Aparat matematyczny "De revolutionibus orbium coelestrium" Mikołaja Kopernika oraz jego recepcja w nauczaniu szkolnym realizowanym na ziemiach polskich od XVI do XXI wieku

• Authors: Karolina Karpińska

Title variants

EN

The mathematical apparatus of Nicolaus Copernicus‘s De revolutionibus orbium coelestium and its reception in secondary school education on the Polish territories from the 16th to the 21st century

Abstracts

EN

The article analyses the contents of chapters XII, XIII and XIV of Nicolaus Copernicus’ first book De revolutionibus orbium coelestium. These chapters contain the trigonometric material on which the astronomer based all considerations about heliocentrism. In chapter XII, he built “chords of a circle” tables, which today we would call sinus tables. Chapters XIII and XIV dealt with the solution of flat and spherical triangles. In this paper, this mathematical apparatus has been analysed from a contemporary point of view, using modern symbols and terminology. The analysis was carried out on the reception of Copernicus mathematics in school teaching on the Polish territories from the 16th to the 21st century.

PL

W artykule dokonano analizy treści zawartych w rozdziałach XII, XIII i XIV pierwszej księgi „De revolutionibus orbium coelestium” Mikołaja Kopernika. Rozdziały te zawierają materiał trygonometryczny, na którym astronom oparł wszelkie rozważania dotyczące heliocentryzmu. W rozdziale XII zbudował tablice „cięciw w kole”, które dzisiaj nazwalibyśmy tablicami sinusów. W rozdziałach XIII i XIV zajął się rozwiązywaniem trójkątów płaskich i sferycznych. W niniejszym artykule ten aparat matematyczny został przeanalizowany ze współczesnego punktu widzenia, przy użyciu współczesnych oznaczeń i terminologii. Analizie została poddana recepcja matematyki Kopernika w nauczaniu szkolnym realizowanym na ziemiach polskich od XVI do XXI w.

Keywords

PL

Mikołaj Kopernik; trygonometria; historia matematyki; De revolutionibus; historia nauczania matematyki

EN

Nicolaus Copernicus; trigonometry; history of mathematics; De revolutionibus; history of mathematics education

• Publisher: Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
• Journal: Komunikaty Mazursko-Warmińskie
• Year: 2023
• Volume: 323
• Issue: 4
• Pages: 633-664

