Law and Collective Memory in the Service of Illiberalism. Through the Looking-Glass: Transformation or a Reactionary Revolution?

• Authors: Mirosław Michał Sadowski

Title variants

PL

Prawo oraz pamięć zbiorowa w służbie illiberalizmu. Po drugiej stronie lustra: transformacja czy reakcyjna rewolucja?

Abstracts

PL

Druga dekada dwudziestego pierwszego wieku to czas głębokich przemian w Europie Środkowej, w szczególności w Polsce i na Węgrzech. Państwa przedstawiane niegdyś jako modelowe demokracje liberalne przeszły na drugą stronę lustra, zmieniając się w swoje illiberalne odbicia. Czy był to proces transformacji, czy też może rewolucji – w tym wypadku reakcyjnej – jak twierdzą niektórzy badacze? Celem artykułu jest pochylenie się nad przemianami w regionie, ze zwróceniem szczególnej uwagi na prawo oraz pamięć zbiorową, które zostały zmienione w narzędzia illiberalnych zmian. We wstępie autor przedstawia tło transformacji, krótko przybliżając kwestię praworządności w regionie. Pierwsza część artykułu poświęcona jest niedawnym zmianom w Polsce i na Węgrzech – koncentruje się na roli, jaką odegrały w nich konstytucyjne niedoskonałości. W drugiej części artykułu autor skupia się na samym procesie zmian, pokazując, w jaki sposób liberalne mechanizmy prawne (np. trybunały konstytucyjne, parlamentarne regulaminy i reguły postępowania) zostały przejęte, a następnie ponownie wykorzystane w illiberalnym systemie. Trzecia część artykułu dotyczy roli, jaką w procesie obecnych przemian odgrywa pamięć zbiorowa – autor pokazuje, w jaki sposób illiberalne państwa używają różnorodnych metod, od zmian nazw ulic po wprowadzanie tzw. praw pamięci (memory laws), w celu promowania konkretnej wizji przeszłości w społeczeństwie. Konkludując, autor stawia tytułowe pytanie, zastanawiając się, czy podróż na drugą stronę lustra była dla Polski i Węgier transformacją czy też rewolucją.

EN

The past decade has seen profound changes take place in Central Europe, notably in Poland and Hungary. Countries once hailed as model liberal democracies have travelled through the looking glass, turning into their own illiberal reflections. Was it a transformation, or a revolution, a reactionary one, as some researchers argue? The purpose of this paper is to analyse these changes in the region, with a special focus on law and collective memory, which have been in a way turned into the instruments of the illiberal transition. In the introductory part of the paper the author provides the background of the transformation, briefly outlining the question of the rule of law in the region. The first part of the paper is devoted to the legal causes of the recent changes in Poland and Hungary, with the role played by their defective constitutions highlighted. In the second part of the paper the author focuses on the process of changes itself, showing how liberal legal mechanisms (e.g. constitutional tribunals, rules of parliamentary proceedings) were in a way highjacked and reemployed to serve the new illiberal system. The third part of the paper is devoted to the role played by collective memories in the current changes, with the author showing how the illiberal state uses a variety of methods, from renaming the streets to implementing memory laws, to foster certain version of the social perceptions of the past. Ultimately, in the concluding remarks the author poses the eponymous question pondering whether the journey through the looking glass was more of a transformation or a revolution for Poland and Hungary.

Keywords

EN

illiberalism; Poland; Hungary; collective memory; memory policies

PL

Polska; Węgry; pamięć zbiorowa; polityka pamięci; illiberalizm

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Krakowskie Studia Międzynarodowe
• Year: 2021
• Issue: 1
• Pages: 107-128

