Między sprawiedliwością a praworządnością. Sąd Najwyższy II Rzeczypospolitej wobec problemu odpowiedzialności karnej na podstawie tzw. kodeksu Tagancewa za zdradę kraju popełnioną w okresie I wojny światowej

• Authors: Damian Szczepaniak

Title variants

EN

Between justice and lawfulness: The approach of the Supreme Court of the Second Polish Republic to the problem of criminal responsibility for state treason committed during the First World War based on the so-called Tagantsev Code

Abstracts

EN

The issue of criminal responsibility for the crime of state treason committed during the First World War in the territory of the former Congress Kingdom of Poland was one of the problems which the Polish judicial system faced in the first years after restoring independence in 1918. The present paper is an attempt at demonstrating that in the judicial practice concerning such cases, the Supreme Court did not actually adhere to the laws in effect. The Supreme Court interpreted those laws in an incorrect and sometimes contradictory manner in order to establish the possibility of condemning the persons who were deemed guilty of treason against Poland. In fact, the Supreme Court aimed at satisfying the social sense of justice which demanded responsibility of persons who acted against the interest of the Polish cause in the particularly difficult time of the fight for independence.

PL

Kwestia odpowiedzialności karnej za przestępstwo zdrady kraju popełnione podczas I wojny światowej na ziemiach byłego Królestwa Kongresowego była jednym z istotnych problemów, przed jakimi stanęło sądownictwo polskie w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Artykuł stanowi próbę dowiedzenia, iż orzekając w tego typu sprawach, Sąd Najwyższy nie kierował się w istocie obowiązującym prawem – które interpretował w sposób błędny i niekiedy wewnętrznie sprzeczny, w celu wykazania możliwości skazania winnych zdrady Polski. W rzeczywistości chodziło mu bowiem o uczynienie zadość społecznemu poczuciu sprawiedliwości, nakazującemu pociągnięcie do odpowiedzialności osób działających na niekorzyść sprawy polskiej w szczególnie trudnym okresie walk o niepodległość.

Keywords

PL

kodeks Tagancewa; kongresowe Królestwo Polskie; prawo karne II Rzeczypospolitej; Sąd Najwyższy II Rzeczypospolitej; zdrada kraju

EN

Tagantsev Code; Congress Kingdom of Poland; penal law of the Second Polish Republic; the Supreme Court of the Second Polish Republic; state treason

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego
• Year: 2023
• Volume: XXVI
• Issue: 26
• Pages: 149-166