Dates

published

2023

Contributors

author

Karolina Karpińska

• Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk

References

• Crügero Pietro, Synopsis trigonometriae sive doctrinae triangulorum, cum canone trigonometrico, Dantisci 1612.
• – Doctrina Astronomiae Sphaerica: Praeceptis methodicis & perspicuis, per Globum, Tabulas, Trigonometriam, tam Veterem quam Logarithmicam, explicata ac demonstrata, Cum Tabulis Ad Eam Pertinentibus, Dantisci 1635.
• Fassbender Eduard, Die Kopernikanischen Sehnen- und Dreieckberechnungen, Königliches evangelisches Gymnasium und Realschule erster Ordnung zu Thorn, Thorn 1872.
• Freytag Adam, Architectura Militaris Nova Et Aucta, Oder Newe Vermehrte Fortification, Von Regular Vestungen, Von Irregular Vestungen und Aussen Wercken, Leyden 1631.
• Geber [Dżabir Ibn Aflach], De astronomia libri IX, Norimbergae 1534.
• Kopernik Mikołaj, De lateribus et angulis triangulorum, tum planorum rectilineorum, tum sphaericorum, libellus eruditissimus et utilissimus cum ad plerasque Ptolomaei demonstrationes intelligendas, tum vero ad alia multa, scriptus a clarissimo et doctissimo viro D. Nicolao Copernico Toronensi, Vittembergae 1542.
• Kopernik Mikołaj, De revolutionibus libri sex, 1520–1541, Źródło: Biblioteka Jagiellońska, sygn. BJ Rkp. 10000 III.
• Kopernik Mikołaj, Nicolai Copernici Torinensis De revolutionibus orbium coelestium, Libri VI, Norimbergae 1543.
• Lipiński Józef, Plan nauk szkół departamentowych, Warszawa 1812.
• Mikołaj Kopernik, cz. I. Studya nad pracami Kopernika oraz materiały biograficzne, red. Ludwik Antoni Birkenmajer, Kraków 1900.
• Ptolemaeus Claudius, Almagestu[m] Cl. Ptolemei Pheludiensis Alexandrini Astronomo[rum] Principis, Venetiae 1515.
• Regiomontanus Müller Johann, De triangulis omnimodis libri quinque, Nuremberg 1533.
• Regiomontanus Müller Johann, Epitoma in Almagestum Ptolemaei, Venice 1496.
• Retyk Joachim, Canon doctrinae triangulorum, Lipsiae 1551.
• Solski Stanisław, Geometra Polski, tj. nauka rysowania, podziału i rozmierzania linii, angułów, figur i brył, t. 1–3. Kraków 1683–1686.
• Statistik des Gymnasiums zu Elberfeld, Festschrift zur 24 Februar 1824 erfolgten öffentlichen Anerkennung des Gymnasiums, Elberfeld 1874.
• Toński Jan, Arithmetica vulgaris et trigonometria rectilineorum pro ut universae geometria Practica, alijusqve Matheseos partibus, Geographia, Architectonica, Gnomonica etc., Ingolstadt 1640.
• Ustawy Komisyj Edukacyj Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane w Warszawie roku 1783.
• Walz Hermann, Katalog Lehrerbibliothek des Gymnasiums zu Barmen, Barmen 1897.
• Wolff Christian, Der Anfangsgründe aller Mathematischen Wissenschaften. Dritter Theil welcher die Optik, Catoptrik und Dioptrik, die perspective, die Sphärische Trigonometrie, Astronomie, Chronologie, Geographie und Gnomonik in sich enthält, wyd. 3, Halle 1725.
• – Der Anfangsgründe aller Mathematischen Wissenschaften. Erster Theil, welche einen Unterricht von der Mathematischen Lehr-Art, die Rechen-Kunst, geometrie, Trigonometrie und Bau-Kunst in sich enthält, zu mehrerem Aufnehmen der Mathematik so wohl auf hohen als niedrigen Schulen, wyd. nowe, ulepszone i rozszerzone, Frankfurt und Leipzig 1750.
• Cynarski Stanisław, Znajomość nauki Kopernika w Polsce XVII i XVIII wieku, Kraków 1973.
• Czerniakowska Małgorzata, Matematyk i astronom Piotr Krüger 1580–1639, Gdańsk 2015.
• Duda Roman, Historia matematyki w Polsce na tle dziejów nauki i kultury, Warszawa 2019.
• Iwaniszewska Cecylia, Astronomia Mikołaja Kopernika, Toruń 1994.
• Karpińska Karolina, Geometria Mikołaja Kopernika: o cięciwach w kole, „Matematyka. Czasopismo dla nauczycieli” 2018, listopad/grudzień, 6(27).
• – Mathematics teaching in gymnasia and real schools in Poland in the years 1795–1918: Schools with Polish and German as the language of instruction – comparison, [w:] Proceedings of the Eighth European Summer University on History and Epistemology in mathematics Education (ESU-8), red. Évelyne Barbin i in.,
• – Gnomonics in Secondary School Education in the Territories of Poland in the 17th–20th Centuries, w: Advances In The History Of Mathematics Education, red. Alexander Karp, Springer 2022.
• Karpińska Karolina, Domoradzki Stanisław, O egzaminie maturalnym z matematyki na obszarze zaboru pruskiego od XVIII do początku XX wieku, „Antiquitates Mathematicae” 2017, 11.
• Kössler Franz, Personenlexikon von Lehrern des 19. Jahrhunderts Berufsbiographien aus Schul-Jahresberichten und
• Schulprogrammen 1825–1918 mit Veröffentlichungsverzeichnissen, t.: Faber – Funge, Universitätsbibliothek Gießen, Giessener Elektronische Bibliothek 2008.
• Komarzyniec Grażyna, Nauczanie matematyki w krakowskiej Szkole Nowodworskiej w latach 1588–1914, Kraków 2004.
• Krakowski krąg Mikołaja Kopernika, red. Mieczysław Markowski, Kraków 1973.
• Księga Pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego, red. Zbigniew Zdrójkowski, t. 1 [XVI–XVIII w.], Toruń 1972.
• Kubik Kazimierz, Nauczanie matematyki w Toruńskim Gimnazjum Akademickim w XVI–XVIII w., w: Księga Pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego, red. Zbigniew Zdrójkowski, t. 1, Toruń 1972.
• Kurczab Marcin, Kurczab Elżbieta, Świda Elżbieta, Matematyka. Zbiór zadań do liceów i techników. Klasa 2. Zakres podstawowy, Warszawa 2020.
• Mikołaj Kopernik: O obrotach, w: Mikołaj Kopernik: Dzieła wszystkie II, red. Jerzy Dobrzycki, Warszawa–Kraków 1976.
• Ogonowski Zbigniew, Arianie polscy, Warszawa 1952.
• „Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła ponadpodstawowa: 4-letnie liceum, 5-letnie technikum”, „Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła ponadpodstawowa: branżowa szkoła I stopnia”, „Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła ponadpodstawowa: branżowa szkoła II stopnia”, Ministerstwo Edukacji Narodowej 2023.
• Przypkowski Tadeusz, Astronomia w Kaliszu, w: Osiemnaście wieków Kalisza, red. Aleksander Gieysztor, Poznań 1960.
• Rosińska Grażyna, Przełom w trygonometrii połowy XV wieku – Kopernik jako spadkobierca i jako kontynuator tego przełomu, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2002, r. 47.

Identifiers

DOI

10.51974/kmw-184274

Biblioteka Nauki

28825310