Dates

published

2021

Contributors

author

Mirosław Michał Sadowski

• McGill University, Montréal

References

• “25 maja 1997 r. Referendum konstytucyjne”, 25.05.2016, Interia.pl, https://nowahistoria,interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-25-maja-1997-r-referendumkonstytucyjne,nId,2207514 [accessed: 6.08.2018].
• Ash T.G., “Central Europe: The Present Past”, 13.07.1995, New York Review of Books, https://www.nybooks.com/articles/1995/07/13/central-europe-the-present-past [accessed: 30.09.2019].
• Ash T.G., “Ten Years After”, 18.11.1999, The New York Review of Books, https://nybooks.com/articles/1999/11/18/ten-years-after [accessed: 6.08.2018].
• Baca-Pogorzelska K., “Art. 7, czyli Polska i Węgry trafiają do oślej ławki”, 26.06.2018, Gazeta Prawna, https://www.gazetaprawna.pl/artykuly/1151538,wysluchanie-polski-w-brukseli-w-sprawie-wszczecia-procedury-art-7-bez-rewelacji.html [accessed:6.08.2018].
• Bánkuti M., Halmai G. and Scheppele K.L., “Hungary’s Illiberal Turn: Disabling the Constitution”, Journal of Democracy 2012, Vol. 23, No. 3, 138–146.
• Blokker P., New Democracies in Crisis? A Comparative Constitutional Study of the Czech Republic, Hungary, Poland, Romania and Slovakia, Oxon: Routledge 2014.
• Bozóki A., “Occupy the State: The Orbán Regime in Hungary”, Journal of Contemporary Central and Eastern Europe 2011, Vol. 19, No. 3, pp. 649–663.
• Bozóki A., “The Illusion of Inclusion: Configurations of Populism in Hungary”, EUI Working Paper SPS 2012/06, pp. 5–30.
• “Dr Bonikowska o skardze Polski do TSUE”, 11.03.2021, PolskieRadio24, https://www. polskieradio24.pl/130/5925/Artykul/2695070,Werdykt-bedzie-najwczesniej-zakilka-miesiecy-Dr-Bonikowska-o-skardze-Polski-do-TSUE [accessed: 11.03.2021].
• Grossman C. et al., “Constitutional “Refolution” in the Ex-Communist World: The Rule of Law”, American University International Law Review 1997, Vol. 12, No. 1, pp. 45–143.
• Hajdu P., “The memory of national literature in Budapest city centre”, Neohelicon 2014, Vol. 41, pp. 43–50.
• “Kluby i koła w Sejmie II kadencji”, Sejm RP, http://www.sejm.gov.pl/archiwum/kluby/ kadencja2/kluby.htm [accessed: 29.10.2019].
• Kornai J., “Hungary’s U-Turn: Retreating from Democracy”, Journal of Democracy 2015, Vol. 26, No. 3, pp. 34–48.
• “Kornel Morawiecki w Sejmie: Nad prawem jest dobro Narodu! «Prawo, które nie służy narodowi to bezprawie!» Reakcja? Owacja na stojąco”, 26.11.2015, wPolitce.pl, https://wpolityce.pl/polityka/273101-kornel-morawiecki-w-sejmie-nad-prawem-jestdobro-narodu-prawo-ktore-nie-sluzy-narodowi-to-bezprawie-reakcja-owacja-nastojaco-wideo [accessed: 29.10.2019].
• Krastev I., “How liberalism became ‘the god that failed’ in Eastern Europe”, The Guardian, 24.10.2019, https://www.theguardian.com/world/2019/oct/24/westernliberalism-failed-post-communist-eastern-europe [accessed: 29.10.2019].
• Krupa-Dąbrowska R., “Dekomunizacja ulic – co jest symbolem komunizmu”, 22.03.2019, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/W-sadzie-i-urzedzie/303229943-Dekomunizacjaulic---co-jest-symbolem-komunizmu.html [accessed: 29.10.2019].
• Kryszkiewicz M., “Długie wakacje TK. Jest wyznaczanych coraz mniej rozpraw”, 1.10.2019, Gazeta Prawna, https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1432580,tkrozprawa-publikacja-ogloszenie-orzeczenia-przylebska.html [accessed: 29.10.2019].
• Kulisy powstania konstytucji z 1997 roku [video], 2011, Dzień dobry TVN, https://dziendobry.tvn.pl/wideo,2064,n/kulisy-powstania-konstytucji-z-1997-roku,11284.html [accessed: 6.08.2018].
• “«Lex TVN»: Prezydent Andrzej Duda zawetował nowelizację ustawy o radiofonii i telewizji”, 27.12.2021, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/polityka/art19232471-lextvn-prezydent-andrzej-duda-zawetowal-nowelizacje-ustawy-o-radiofonii-i-telewizji [accessed: 30.12.2021].
