Uśmiech fortuny i gorycz losu. Aleksander Sculteti (ok. 1485-1570), przyjaciel Mikołaja Kopernika

• Authors: Teresa Borawska

Title variants

EN

The smile of fortune and the bitterness of fate. Alexander Sculteti (c. 1485–1570), friend of Nicolaus Copernicus

Abstracts

EN

Aleksander Sculteti was born around 1485, as the son of a councillor of Tczew (Dirschau). He studied first in Krakow (1503–1508) and then in Rome, where he obtained a doctorate in both laws. Thanks to his talents and belonging to the “family” of Cardinal Alexander Farnese (the future Pope Paul III), Sculteti obtained canons in Dorpat (Tartu) and Hapsal (Haapsalu), in 1514 and in Rewel (Tallinn) and Frombork (Frauenburg) in 1519. Facing the Reformation, Sculteti saw the necessity of reforming the Church and defended the rights of Giese, appointed by the ailing Bishop Maurice Ferber as his coadjutor. He conflicted then to the Bishop of Chełmno (Kulm) Jan Dantiscus and to the Royal Secretary Stanislaw Hozjusz. Accused by them of breaking the celibacy and professing heresy, he was sentenced to banishment by the King, so in the autumn of 1540, he left to Rome. He belonged to the circle of supporters of the Council of Trent and participated in its opening. He died in Rome in 1570, and his bookscollection became the property of the brotherhood “S. Maria dell’ Anima”.

PL

Aleksander Sculteti urodzony ok. 1485 roku jako syn rajcy tczewskiego studiował najpierw w Krakowie (1503–1508), a następnie w Rzymie, gdzie zdobył dyplom doktora obojga praw. Dzięki swoim talentom oraz przynależności do „familii” kardynała Aleksandra Farnese (przyszłego papieża Pawła III) Sculteti uzyskał w 1514 roku kanonie w Dorpacie i w Hapsal, a w 1519 roku w Rewlu oraz we Fromborku. W obliczu reformacji Sculteti dostrzegał konieczność reformy Kościoła. Bronił praw Giesego, wyznaczonego przez schorowanego biskupa Maurycego Ferbera na swojego koadiutora. Naraził się wówczas biskupowi chełmińskiemu Janowi Dantyszkowi oraz sekretarzowi królewskiemu Stanisławowi Hozjuszowi. Oskarżony przez nich o złamanie celibatu oraz wyznawanie herezji został przez króla skazany na banicję, toteż jesienią 1540 roku wyjechał do Rzymu. Zaliczany był do kręgu zwolenników soboru trydenckiego i uczestniczył w jego otwarciu. Zmarł w 1570 roku Rzymie, a jego księgozbiór przeszedł na własność bractwa „S. Maria dell’ Anima”.

Keywords

PL

Tczew; historyk i kartograf; zatargi z Dantyszkiem i Hozjuszem; więzień Inkwizycji; udział w Soborze Trydenckim

EN

historian and cartographer; conflict with Dantiscus and Hosius; participation in the Council of Trent; prisoner of the Inquisition

• Publisher: Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
• Journal: Komunikaty Mazursko-Warmińskie
• Year: 2023
• Volume: 323
• Issue: 4
• Pages: 519-577