Dates

published

2023

Contributors

author

Damian Szczepaniak

• Uniwersytet Gdański

References

• Traktat przyjaźni zawarty w Wiedniu dnia 3 maja 1815 r. między Rosją a Austrią, [w:] Królestwo Polskie. Dokumenty historyczne dotyczące prawno-politycznego stosunku Królestwa Polskiego do Cesarstwa Rosyjskiego, wyd. M. Radziwiłł, B. Winiarski, Gebethner i Wolff, Warszawa 1915.
• Traktat przyjaźni zawarty w Wiedniu dnia 3 maja 1815 r. między Rosją a Prusami, [w:] Królestwo Polskie. Dokumenty historyczne dotyczące prawno-politycznego stosunku Królestwa Polskiego do Cesarstwa Rosyjskiego, wyd. M. Radziwiłł, B. Winiarski, Gebethner i Wolff, Warszawa 1915.
• Akt Końcowy Kongresu Wiedeńskiego (9 czerwca 1815 r.), [w:] Królestwo Polskie. Dokumenty historyczne dotyczące prawno-politycznego stosunku Królestwa Polskiego do Cesarstwa Rosyjskiego, wyd. M. Radziwiłł, B. Winiarski, Gebethner i Wolff, Warszawa 1915.
• Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego z dnia 27 listopada 1815 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 1, nr 1.
• Statut Organiczny Królestwa Polskiego z dnia 14/26 lutego 1832 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. XIV, nr 55.
• Kodeks karny z r. 1903 (przekład z rosyjskiego) z uwzględnieniem zmian i uzupełnień, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 maja 1921 r., Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 1922.
• Rozporządzenie Naczelnego Wodza na Wschodzie z 21 marca 1915 r. dotyczące prawa karnego dla obszarów Polski rosyjskiej podlegających niemieckiej administracji, Dziennik Rozporządzeń Władz Cesarsko-Niemieckich w Polsce z 1915 r., nr 1, poz. 10.
• Rozporządzenie Jenerał-Gubernatora Warszawskiego z 6 września 1915 r. o prawie karnym w okręgu Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego, Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego z 1915 r., nr 12, poz. 9.
• Przepisy przechodnie do kodeksu karnego z 7 sierpnia 1917 r., Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego z 1917 r., nr 1, poz. 6.
• Dekret w przedmiocie przywrócenia mocy obowiązującej części czwartej Kodeksu Karnego z r. 1903, Dz.Pr.P.P. z 1919 r., nr 1, poz. 81.
• Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej, Dz.U. z 1927 r., nr 21, poz. 161.
• Orzeczenie SN z dnia 17 października 1919 r., 774/1919, OSN K 1919, poz. 65.
• Orzeczenie SN z dnia 16 marca 1920 r., 95/20, OSN K 1920, poz. 21.
• Orzeczenie SN z dnia 11 października 1921 r., 2097/21, OSN K 1921, poz. 136.
• Orzeczenie SN z dnia 3 stycznia 1922 r., 2520/21, OSN K 1922, poz. 2.
• Orzeczenie SN z dnia 2 maja 1922 r., 2843/21, OSN K 1922, poz. 104.
• Orzeczenie SN z dnia 2 maja 1922 r., 833/22, OSN K 1922, poz. 106.
• Orzeczenie SN z dnia 14 listopada 1922 r., 3040/22, OSN K 1922, poz. 262.
• Ajnenkiel A., Konstytucje Polski 1791–1997, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2001.
• Berezowski C., Powstanie państwa polskiego a orzecznictwo Sądu Najwyższego, „Gazeta Administracji i Policji Państwowej” 1924, nr 9–16.
• Berezowski C., Powstanie państwa polskiego w świetle prawa narodów, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008.
• Borowski W. M., Zasady prawa karnego, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa 1924.
• Borzdyński S., Obowiązywanie rosyjskiego kodeksu karnego z 1903 roku w polskim prawie karnym okresu międzywojennego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1980, nr 1, s. 35–43.
• Demidowicz T., Statut organiczny z 1832 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. M. Kallas, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990, s. 293–315.
• Ehrlich L., Prawo narodów, Księgarnia Stefana Kamińskiego, Kraków 1948.
• Grzybowski K., Historia państwa i prawa Polski, t. IV: Od uwłaszczenia do odrodzenia państwa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• Hubert S., Odbudowa państwa polskiego jako problemat prawa narodów, „Droga” 1934, nr 6, s. 548–551.
• Izdebski H., Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. M. Kallas, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990, s. 185–232 .
• Kallas M., Historia ustroju Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
• Kodeks karny obowiązujący tymczasowo w Rzeczypospolitej Polskiej na ziemiach b. zaboru rosyjskiego, oprac. W. Makowski, t. II: Część II–XIX k.k., Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1921.
• Koredczuk J., Zaborcze kodyfikacje prawa karnego materialnego w Polsce w okresie przejściowym w latach 1918–1932, [w:] Okresy przejściowe: ustrój i prawo, red. J. Przygodzki, E-Wydawnictwo Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2019, s. 151–162.
• Korobowicz A., Witkowski W., Historia ustroju i prawa polskiego (1772–1918), Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2002.
• Kumaniecki K., Zbiór najważniejszych dokumentów do powstania państwa polskiego, Księgarnia J. Czerneckiego, Kraków–Warszawa 1920.
• Liszt F. von, Lehrbuch des Deutschen Strafrechts, Verlag von I. Guttentag, Berlin 1914.
• Makowski J., Podręcznik prawa międzynarodowego, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1948.
• Makowski J., Zasady prawa międzynarodowego, Warszawa 1915.
• Mażewski L., Królestwo Polskie z punktu widzenia prawa wewnętrznego i prawa narodów, [w:] System polityczny, prawo, konstytucja i ustrój Królestwa Polskiego 1815–1830. W przededniu dwusetnej rocznicy powstania unii rosyjsko-polskiej, Wydawnictwo Von Borowiecky, red. L. Mażewski, Radzymin 2013, s. 77–90.
• Mażewski L., Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie z punktu widzenia prawa międzynarodowego, „Państwo i Prawo” 2014, z. 2, s. 61–71.
• Mażewski L., Oblany egzamin z polityki. O narodzinach, istnieniu i upadku państwa polskiego w latach 1806–1874, Wydawnictwo Von Borowiecky, Radzymin 2013.
• Rajzman H., Zdrada kraju w prawie polskim, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1948.
• Rostworowski M., Prawna geneza Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, Kraków 1915 (odbitka z „Głosu Narodu”).
• Roth P., Die Entstehung des polnischen Staates. Eine völkerrechtich-politische Untersuchung, O. Liebmann, Berlin 1926.
• Smyk G., Demontaż reform Wielopolskiego na tle reorganizacji administracji Królestwa Polskiego po powstaniu styczniowym, [w:] Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861–1862. W 150. Rocznicę reform margrabiego Aleksandra Wielopolskiego, red. L. Mażewski, Pracownia Wydawnicza „ElSet”, Olsztyn 2012, s. 138–188.
• Sondel J., Ius postliminii jako podstawa uznania ciągłości I i II oraz II i III Rzeczypospolitej, [w:] Na szlakach niepodległej. Polska myśl polityczna i prawna w latach 1918–1939, red. M. Marszał, M. Sadowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 21–30.
• Stankiewicz Z., Królestwo Polskie 1815–1863, [w:] Historia państwa i prawa Polski, t. III: Od rozbiorów do uwłaszczenia, red. J. Bardach, M. Senkowska-Gluck, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 168–468.
• Tagancew N., Kodeks karny (22 marca 1903 r.), cz. II–XIX (art. 73–407), tłum. J. Dąbrowo, R. Lobman, Księgarnia F. Hoesicka, Warszawa 1922.
• Uruszczak W., Suwerenność polskich organizmów państwowych w latach 1795–1848, „Problems of Economics and Law” 2020, nr 2.
• Ustawy karne tymczasowo obowiązujące w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie, t. 1: Kodeks karny z ustawami dodatkowymi wydanymi do dnia 1 września 1927, tezami z orzeczeń Sądu Najwyższego i skorowidzem, oprac. A. Mogilnicki, E.S. Rappaport, Warszawa 1928.
• Winiarski B., Ustrój polityczny ziem polskich w XIX wieku, Wydawnictwo „Fiszer i Majewski”, Poznań 1923.
• Wojciechowska J., Zdrada ojczyzny w polskim prawie karnym na tle porównawczym, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1978.

Identifiers

DOI

10.48269/2450-6095-sdpipp-26-008

Biblioteka Nauki

40033671