Rotacje osobowe w Zakonie Krzyżackim w Prusach między przeniesieniem siedziby Wielkiego Mistrza do Malborka a bitwą pod Grunwaldem (1310-1409)

• Authors: Piotr Gotówko

Title variants

EN

Personnel rotations in the Teutonic Order in Prussia between the removal of the Grand Master to the Marienburg and the Battle of Tannenberg (1310-1409)

Abstracts

EN

The following article examines the rotation on the offices of the Teutonic Order during the hundred years (January 1310-December 1409). According to the previous opinion, such a mechanism for the prevention of potential corruption seemed to have worked until the middle of the XIV century and ailed afterwards. That statement could have been not be entirely true, as the following research shows that the frequency of the rotations dropped already in the 1340s. In this decade it became for younger brethren more difficult to rise to a higher rank. It explains the existence of the secret oaths for the mutual career help which were banned in 1354. In the 1360s the frequency rotations decreased even more. After the death of the long -ruling Winrich von Kniprode it grew for a short period, as more young brethren were able to reach important functions. But those who did not take the chance immediately, had in the next two decades again much lower chances.

PL

Niniejsze badanie analizuje rotacje na urzędach krzyżackich na przestrzeni stu lat (od stycznia 1310 do grudnia 1409 r.). Wedle dotychczasowej opinii tenże mechanizm regularnej wymiany zakonnych funkcji, mający na celu zapobieganie korupcji, zdawał się działać do połowy XIV. w., następnie podupadając. Twierdzenia te są w świetle niniejszej analizy nie do końca prawidłowe, gdyż częstotliwość rotacyjna spadła już w latach czterdziestych XIV w., kiedy to młodym braciom stało się znacznie trudniej dotrzeć do tytułu komtura lub Wielkiego Dostojnika. Wyjaśnia to egzystencje tajnych ślubowań w celu wzajemnego wspierania się, zabronionych w 1354 r. W latach 60. XIV w. rotacje spadły jeszcze bardziej. Po śmierci długo rządzacego Winricha von Kniprode, gdy więcej młodych krzyżaków osiągało ważne funkcje, wezbrały one na krótko na sile. Kto jednak natychmiast nie skorzystał z nadarzającej się opcji, ten miał w następnych dwóch dekadach znów znacznie niższe szanse.

Keywords

PL

Zakon Krzyżacki; Prusy; rotacje osobowe; urzędy komturskie oraz Wysokich Dygnitarzy; zakaz tajnych ślubowań

EN

Prussia; Teutonic Order; Personnel rotations; ranks of the Commanders and Highest Dignitaries; Prohibition of secret oaths

• Publisher: Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
• Journal: Komunikaty Mazursko-Warmińskie
• Year: 2023
• Volume: 322
• Issue: 3
• Pages: 463-502