• Łukaszewicz A., “Minister sprawiedliwości nie odwoła prezesa sądu bez opinii KRS i kolegium sądu”, 22.05.2018, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/Sedziowie-i-sady/305229936-Minister-sprawiedliwosci-nie-odwola-prezesa-sadu-bez-opinii-KRS-ikolegium-sadu.html [accessed: 29.10.2019].
• “Minister sprawiedliwości znowu Prokuratorem Generalnym?”, 31.01.2016, Polskie Radio24, https://www.polskieradio24.pl/7/4400/Artykul/1577089,Minister-sprawiedliwosci-znowu-Prokuratorem-Generalnym-Publicysci-oceniaja [accessed: 29.10.2019].
• Müller J.-W., “Homo Orbánicus”, The New York Review of Books, 5.04.2018, https://www.nybooks.com/articles/2018/04/05/homo-orbanicus-hungary [accessed: 29.10.2019].
• “Najważniejsze przepisy nowelizacji ustawy o TK w punktach”, 28.12.2015, TVN24, https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/nowelizacja-ustawy-o-tk-najwazniejszezmiany-w-punktach,605298.html [accessed: 29.10.2019].
• “Nocne głosowania w Sejmie, ustawy przyjmowane migiem”, 26.04.2019, Gazeta.pl, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114884,24701571,nocne-glosowania-w-sejmie-ustawy-przyjmowane-migiem-dwoje.html [accessed: 29.10.2019].
• “Opinie o działalności Sejmu, Senatu i prezydenta”, CBOS. Komunikat z Badań 2019,No. 24, https://cbos.pl/PL/publikacje/raporty/open_file.php?url=2019/K_024_19.PDF&tytul=Opinie+o+dzia;322;alno;347;ci+Sejmu,+Senatu+i+prezydenta [accessed:11.02.2021].
• “Orlen właścicielem Polska Press. Sfinalizowano transakcję przejęcia, 2.03.2021, Bankier.pl, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Orlen-wlascicielem-Polska-PressSfinalizowano-transakcje-przejecia-8066621.html [accessed: 30.12.2021].
• Palonen E., “Millennial politics of architecture: myths and nationhood in Budapest”, Nationalities Papers 2013, Vol. 41, No. 4, pp. 536–551.
• Pech L. and Scheppele K.L., “Illiberalism Within: Rule of Law Backsliding in the EU”, Cambridge Yearbook of European Legal Studies 2017, Vol. 19, pp. 3–47, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3009280 [accessed: 6.08.2018].
• “Prezes PiS: naszym celem jest budowa polskiej wersji państwa dobrobytu”, 22.09.2019, Polskie Radio24, https://www.polskieradio24.pl/5/1222/Artykul/2371707,PrezesPiS-naszym-celem-jest-budowa-polskiej-wersji-panstwa-dobrobytu [accessed:29.10.2019].
• “Prezydent zmienia sądownictwo”, 2017, TVN24, https://www.tvn24.pl/raporty/sadnajwyzszy-i-krs-zmiany-w-sadownictwie-wedlug-pis-i-prezydenta,1198 [accessed:29.10.2019].
• Przyjdzie dzień, że w Warszawie będzie Budapeszt, 2011, TVN24, https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/przyjdzie-dzien-ze-w-warszawie-bedzie-budapeszt,186922.html [accessed: 29.10.2019].
• “Repolonizacja mediów. PiS chce wprowadzić przepisy, jakie mają Francja i Niemcy”,21.06.2019, Salon24, https://www.salon24.pl/newsroom/964871,repolonizacjamediow-pis-chce-wprowadzic-przepisy-jakie-maja-francja-i-niemcy [accessed:29.10.2019].
• Sadowski M.M., “Collective Memory and Historical Determinacy: The Shaping of the Polish Transition”, [in:] Central and Eastern European Socio-Political and Legal Transition Revisited, eds. B. Fekete and F. Gárdosz-Orosz, Frankfurt am Main: Peter Lang 2018, pp. 175–191. (Central and Eastern European Forum for Legal, Political, and Social Theory Yearbook, Vol. 7).
• Sadowski M.M., “Central Europe in the Search of (Lost) Identity. The Illiberal Swerve”, [in:] Constitutional Identities in Central and Eastern Europe, ed. A. Mercescu, Frankfurt am Main: Peter Lang 2020, p. 173–193 (Central and Eastern European Forum for Legal, Political, and Social Theory Yearbook, Vol. 8).
• Sadowski M.M., “City as a Locus of Collective Memory. Streets, Monuments and Human Rights”, Zeitschrift für Rechtssoziologie – The German Journal of Law and Society 2021, Vol. 40, No. 1–2, pp. 209–240.
• “Sejm w ekspresowym tempie przegłosował nowelizację ustawy o IPN”, 27.06.2018, TVN24, https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/nowelizacja-ustawy-o-ipnprzeglosowana,849046.html [accessed: 29.10.2019].
