Duchowieństwo Kościoła katolickiego na Warmii i Mazurach wobec wyborów do Sejmu PRL I kadencji z 26 października 1952 r. w ocenie aparatu bezpieczeństwa

• Authors: Robert Syrwid

Title variants

EN

The clergy of the Catholic Church in Warmia and Mazury in the presence of the elections to the Sejm of the People’s Republic of Poland for the first term of 26 October 1952 as assessed by the security apparatus

Abstracts

EN

This article presents an assessment by the security apparatus of the attitudes of the clergy of the Catholic Church in the Olsztyn province towards the election campaign and the elections to the Sejm of the Polish People’s Republic of the first term of 26 October 1952. The analysis was made on the basis of a document prepared by the employees of Department V of the Voivodeship Office of Public Security in Olsztyn for the needs of Department V of the Ministry of Public Security in Warsaw. It contains selected characteristics of lay and religious clergy, as well as general characteristics of female and male religious orders – drawn up in terms of their attitude to participation in the electoral act. In the presented material – with its dichotomous division into “positive” and “hostile” clergy – the information on the behavior of the so-called “patriotic priests” and on the repressions applied to the clergy contesting the progressing process of Stalinisation of the state system is of particular importance.

PL

W artykule przedstawiono ocenę postaw duchownych Kościoła katolickiego na terenie województwa olsztyńskiego wobec kampanii wyborczej i wyborów do Sejmu PRL I kadencji z 26 października 1952 r., dokonaną przez aparat bezpieczeństwa. Analizie został poddany dokument opracowany przez pracowników Wydziału V Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie na potrzeby Wydziału V Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. Zostały w nim zamieszczone wybrane charakterystyki duchownych świeckich i zakonnych, jak i ogólne zakonów żeńskich i męskich – sporządzone pod kątem ich stosunku do udziału w akcie wyborczym. W prezentowanym materiale – przy zastosowanym w nim dychotomicznym podziale na kler „pozytywny” i „wrogi” – istotne znaczenie posiadają zwłaszcza informacje o zachowaniach tzw. księży-patriotów oraz dotyczące represji zastosowanych wobec duchownych kontestujących postępujący proces stalinizacji systemu ustrojowego państwa.

Keywords

PL

Kościół katolicki; stalinizm; Warmia i Mazury; aparat bezpieczeństwa; wybory parlamentarne w 1952 r

EN

Catholic Church; Stalinism; Warmia and Mazury; security apparatus; parliamentary elections in 1952

• Publisher: Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
• Journal: Komunikaty Mazursko-Warmińskie
• Year: 2022
• Volume: 318
• Issue: 3
• Pages: 434-460