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Gotówko

• Universität Freiburg, Switzerland

References

• Annalista Thorunensis, ed. E. Strehlke, w: Scriptores Rerum Prussicarum, Bd. III, ed. Theodor Hirsch, Max Toeppen, Ernst Strehlke, Leipzig 1866.
• Chronik des Landes Preussen Johanns von Posilge, ed. Ernst Strehlke, w: Scriptores Rerum Prussicarum, Bd. III, ed. Theodor Hirsch, Max Toeppen, Ernst Strehlke, Leipzig 1866.
• Die Chronik Wigands von Marburg, ed. Theodor Hirsch, w: Scriptores Rerum Prussicarum, Bd. II, ed. Theodor Hirsch, Max Toeppen, Ernst Strehlke, Leipzig 1863.
• Codex diplomaticus Prussicus. Urkundensammlung zur älteren Geschichte Preussens, Bd. IV, ed. Johannes Voigt, Königsberg 1853, Bd. V–VI, ed. Wilhelm Koch, Königsberg 1861.
• Codex epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae 1376–1426, Pars I, hrsg. Antoni Prochaska, Kraków 1882.
• Preussisches Urkundenbuch, ed. Max Hein, Erich Maschke, Aalen: Scienta 1962; Bd. III, 1. Lief., ed. Max Hein, Königsberg 1944, Bd. III, 2. Lief., ed. Hans Koeppen, Marburg 1958, Bd. IV. ed. Hans Koeppen, Marburg 1960.
• Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Pars II, ed. Erich Joachim and Walther Hubatsch, Göttingen 1948.
• Regesten zu den Briefregistern des Deutschen Ordens: die Ordensfolianten 2a, 2aa und Zusatzmaterial, ed. Sebastian Kubon, Jürgen Sarnowsky, Göttingen 2012.
• Skarbiec diplomatów papiezkich, cesarskich, krolweskich, książęcych; uchwał narodowych, postanowień różnych władz i urzędów posługujących do krytycznego wyjaśnienia dziejów Litwy, Rusi Litewskiej i ościennych im krajów, Bd. I, red. Ignacy Daniłowicz, Jan Sidorowicz, Wilno 1860.
• Die Statuten des Deutschen Ordens. Nach dem Original-Exemplar, mit sinnerläuternden Anmerkungen, einigen historisch-diplomatischen Beylagen, und einem vollständigen historisch-etymologischen Glossarium, ed. Ernst Hennig, Königsberg 1806.
• Die Statuten des Deutschen Ordens nach den ältesten Handschriften, ed. Max Perlbach, Halle 1890, New York 1975.
• Urkundenregesten zur Tätigkeit des Deutschen Königs- und Hofgerichts bis 1451, Bd. VII, ed. Friedrich Battenberg, Bd. VIII, ed. Ronald Neumann, Köln Weimar Wien 1994–1996.
• Visitationen im Deutschen Orden im Mittelalter, Bd. I, ed. Marian Biskup, Irena Janosz-Biskupowa, Marburg 2002.
• Arnold Udo, Gründung, Wirksamkeit und Bedeutung des Deutschen Ordens bis 1525, w: Der Deutsche Orden und die Ballei Elsaß-Burgund, ed. Hermann Brommer, Bühl Baden 1996.
• – Luther von Braunschweig, w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, ed. Udo Arnold, Marburg 1998.
• Arszyński Marian, Zamki i umocnienia krzyżackie, in: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII.–XVI. wieku, red. Zenon Nowak, Roman Czaja,Toruń 2000.
• Benninghoven Friederich, Die Gotlandfeldzüge des Deutschen Ordens 1398–1408, „Zeitschrift für Ostforschung“ 1964, 13.
• Białuński Grzegorz, Recenzja do: Marek Radoch, Zarys działalności polityczno-dyplomatycznej książąt mazowieckich wobec państwa krzyżackiego w Prusach w latach 1385–1407, Olsztyn 1999, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2000, nr 1.
• Biskup Marian, Polityka zewnętrzna zakonu krzyżackiego, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa 2009.
• Biskup Marian, Gerard Labuda, Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach.Gospodarka – Społeczeństwo – Państwo – Ideologia, Gdańsk 1986.
• Boockmann Hartmut, Der Deutsche Orden. Zwölf Kapitel aus seiner Geschichte, München 1981.
• Brüggemann Ludwig, Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl.-Preußischen Herzogtums Vor- und Hinterpommern II/2, Stettin 1784.
