol. 2: 1627–1640 , wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2013.
• Wybór źródeł do historji ustroju i prawa sądowego Polski, z. II: Spisy prawa zwyczajowego koronnego, wyd. S. Kutrzeba, A. Vetulani, Kraków 1930.
• Zawacki T., Flosculi practici ex communi praxi et forma ac consuetudine iudiciorum frequentibusque summi Tribunalis Regni sententiis, seu praeiudicatis decerpti, [Kraków 1618].
• Zawacki T., Speculum senatorum ac officialium Regni Poloniae aulae regiae et iudicum Tribunalis Regni. Quadripartitam divisionem in se complectens, quam sequens pagella indicat, Kraków 1618.
• Gąsiorowski A., O dokumencie sądowym w Polsce późnośredniowiecznej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1969, t. XXI, z. 1, s. 103–119.
• Gąsiorowski A., Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Poznań 1970 (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół
• Nauk. Wydział Historii i Nauk Społecznych. Prace Komisji Historycznej, t. XXIV, z. 3).
• Głuszak M., Sigillum adulterinum – pieczęć fałszywa czy niewłaściwa?, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2007, t. X, s. 43–49.
• Gołaszewski Ł., Konflikty o dziesięciny w dawnej Rzeczypospolitej. Aspekty prawne i społeczne na przykładzie parafii Kobylin na przełomie XVI–XVII wieku, rozprawa doktorska na WPIA UW, 2021.
• Górski K., Jurysdykcja karna sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620. Studium z dziejów staropolskiego wymiaru sprawiedliwości, rozprawa doktorska na WPIA UJ, 2021.
• Grajewski H., Granice czasowe mocy obowiązującej norm dawnego prawa polskiego, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1970.
• Hube R., Prawo polskie w 14 wieku. Sądy, ich praktyka i stosunki prawne społeczeństwa w Polsce ku schyłkowi 14 wieku, Redakcja Biblioteki Umiejętności Prawnych, Warszawa 1886.
• Jurek T., Stanowisko dokumentu w średniowiecznej Polsce, „Studia Źródłoznawcze” 2002, t. 40, s. 1–18.
• Kunderewicz C., Dzieła Stanisława Łochowskiego i Marcina Paciorkowskiego o polskim procesie granicznym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1956.
• Kutrzeba S., Geografia sądów ziemskich od XV do XVIII wieku, [w:] idem, Studya do historyi sądownictwa w Polsce, ser. 1 (odbitka z „Przeglądu Prawa i Administracji”) Lwów 1901. Kutrzeba S., Historja źródeł dawnego prawa polskiego, t. I, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1925.
• Kutrzeba S., Katalog Krajowego Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie, [w:] Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. III, Kraków 1909, s. 1–247.
• Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich. I. Województwo krakowskie (1374–1501), Akademia Umiejętności, Kraków 1901.
• Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich. II. Województwo sandomierskie, III–VII. Województwa: łęczyckie, sieradzkie, kujawskie, inowrocławskie i ziemia wieluńska, VIII. Województwo ruskie, Akademia Umiejętności, Kraków 1901.
• Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich, III. Województwo łęczyckie, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1902, t. XLII, s. 67–93.
• Łaguna S., O prawie granicznem polskiem, [w:] Pisma Stosława Łaguny. Poprzedzone zarysem biograficzno-krytycznym, wyd. J. Bieliński, Warszawa 1915.
• Łosowski J., Akta sądów wojewodzińskich, [w:] Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 305–306.
• Mikulski K., Kryzys sądownictwa ziemskiego i podkomorskiego w Koronie w XVII–XVIII wieku – analiza topograficzna i chronologiczna, [w:] Sic erat in votis. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Rzeczpospolita w czasach nowożytnych, red. M. Karkocha, P. Robak, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017, s. 255–282.
• Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Campidoglio, Warszawa 2013.
• Morawski Z., Obsługa interesantów w kancelarii sądu ziemskiego w XV w. Ze studiów nad łęczyckimi rejestrami kwerendalnymi z lat 1390–1428, „Przegląd Historyczny” 1982, t. 73, z. 3–4, s. 299–306.
• Nykiel B.K., Kolekcja grodzkich i ziemskich ksiąg sądowych w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy w Kijowie w świetle projektu „Zapomniane pomniki cywilizacji europejskiej”, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. VI, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2013, s. 59–80.
• Pawiński A., Sejmiki ziemskie. Początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374–1505, Warszawa 1895.
• Rafacz J., Formuła procesowa w Łęczyckiem, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Władysława Abrahama, t. 2, Lwów 1931, s. 1–4.
• Rafacz J., Postępowanie egzekucyjne w województwie ruskiem w XV wieku, [w:] Pamiętnik Czwartego Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6–8 grudnia 1925, Polskie Towarzystwo Historyczne, Poznań 1925, sekcja IV.
• Rafacz J., Sąd referendarski koronny. Z dziejów obrony prawnej chłopów w dawnej Polsce, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1948 (Studia nad Historią Prawa Polskiego, t. XX, z. 1).
• Soszyński J., Księgi podkomorskie bielskie według spisu z 1648 r. Przyczynek do badań nad staropolską kulturą prawniczą, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2000, t. XI, s. 91–96.
• Stoksik J.M., Geometrzy małopolscy do końca XVIII wieku. Z dziejów geodezji i kartografii wielkoskalowej w Polsce, Archiwum Narodowe w Krakowie, Kraków 2013.
• Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006.
• Szymczakowa A., Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do połowy XV wieku, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1984 („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” nr 20).
• Uruszczak W., Korektura praw z 1532 roku. Studium historycznoprawne, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Uniwersytet Jagielloński, Warszawa–Kraków 1990 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 966; Prace Prawnicze, z. 135).
• Uruszczak W., Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura praw z 1532 r., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.
• Wolff A., Akta partykularne przedrozbiorowe Archiwum Głównego 1381–1835, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. I: Archiwum Główne Akt Dawnych, red. A. Stebelski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 175–221.
• Wolff A., Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370–1526, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
• Zakrzewski A.B., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo – ustrój – społeczeństwo, Campidoglio, Warszawa 2013.

Identifiers

DOI

10.48269/2450-6095-sdpipp-26-005

Biblioteka Nauki

40040553