Dates

published

2022

Contributors

author

Robert Syrwid

• Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Polska

References

• Instytut Pamięci Narodowej Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie
• – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1954-1990. Wybory do Sejmu 1947-1952. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Departament IV. Akcje bieżące. Wybory i konstytucja [PRL]. Mat[eriały] kleru i S[łużby] B[ezpieczeństwa] dot[yczące] wyborów do Sejmu za lata 1947 [i] 1952, w[edług] województw.
• Dyskusja kleru nad projektem Konstytucji [PRL] z 1952 r. (mat. operacyjne), Materiały operacyjne dot[yczące] udziału księży w akcji wyborczej 1952. Olsztyn – AIPN BU, sygn. 01283/529/D
• – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1954-1990. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Wybory – Materiały Rady Państwa i Gabinetu Ministra Bezpieczeństwa Publicznego 1952 – AIPN BU, sygn. 00231/86, t. 91.
• – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Gabinet Ministra BP. WUBP Olsztyn. Materiały dotyczące wyborów 1952 r.– AIPN BU, sygn. 00231/86, t. 104.
• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku.
• – Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie [1945] 1983-1990. Materiały dotyczące wyborów do Sejmu [w] 1952 r. na terenie woj. olsztyńskiego – AIPN Bi, sygn. 087/170.
• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej: 1946, 1950, 1951.
• Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 1952.
• Dziennik Urzędowy Ministerstwa Skarbu: 1949.
• „Monitor Polski” 1952.
• Rocznik Statystyczny 1950, Warszawa 1951.
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1950–1952. Taktyka, strategia, metody, wybór i oprac. A. Dudek, A. Paczkowski, Warszawa 2000.
• Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945–1953, wybór i oprac. A. Dziurok, J. Mirecki, F. Musiał, Kraków–Katowice 2012.
• Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000, cz. 1,red. P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki, Marki 2003.
• Raina Peter, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1. Lata 1945–1959, Poznań 1994.
• Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski w dokumentach aparatu bezpieczeństwa PRL (1953–1956), wydał i oprac. B. Piec, Warszawa 2001.
• Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 3: 1953–1956, red. I. Czarcińska, A. Gałka, Warszawa 2018.
• „Głos Olsztyński” 1952.
• „Debata. Miesięcznik regionalny” 2020.
• „Słowo Powszechne” 1952.
• „Tygodnik Powszechny” 1952.
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. t. 1. 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. t. 2. 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
• Bankowicz Bożena, Ruch księży-patriotów 1949–1955, czyli „koń trojański” w polskim Kościele katolickim, w: B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.
• Bielawny Krzysztof, Wierni Kościoła rzymskokatolickiego pogranicza polsko-niemieckiego na przykładzie parafii Białuty w XX w., „Studia Ełckie” 2011, t. 13.
• Brewczyński Sławomir, Ks. Adalbert (Wojciech) Zink. Rządca diecezji warmińskiej w latach 1951–1953, Olsztyn 2006.
• Brzozowski Janusz, Na fundamencie męczenników. Misyjne Seminarium Duchowne Księży Werbistów w Pieniężnie 1948–2008, Pieniężno 2010.
• Cor dioecesis. 450 lat Warmińskiego Seminarium Duchownego „Hosianum” (1565–2015), red. A. Kopiczko, P. Rabczyński, Olsztyn 2015.
• Dominiczak Henryk, Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990, Warszawa 2000.
• Dudek Antoni, Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
• – Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
• Fijałkowska Barbara, Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. 1. 1944–1956, Olsztyn 1999; t. 2. cz.1. 1956–1963, Olsztyn 2000; t. 2. cz. 2. 1964–1970, Olsztyn 2001.
• Fox Ulrich, Erzpriester Maximilian Tarnowski Seelsorger im Deutschen Reich und in Volkspolen, „Zeitschrift für die
• Geschichte und Altertumskunde Ermlands“ 2012, t. 56.
• Kopiczko Andrzej, Chrzanowski Stanisław, w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t.1, Warszawa 2002.
• – Duchowieństwo katolickie w diecezji warmińskiej w latach 1821–1945, cz. 2: Słownik, Olsztyn 2003.
• – Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1945–1992, cz. 2: Słownik, Olsztyn 2007.
• – Duchowieństwo katolickie w diecezji warmińskiej w latach 1945–1992. cz. 1.: Studium prozopograficzne, Olsztyn 2009.
• – Granitowski Józef (1911–1982), w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t.1, Warszawa 2002.
• – Hipsz Wacław, w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, t. 3, red. J. Myszor, Warszawa 2006.
• – Jakubassa Leonard Franciszek (1911–1993), w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002.
• – Jestadt Jan Jakub (1917–1974), w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 3, Warszawa 2006.
• – Kościoły i kaplice w Olsztynie, Olsztyn 2000.
• – Kościół warmiński a polityka wyznaniowa po II wojnie światowej, Olsztyn 1996.
• – Masłowski Nikodem, w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002.
• – Represje wobec duchowieństwa katolickiego w diecezji warmińskiej w okresie stalinowskim (1947–1954), „Echa Przeszłości” 2004, t. 5.
• – Rządca diecezji warmińskiej ks. Wojciech Zink a władze partyjno-państwowe (1951–1953). Zarys problematyki, „Studia Elbląskie” 2019, t. 20.
• – Sobieszczyk Stanisław (1913–2001), w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 3, Warszawa 2006.
• – Zink Wojciech (Adalbert) (1902–1969), w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002.
• Korejwo Mariusz Tomasz, Długie życie Juliusza Malewskiego: cz. 1, „Debata” 2020, nr 1; cz. 2, „Debata” 2020, nr 2;cz. 3, „Debata” 2020, nr 3; cz. 4, „Debata” 2020, nr 4.
• – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację na Warmii i Mazurach w latach 1949–1990, Olsztyn–Białystok–Warszawa 2017.
• Kropacz-Szydłowska Magdalena, Od Ekspozytury Polskiego Radia do Radia Olsztyn S.A., Z dziejów olsztyńskiej radiofonii, Olsztyn 2012.
• Łukaszewicz Bohdan, Polskie Stronnictwo Ludowe na Warmii i Mazurach w latach 1945–1947, Olsztyn 1991.
• Mirek Agata, Ustawa o przejęciu dóbr „martwej ręki” – zamach na życie zakonne w Polsce?, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2003, t. 36, z. 1.
• Nadolny Anastazy, Słownik biograficzny kapłanów wyświęconych w latach 1921-1945 pracujących w diecezji chełmińskiej, Pelplin 2021.
• Osękowski Czesław, Referendum 30 czerwca 1946 roku w Polsce, Warszawa 2000.
• – Wybory do sejmu z 19 stycznia 1947 roku w Polsce, Poznań 2000.
• Pietrzykowski Jan, Działalność salezjanów w diecezji warmińskiej w latach 1946–1992, w: Serwus Sanctae Hedvigis Fidelis. Księga dedykowana księdzu Antoniemu Kiełbasie SDS, red. J. Swastek, M. Piela, Wrocław 2011.
• – Salezjanie w Polsce 1945–1989, Warszawa 2007.
• Piotrowski Mirosław, Iwanicki Aleksander, w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002.
• Raina Peter, Kardynał Wyszyński. Losy więzienne, Warszawa 1993.
• Romanow Zenon, Polityka władz polskich wobec ludności rodzimej ziem zachodnich i północnych w latach 1945-1960, Słupsk 1999.
• Rusecki Innocenty M., Niedrowski Wacław, w: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 2, Warszawa 2003.
• Siedziako Michał, Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952-1989), Warszawa 2018.
• Skobelski Robert, Przebieg ogólnonarodowej dyskusji nad projektem konstytucji PRL w 1952 r. na ziemiach zachodnich i północnych Polski „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2001, t. 3.
• – Kto pragnie Polski silnej i szczęśliwej – głosuje na kandydatów Frontu Narodowego”. Wybory do Sejmu PRL z 26 października 1952 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 2 (28).
• Stefaniak Janusz, Duchowieństwo polskie wobec Apelu Sztokholmskiego z roku 1950, „Teki Archiwalne” 2000, t. 5 (27).
• Stosunki między państwem a Kościołem rzymskokatolickim w czasach PRL, red. A. Chojnowski, M. Kula, Warszawa 1998.
• Syrwid Robert, „O konieczności i celowości represji świadczy wynik wyborów”. Aparat bezpieczeństwa w „akcji wyborczej” i wyborach do Sejmu PRL I kadencji 26 października 1952 r. na Warmii i Mazurach świetle sprawozdania ppłk. Franciszka Szlachcica szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2021, nr 1.
• – „Ponieśmy więc projekt Konstytucji w masy…”. Przebieg i ocena pierwszego etapu „dyskusji” nad projektem Konstytucji PRL (luty-marzec 1952) w świetle materiałów Wydziału Propagandy KW PZPR w Olsztynie, „Polska 1944/45-1989. Studia i materiały” 2015, t. 13.