• Bumke Joachim, Höfische Kultur. Literatur und Gesellschaft im hohen Mittelalter, München 2008.
• Conrad Klaus, Zu Disziplinarfällen im Deutschen Orden unter Hochmeister Winrich von Kniprode, „Preussenland“ 1989, 27/3.
• – Ludolf König (6 I 1342 – 14 IX 1345), w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, ed. Udo Arnold, Marburg 1998.
• – Werner von Orseln (6 VII 1324 – 18 XI 1330), w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, ed. Udo Arnold, Marburg 1998.
• – Winrich von Kniprode (6 I 1352 – 24 VI 1382), w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, ed. Udo Arnold, Marburg 1998.
• Crome Hans, von Feuchtwangen, Siegfried, w: Altpreussische Biographie, Bd. I, ed. Christian Krollmann, Marburg/Lahn 1974.
• Czaja Roman, Die Identität des Deutschen Ordens in Preussen, w: Cura Animarum. Seelsorge im Deutschordensland Preussen, ed. Stefan Samerski, Köln 2013.
• Delestowicz Norbert, Bracia Zakonu Krzyżackiego w Prusach (1310–1351). Studium prozopograficzne, Kraków 2021.
• – Dytryk von Altenburg, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• – Henryk Dusemer, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• – Werner von Orseln, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• Długokęcki Wiesław, Kolonizacja ziemi chełmińskiej, Prus i Pomorza Gdańskiego do 1410 r., w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• Długokęcki Wiesław, Elżbieta Kowalczyk–Heyman, Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej, cz. II: granica komturstwa bałgijskiego (prokuratorstwo piskie i ełckie), „Kwartalnik Historyczny” 2004, CXI/1.
• Dorna Maciej, Bracia Zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309, Poznań 2004.
• Dygo Marian, Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249–1309), w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• Fenske Lutz, Klaus Militzer, Ritterbrüder im livländischen Zweig des Deutschen Ordens, Köln 1993.
• Forstreuter Kurt, Das „Hauptstadtproblem“ des Deutschen Ordens, „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands“ 1956, 5.
• Gersdorf Harro, Zöllner von Rotenstein, Konrad, w: Altpreussische Biographie, Bd. II., ed. Christian Krollmann, Marburg/Lahn1969.
• Gotówko Piotr, Förderungspräferenzen des Hochmeisters Winrich von Kniprode zu Beginn seiner Regentschaft, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie“ 2023, nr 1(320).
• Górski Karol, Ustrój Państwa i Zakonu Krzyżackiego, Gdynia 1938.
• – Zakon krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977.
• Grabowski Janusz, Najstarsze przywileje książąt mazowieckich dla Szreńska, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2007, 4.
• Hartmann Helmut, Hochmeister, Deutschmeister, Landkomtur, Komtur, Hauskomtur, Ritter, Priester – Ämter und Lebensweise der Deutschordensangehörigen (bis etwa 1809), w: Der Deutsche Orden und die Ballei Elsaß-Burgund, ed. Hermann Brommer, Bühl Baden 1996.
• Heckmann Dieter, Amtsträger des Deutschen Ordens – Dostojnicy zakonu niemieckiego, Toruń 2020.
• – Amtsträger des Deutschen Ordens in Preußen und in den Kammerballeien des Reiches (oberste Gebietiger, Komture, Hauskomture, Kumpane, Vögte, Pfleger, Großschäffer)“, Accessed 18.08.2021; http://www. hiko-owp.eu/wp–content/uploads/2015/11/Amtstr%C3%A4ger–Do-Preu%C3%9Fen.pdf
• Helms Simon, Luther von Braunschweig, Marburg 2009.
• Hubatsch Walter, Winrich von Kniprode, Hochmeister des Deutschen Ordens 1352–1382, „Blätter für deutsche Landesgeschichte“ 1983, 119.
• Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Mirosław Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Warmia, Mazury, wprowadzenie Marian Arszyński, Janusz Trupinda, Olsztyn 2006
