Manipulacja, perswazja i socjotechnika jako formy wywierania wpływu

• Authors: Marcin Konieczny

Title variants

EN

Manipulation, persuasion and social engineering as forms of influence

Abstracts

EN

Manipulation is perceived as a strategy to direct human behavior or as a method of influencing people by hiddenly shaping their consciousness without their explicit will or knowledge. This study aims to present subtle differences in meaning between the concepts of manipulation, persuasion and social engineering. The author’s task is to demonstrate that a wide spectrum of influence tools is perceived and defined differently by individual scientific disciplines. They are interpreted differently by linguists, differently by sociologists, and still differently by psychologists. In the article, the author also presents selected techniques and types of manipulation and proves that there are those that harm the recipients, but there are also those in which the manipulator has no bad intentions. The presented analyzes show that influencing others has many forms and differs in terms of techniques, goals, intentions and effects in shaping attitudes and behaviors. As a rule, the manipulator seeks to gain benefits at the expense of the manipulated person. This approach refers to the phenomenon of psychomanipulation, popular in the field of psychology, while omitting its legal aspect. Meanwhile, we should not forget about an equally important issue, i.e. criminal liability for manipulation, understood as an action harmful to the victim and highly unethical. The presentation of legal aspects therefore seems significant for all issues related to the presented phenomena.

PL

Manipulację postrzega się jako strategię kierowania ludzkimi zachowaniami lub też jako metodę wpływania na ludzi przez ukryte kształtowanie świadomości bez ich wyraźnej woli i wiedzy. Niniejsze opracowanie ma na celu zaprezentowanie subtelnych różnic znaczeniowych między pojęciami manipulacji, perswazji i socjotechniki. Zadaniem podjętym przez autora jest wykazanie, że szerokie spektrum narzędzi wpływu jest różnie postrzegane i definiowane przez poszczególne dyscypliny naukowe. Inaczej interpretowane są przez językoznawców, inaczej przez socjologów, a jeszcze inaczej przez psychologów. W artykule autor przedstawia również wybrane techniki i rodzaje manipulacji oraz dowodzi, że są wśród nich takie, które szkodzą odbiorcom, ale są również takie, w przypadku których manipulujący nie ma złych intencji. Z przedstawionych analiz wynika, że wywieranie wpływu na innych ma wiele form i różni się pod względem technik, celów, intencji oraz skutków w sferze kształtowania postaw i zachowań. Co do zasady, manipulator dąży do osiągnięcia korzyści kosztem osoby manipulowanej. Takie ujęcie nawiązuje do popularnego w dziedzinie psychologii zjawiska psychomanipulacji, z jednoczesnym pominięciem jego aspektu prawnego. Tymczasem nie należy zapominać o kwestii równie ważnej, czyli odpowiedzialności karnej za manipulację, pojmowaną jako działanie szkodliwe dla ofiary i wysoce nieetyczne. Przedstawienie aspektów prawnych wydaje się zatem znaczące dla całości zagadnień związanych z przedstawianymi zjawiskami.

Keywords

PL

manipulacja; socjotechnika; perswazja; narzędzia manipulacji

EN

manipulation; social engineering; persuasion; manipulation tools

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Studia Prawnicze: rozprawy i materiały
• Year: 2023
• Volume: 33
• Issue: 2
• Pages: 153-177