• Szorc Alojzy, Kopiczko Andrzej, Wyższe Seminarium Duchowne „Hosianum”. Zarys dziejów, Olsztyn 1995.
• Śliwińska Barbara Gerarda, Dzieje Zgromadzenia Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w latach 1571–1772, t. 1, Olsztyn 1998.
• Ślusarczyk Jacek, Ruch Obrońców Pokoju w latach 1948–1989.Kompendium, Warszawa1996.
• Tryniszewski Eugeniusz, Juliusz Malewski (29 marca 1899 – 29 grudnia 1981), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1987, nr 1.
• Twarze olsztyńskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Olsztynie. Informator personalny, red. P. Kardela, Białystok 2007.
• Tyrakowski Marek, Kontrowersje wokół opodatkowania dochodów kościelnych osób prawnych w latach 1945–1989, „Roczniki Nauk Prawnych” 2000, t. 10, z. 2.
• Wilk Hubert, Kto wyrąbie więcej ode mnie?. Współzawodnictwo pracy robotników w Polsce w latach 1947–1955, Warszawa 2011.
• Wiśniewski Jan, Powołanie do istnienia i rozwój Seminarium Duchownego w Diecezji Warmińskiej, „Studia Elbląskie” 2014, t. 15.
• Wojtkowski Julian, Cyganek Kazimierz, w: Słownik biograficzny Kapituły Kolegiackiej w Dobrym Mieście, red. J. Guzowski, Olsztyn 1999.
• – Jestadt Jan Jakub, w: Słownik biograficzny Kapituły Kolegiackiej w Dobrym Mieście, red. J. Guzowski, Olsztyn 1999.
• – Kozakiewicz Jan, w: Słownik biograficzny Kapituły Kolegiackiej w Dobrym Mieście, red. J. Guzowski, Olsztyn 1999.
• – Sznitowski Mieczysław, w: Słownik biograficzny Kapituły Kolegiackiej w Dobrym Mieście, red. J. Guzowski, Olsztyn 1999.
• Zaćmiński Andrzej, Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL I kadencji z 1952 r. Studium totalitarnej elekcji parlamentarnej, Bydgoszcz 2020.
• Zamiatała Dominik, Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945–1950, Lublin 2000.
• Zblewski Zdzisław, Leksykon PRL-u, Kraków 2000.
• Zieliński Zygmunt, Kościół w Polsce 1944-2002, Radom 2003.
• Żaryn Jan, Kościół a władza w Polsce (1945–1950), Warszawa 1997.
• – „Księża patrioci” – geneza powstania formacji duchownych katolickich, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 1995, t. 1.
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/41280, dostęp: 12.07. 2022.
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/28818, dostęp: 12 07. 2022.
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/57655, dostęp: 12.07. 2022.
• http://olsztyn.franciszkanie.net/, dostęp: 16.07.2022.
• http://www.seminarium.org.pl/info/, dostęp: 16.07.2022.
• https://terezjanki.org/historia-zgromadzenia/, dostęp: 16.07.2022.
• http://parafiakarwiny.pl/sp-ks-kanonik-stanislaw-karwowski-1931-2016-rezydent/, dostęp: 16.07.2022.
• https://epdz.powiatdzialdowski.pl/ossowski-albin/, dostęp: 16.07.2022.
• http://genepedia.pl/index.php?title=Zwiniarz_-_Parafia_rz.-kat._pw._%C5%9Bw._Miko%C5%82aja_Biskupa, dostęp:16.07.2022.
• http://genepedia.pl/index.php?title=Miko%C5%82ajki_-_Parafia_rz.-kat._pw._%C5%9Bw._Jakuba_Aposto%C5%82a, dostęp: 17.07.2022 .
• https://epdz.powiatdzialdowski.pl/struk-michal/, dostęp: 16.07.2022.
• http://genepedia.pl/index.php?title=Lipinki_-_Parafia_rz.-kat._pw._%C5%9B%C5%9B._Aposto%C5%82%C3%B3w_Piotra_i_Paw%C5%82a,dostęp: 18.07.2022.
• https://pbc.gda.pl/Content/80220/Nr_05.pdf,dostęp:18.07.2022.
• http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Brzozie_Lubawskie, dostęp: 18.07.2022.
• http://paraf.webd.pl/joomla/index.php?option=com_content&task=view&id=327&Itemid=97, dostęp:18.07.2022.
• https://chojniczanin.pl/proboszczowie-i-administratorzy-parafii-pw-sciecia-swietego-jana-chrzciciela-w-chojnicach-po-ii-wojnie-swiatowej/, dostęp: 18.07.2022.
• https://epdz.powiatdzialdowski.pl/gorecki-wincenty/, dostęp:18.07.2022;
• http://genepedia.pl/index.php?title=Dzia%C5%82dowo_-_Parafia_rz.-kat._pw._%C5%9Bw._Wojciecha_Biskupa_i_M%C4%99czennika, dostęp: 18.07.2022.
• https://radioolsztyn.pl/historia-radia-olsztyn, dostęp: 18.07.2022.
• https://msipmo.olsztyn.eu/zck/?gpmap=gp4&bbox=7465224.307411765,5961913.83679272,7467210.803051422,5962864.222026825&utm_source=iMapClient&utm_medium=startPanel&utm_campaign=MSIPMOZCK2016, dostęp: 18.07.2022.
• https://www.redemptor.pl/redemtorysci/braniewo/, dostęp: 22.07.2022.

Identifiers

DOI

10.51974/kmw-155316

Biblioteka Nauki

29433252