• Jähnig Bernhart, Die Vögte des Deutschen Ordens in der Neumark und ihr Verhältnis zu Preußen, w: Landesherr, Adel und Städte in der mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Neumark, ed. Klaus Neitmann, Berlin 2015.
• – Konrad von Jungingen (30 XI 1393 – 30 III 1407), w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, ed. Udo Arnold, Marburg 1998.
• – Verfassung und Verwaltung des Deutschen Ordens und seiner Herrschaft in Livland, Berlin 2011.
• – Zur Herkunft von Dietrich von Brandenburg, Deutschordenskomtur von Thorn. Ein Beitrag zur Familiennamengleichheit im 14. Jahrhundert, in: Festschrift zum 125-jährigen Bestehen des Herolds zu Berlin, ed. Bernhart Jähnig, Knut Schulz, Berlin 1994.
• – Winrich von Kniprode – Hochmeister des Deutschen Ordens 1352–1382, „Jahrbuch Preussischer Kulturbesitz“ 1982, Bd. XIX.
• Jasiński Tomasz, Spory i konflikty miast z komturami krzyżackimi, w: Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, red. Zenon Nowak, Toruń 1995.
• Jóźwiak Sławomir, Centralne organy władzy, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• – Centralne i terytorialne organy władzy Zakonu Krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1410. Rozwój – Przekształcenia – Kompetencje, Toruń 2001.
• – Dietrich von Brandenburg. Administracyjna i polityczna działalność dyplomaty z gałęzi pruskiej Zakonu Krzyżackiego w drugiej połowie XIV wieku, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2003, nr 1 (239).
• – Kryzys władzy terytorialnej, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• – Podziały administracyjne, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• – Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń 1997.
• – Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej Zakonu Krzyżackiego na południowych obszarach Prus Górnych do 1410 r., Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2000, nr 1 (227).
• – Rezygnacje z kariery wysokich hierarchów Zakonu Krzyżackiego w Prusach w XIV wieku, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1998, nr 1
• Knyżewski Marcel, Siedziby średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich na terenie dzisiejszej Polski. Studium archeologiczne, Łódź 2018.
• Koeppen Hans, Der Fall des Gebietigers Johann Nothaft, w: Acht Jahrhunderte Deutscher Orden, ed. Klemens Wieser, Bad Godesberg 1967.
• – Wallenrodt, Konrad von, w: Altpreussische Biographie, Bd. II., ed. Christian Krollmann, Marburg/Lahn 1969.
• König Werner, dtv-Atlas zur deutschen Sprache. Tafeln und Texte. Mit Mundart-Karten, 10. Aufl. München 1994.
• Kowalczyk-Heyman Elżbieta, Rzecz o szczegółach. Uwagi na marginesie pracy Marka Radocha, „Zapiski Historyczne” 2012, LXXVII/3.
• Krollmann Christian, von Lichtenstein, Kuno, w: Altpreussische Biographie, Bd. I, ed. Christian Krollmann, Marburg/Lahn 1974.
• Kurowski Franz, Die Marienburg und ihre 17 Hochmeister des Deutschen Ritterordens, Würzburg 2007.
• Lampe Karl, von Tettingen, Werner, w: Altpreussische Biographie, Bd. II., ed. Christian Krollmann, Marburg/Lahn 1969.
• Lorek Wojciech, Konrad von Jungingen, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• – Konrad von Wallenrode, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• – Ulrich von Jungingen, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• Mielke Stefan, Die Herkunft der Gebietiger des Deutschen Ordens in Preussen, w: Unter Kreuz und Adler – Der Deutsche Orden im Mittelalter, ed. Friedrich Benninghoven, Mainz 1990.
• Militzer Klaus, Historia Zakonu Krzyżackiego, tłum. Ewa Marszał, Jerzy Zakrzewski, Kraków 2007.