• Siedlecka E., “Platforma psuje Trybunał Konstytucyjny”, 29.05.2015, Gazeta Wyborcza,http://wyborcza.pl/1,75968,18010846,Platforma_psuje_Trybunal_Konstytucyjny.html?disableRedirects=true [accessed: 29.10.2019].
• Sitter N., “Absolute Power? Hungary Twenty Years after the Fall of Communism”, [in:] 20 Years since the Fall of the Berlin Wall, eds. E. Bakke and I. Peters, Cambridge:Intersentia 2011, pp. 249–268.
• Słowik P., “Bezprawie w Sądzie Najwyższym. Sędziowie nie chcą ujawnić wyciągów ze służbowych kart”, 8.02.2017, Dziennik, http://www.sejm.gov.pl/archiwum/kluby/kadencja2/kluby.htm [accessed: 6.08.2018].
• “Społeczne oceny wymiaru sprawiedliwości”, CBOS. Komunikat z Badań 2017, No. 31, https://cbos.pl/PL/publikacje/raporty/open_file.php?url=2017/K_031_17.PDF&tytul=Spo%C5%82eczne%20oceny%20wymiaru%20sprawiedliwo%C5%9Bci [accessed: 6.08.2018].
• Szułdrzyński M., “Prezes woli pozostawić aborcję w TK”, 10.07.2018, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/Analizy/180719958-Szuldrzynski-Prezes-woli-pozostawicaborcje-w-TK.html [accessed: 29.10.2019].
• Szułdrzyński M., “Sukces Polski: UE bez relokacji uchodźców. Tylko co dalej?”, 29.06.2018, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/Unia-Europejska/180629260-SukcesPolski-UE-bez-relokacji-uchodzcow-Tylko-co-dalej.html [accessed: 6.08. 2018].
• Śmiłowicz P., “Przydatny «spór o krzesło»”, 20.05.2009, Newsweek, https://www. newsweek.pl/opinie/przydatny-spor-o-krzeslo/ssvps9j [accessed: 29.10.2019]. Tamanaha B.Z., On the Rule of Law. History, Politics, Theory, Cambridge: Cambridge University Press 2000.
• Tartakoff L.Y., “Religion, Nationalism, History, and Politics in Hungary’s New Constitution”, Global Society 2012, Vol. 49, No. 4, pp. 360–366.
• Trudnowski P., “Szaleństwo produkcji prawa trwa. 5 pomysłów jak je zatrzymać”, 27.07.2017, Klub Jagielloński, https://klubjagiellonski.pl/2017/07/27/szalenstwoprodukcji-prawa-trwa-5-pomyslow-jak-je-zatrzymac [accessed: 29.10.2019].
• “Ustawa o Radzie Mediów Narodowych już obowiązuje”, 7.07.2016, Sejm RP, www. sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/komunikat.xsp?documentId=D49AF4B1166B6550C1257FE100489A92 [accessed: 29.10.2019].
• Walker S., “‘Dark day for freedom’: Soros-affiliated university quits Hungary”, 3.12.2018, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2018/dec/03/darkday-freedom-george-soros-affiliated-central-european-university-quits-hungary [accessed: 29.10.2019].
• Walker S., “Hungarians remember Imre Nagy, hero of ‘56, as Orban tightens grip”16.06.2019, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2019/jun/16/ hungarians-remember-imre-nagy-hero-of-56-as-orban-tightens-grip [accessed:29.10.2019].
• “Weszła w życie nowelizacja ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa”, 17.01.2018, Polsat News, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2018-01-17/weszla-w-zycienowelizacja-ustawy-o-krajowej-radzie-sadownictwa [accessed: 29.10.2019].
• Wrzos M., “Media PiS. Narodowa TVP «dobrej zmiany»”, 10.10.2019, Onet.pl, https:// wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/podsumowanie-rzadow-pis-tvp-jacka-kurskiego/ t700495 [accessed: 29.10.2019].
• “Wybory parlamentarne 2015. PKW podała ostateczne wyniki”, 27.10.2015, Onet.pl, https://wiadomosci.onet.pl/kraj/wybory-parlamentarne-2015-pkw-podala-ostatecznewyniki/zqe59j [accessed: 29.10.2019].
• Zagórski S., “Roman Giertych: PiS jest jak Sanacja”, 1.09.2017, Twoja Historia, https://twojahistoria.pl/2017/09/01/roman-giertych-pis-jest-jak-sanacja-analogie-saprzerazajace [accessed: 29.10.2019].
• Zakrzewski R., “PiS przerabia Muzeum II Wojny Światowej”, Gazeta Wyborcza, http://wyborcza.pl/7,75968,22593766,pis-przerabia-muzeum-ii-wojny-swiatowej.html [accessed: 29.10.2019].

Identifiers

DOI

10.48269/2451-0610-ksm-2021-1-003

Biblioteka Nauki

2029583