Dates

published

2023

Contributors

author

Marcin Konieczny

• Akademia Policji w Szczytnie

References

• Aksman J., Wpływ, perswazja, propaganda, manipulacja – próba uporządkowania pojęć, [w:] Manipulacja – pedagogiczno-społeczne aspekty, cz. 1, Interdyscyplinarne aspekty manipulacji, red. eadem, Kraków 2010, s. 13–22.
• Bralczyk J., Manipulacja językowa, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów. Nowa edycja, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków 2012.
• Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, tłum. B. Wojciszke, Gdańsk 2007.
• Coulter R.H., Cotte J., Lunt Moore M., Believe It Or Not. Persuasion, Manipulation and Credibility of Guilt Appeals, „NA – Advances in Consumer Research” 1999, vol. 26, s. 288–294.
• Franke M., Rooij van R., Strategies of Persuasion, Manipulation and Propaganda. Psychological and Social Aspects, [w:] Models of Strategic Reasoning. Logics, Games, and Communities, eds J. van Benthen, S. Ghoshn, R. Verbrugge, Heidelberg 2015, s. 255–291.
• Grodziński E., Język jako narzędzie manipulacji, „Poradnik Językowy” 1983, z. 7, s. 397–401.
• Habermas J., Teoria działania komunikacyjnego, t. 1, Racjonalność działania a racjonalność społeczna, tłum. A.M. Kaniowski, Warszawa 2022.
• Kamińska-Szmaj I., Propaganda, perswazja, manipulacja – próba uporządkowania pojęć, [w:] Manipulacja w języku, red. P. Krzyżanowski, P. Nowak, Lublin 2004, s. 13–27.
• Kizińczuk S., Manipulacja, perswazja czy magia? Poznaj niesamowitą moc słowa, myśli i wiary i dowiedz się, jak ją wykorzystać, Gliwice 2008.
• Kliś M., Kształtowanie się pojęcia „manipulacja”, [w:] Manipulacja – pedagogiczno-społeczne aspekty, cz. 1, Interdyscyplinarne aspekty manipulacji, red. J. Aksman, Kraków 2010, s. 23–32.
• Kłoskowska A., Teoria socjologiczna Pierre’a Bourdieu, [w:] P. Bourdieu, J.C. Passeron, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, tłum. E. Neyman, Warszawa 1990, s. 7–41.
• Koblewska J., Szkoła i środki masowego oddziaływania, Warszawa 1967.
• Levy G., Barreda I.M. de, Razin R., Persuasion with Correlation Neglect. A full Manipulation Result, „American Economic Review: Insights” 2022, vol. 4, no. 1, s. 123–138.
• Manipulacja (hasło), [w:] Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
• Mirski A., Percepcja różnych rodzajów manipulacji, [w:] Manipulacja – pedagogiczno- społeczne aspekty, cz. 1, Interdyscyplinarne aspekty manipulacji, red. J. Aksman, Kraków 2010, s. 83–98.
• Mlicki M.K., Niektóre dylematy socjotechniki, „Studia Socjologiczne” 1981, nr 1.
• Mlicki M.K., Socjotechnika. Zagadnienia etyczne i prakseologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986.
• Pawełczyk P., Socjotechniczne aspekty gry politycznej, Poznań 2007.
• Pisarek W., O perswazji słów kilka, [w:] Sztuka perswazji. Socjologiczne, psychologiczne i lingwistyczne aspekty komunikowania perswazyjnego, red. R. Garpiel, K. Leszczyńska, Kraków 2004.
• Pratkanis A.R., Aronson E., Wiek propagandy. Używanie i nadużywanie perswazji na co dzień, tłum. J. Radzicki, M. Szuster, Warszawa 2022.
• Pucek Z., Manipulacja a wytwarzanie ładu społecznego, [w:] Manipulacja – pedagogiczno-społeczne aspekty, cz. 1, Interdyscyplinarne aspekty manipulacji, red. J. Aksman, Kraków 2010, s. 33–46.
• Rohach O., Rohach I., Manipulation and Persuasion in Business Advertising, „Research Trends in Modern Linguistics and Literature” 2021, vol. 4, s. 47–61.
• Rudniański J., Elementy prakseologicznej teorii walki, Warszawa 1983.
• Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2002.
• Szymanek K., Perswazja – wróg czy sprzymierzeniec prawdy?, [w:] Via communicandi. Przełom komunikacyjny a filozoficzna idea konsensu, red. B. Sierocka, Wrocław 2003.
• Tokarz M., Manipulacje komunikacyjne w praktyce: przesłuchanie podejrzanego, [w:] Via communicandi. Przełom komunikacyjny a filozoficzna idea konsensu, red. B. Sierocka, Wrocław 2003.
• Warchala J., Komunikacja perswazyjna, czyli kilka uwag o retoryczności, prawdomówności i zaufaniu, [w:] Kultura i język mediów, red. M. Tanaś, Kraków 2007, s. 121–134.
• Warecki W., Warecki M., Słowo o manipulacji, czyli krótki podręcznik samoobrony, Warszawa 2005.
• Wieczorek-Tomaszewska M., Nowe media. Komunikacyjna funkcja obrazu, [w:] Komputer w edukacji, red. J. Morbitzer, Kraków 2007, s. 269–277.
• Witkowski T., Psychomanipulacje. Jak je rozpoznawać i jak sobie z nimi radzić, Wrocław 2000.
• Wizerunek (hasło), [w:] M. Pacholski, A. Słaboń, Słownik pojęć socjologicznych, Kraków 1997, s. 60.
• Wróbel A., Wychowanie a manipulacja, Kraków 2006.

Identifiers

DOI

10.48269/2451-0807-sp-2023-2-006

Biblioteka Nauki

27324469