• – Von Akkon zur Marienburg. Verfassung, Verwaltung und Sozialstruktur des Deutschen Ordens 1190–1309, Marburg 1999.
• Możejko Beata, Komturstwo Gdańskie, w: Gedanopedia, online: https://gdansk. gedanopedia.pl/gdansk/?title=KOMTURSTWO_GDA%C5%83SKIE (dostęp: 28 X 2022 r.).
• von Mülverstedt Georg, Die Beamten und Conventsmitglieder in den Verwaltungs-Districten des Deutschen Ordens innerhalb des Regierungsbezirks Danzig, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins“, H. XXIV, Danzig 1888.
• – Die Beamten und Konventsmitglieder in den Verwaltungsbezirken des Deutschen Ordens innerhalb des Oberländischen Kreises, in: Oberländische Geschichtsblätter, H. 2, Königsberg 1900.
• – Die Beamten und Konventsmitglieder in den Verwaltungsbezirken des Deutschen Ordens innerhalb Masurens, „Mitteilungen der Litterarischen Gesellschaft Masovia“ 6/1900.
• Nadolski Andrzej, Grunwald 1410, Warszawa 2008.
• Niess Ulrich, Hochmeister Karl von Trier 1311–1324, Marburg 1992.
• – Siegfried von Feuchtwangen (Mitte Oktober 1303 – 5 III 1311), w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, ed. Udo Arnold, Marburg 1998.
• Pizuński Paweł, Poczet wielkich mistrzów krzyżackich, Skarszewy 2017.
• Radoch Marek, Zarys działalności polityczno-dyplomatycznej książąt mazowieckich wobec państwa krzyżackiego w Prusach w latach 1385–1407, Olsztyn 1999.
• Reinhardt Volker, Die Macht der Seuche. Wie die Pest die Welt veränderte 1347–1353, 2. Aufl, München 2021.
• Rogalski Leon, Dzieje krzyżaków oraz ich stosunki z Polską, Litwą i Prussami, poprzedzone rysem wojen krzyżowych, t. I–II, Warszawa 1846.
• Sarnowsky Jürgen, Der Deutsche Orden, München 2007.
• Szybkowksi Sobiesław, Elita ziemi dobrzyńskiej na przełomie XIV i XV wieku. Między zakonem krzyżackim a Królestwem Polskim, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2011, 3 (7).
• Śliwiński Błażej, Johann, komtur gdański, w: Gedanopedia, online: https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=JOHANN,_komtur_gdański (dostęp: 19 I 2022 r.).
• – Rudiger, komtur gdański, w: Gedanopedia, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=RUDIGER,_komtur_gdański (dostęp: 19 I 2022 r.).
• Tandecki Janusz, Rozwój terytorialny państwa zakonnego w Prusach – Polityka zewnętrzna, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• – Zakon krzyżacki, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Marian Biskup, Roman Czaja, Warszawa 2009.
• Toeppen Max, Historisch-comparative Geographie von Preussen, Gotha: Justus Perthes 1858.
• Tomczak Robert, Konrad Zöllner von Rotenstein, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• – Winrich von Kniprode, w: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich w Malborku 1309–1457, red. Norbert Delestowicz, Kraków 2018.
• Voigt Johannes, Geschichte Preussens, von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Herrschaft des Deutschen Ordens, Bd. V, Königsberg 1832.
• – Namen-Codex der Deutschen Ordens-Beamten, Hochmeister, Landmeister, Grossgebietiger, Komthure, Vögte,
• Pfleger, Hochmeister-Kompane, Kreuzfahrer und Söldner-Hauptleute in Preussen, Königsberg 1843.
• Weichbrodt Ernst, Gebietiger des Deutschen Ordens in Preussen nach ihrer Herkunft, w: Historisch-geographischer
• Atlas des Preussenlandes, Lief 1, ed. Hans Mortensen, Gertrud Mortensen, Reinhard Wenskus, Helmut Jäger, Wiesbaden 1968.
• Weise Erich, Winrich von Kniprode, Hochmeister des Deutschen Ordens (etwa 1310–1382), „Rheinische Lebensbilder“ 1966, Bd. II.
• Winkle Stefan, Die Geschichte der Seuchen, München 2021.

Identifiers

DOI

10.51974/kmw-171989

Biblioteka Nauki

29432014