Dates

published

2023

Contributors

author

Teresa Borawska

References

• Acta Tomiciana. Epistolae, legationes, responsa, actiones, res gestae Serenissimi Principis Sigismundi eius nominis Primi Regis Poloniae, magni Ducis Lithuaniae, ed. Vladislaus Pociecha [i inni], t. XIV–XVIII, Posnaniae–Wratislaviae–Cracoviae–Kórnik 1952–1999.
• Die Beziehungen Herzog August von Preußen zu Städten, Bürgertum und Adel im westlichen Preußen (1525–1554).
• Regesten aus dem Herzoglichen Briefarchiv und den Ostpreuβischen Folianten, bearb. von Ursula Benninghoven, Köln 2006.
• Biskup Marian, Regesta Copernicana, Wrocław 1973.
• Corpus epistularum Ioannis Dantisci, ed. by Jerzy Axer and Anna Skolimowska, Part I–II, IV, Warsaw–Cracow 2004–2016.
• Corpus of Ioannes Dantiscus’ Texts & Correspondence, pod kierownictwem Anny Skolimowskiej. Internetowa edycja: http://dantiscus.ibi.uw.edu.pl.
• Documenta Copernicana. Briefe. Texte und Übersetzungen (Nicolaus Copernicus Gesamtausgabe, Bd. VI/1), bearb. von Andreas Kühne unter Mitarbeit von Friederike Boockmann und Stefan Kirschner und Verwendung der Vorarbeiten von Heribert M. Nobis, Berlin 1994.
• Documenta Copernicana. Urkunden, Akten und Nachrichten. Texte und Übersetzungen (Nicolaus Copernicus Gesamausgabe, Bd. VI/2), bearb. von Andreas Kühne unter Mitarbeit von Stefan Kirschner, Berlin 1996.
• Elementa ad fontium editiones, ed. Carolina Lanckorońska t. XXII, XLIII–XLIV, LXI, LXV–LXVI, LXVIII–LXIX, LXXIII, Romae 1970–1989.
• Herzog Albrecht von Preuβen und das Bistum Ermland (1525–1568). Regesten aus dem Herzoglichen Briefarchiv und den Ostpreuβischen Folianten, bearb. von Stefan Hartmann, Bd. I, Köln–Weimar–Wien 1991–1993.
• Herzog Albrecht von Preuβen und Livland (1525–1557). Regesten aus dem Herzoglichen Briefarchiv und Ostpreuβischen Folianten, bearb. von Ulrich Müller und Stefan Hartmann, Köln–Weimar–Wien 1996, 2002, 2005.
• [Hozjusz Stanisław] Stanislai Hosii S.R.E. Cardinalis Maioris Poenitentiarii Episcopi Varmiensis (1504–1579) et quae ad eum scriptae sunt epistolae tum etiam eius orationes legationes (1525–1558), ed. Franciscus Hipler et Vincentius Zakrzewski, t. I–II, Cracoviae 1879, 1886–1888.
• Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI–pocz. XX). Clerici ex terries Poloniae, Lithuaniae et Prussiae Romae seu Urbe ordinate (saec. XVI ad init. XX), opr. Stanisław Jujeczka na podstawie kwerendy rzymskiej wykonanej wspólnie z ks. Henrykiem Gerlicem, Wrocław 2018.
• Korespondencja Stanisława Hozjusza kardynała i biskupa warmińskiego, t. III/1 (10 V 1558–31 VIII 1560), opr. Henryk Damian Wojtyska, „Studia Warmińskie” 1980, 17.
• Korespondencja Stanisława Hozjusza kardynała i biskupa warmińskiego, t. V–VI, 1564 i 1565, opr. Alojzy Szorc, „Studia Warmińskie” 1976, 13; 1978, 15.
• Leonis X. Pontificis Maximi Regesta. E tabulari Vaticani manuscriptis voluminibus aliisque monumentis, vol. 1, collegit et edidit Joseph Adam Gustav Hergenroether, Friburgi Brisgoviae 1884. Reprint: 2018.
• Matricularum Regni Poloniae Summaria excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, contexuit indicesque adiecit Theodorus Wierzbowski, Pars IV, Vol. II–III, Varsoviae 1912–1915.
• Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508. Biblioteka Jagiellońska rkp 258, t. I, Text=Metrica Universitatis Cracoviensis a. 1400–1508.Bibliotheca Jagellonica, cod. 258, t. I, Textus, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska we współpracy z R. Grzesik, Kraków 2004.
• Protokoły posiedzeń warmińskiej kapituły katedralnej z czasów Mikołaja Kopernika (1499–1543), zebrał ks. Alojzy Szorc, do druku przygotowała Irena Makarczyk, Olsztyn 2015.
• Zwei Kämmerei–Register der Stadt Riga. Ein Beitrag zur deutschen Wirtschaftsgeschichte, hg. von August von Bulmerincq, Leipzig 1902.
• Abukhouskaya Tatiana, Studia uniwersyteckie przyszłych kanoników warmińskich w świetle korespondencji Jana Dantyszka, w: Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, red. Andrzeja Kopiczki, Jacka Jezierskiego i Zdzisława Żywicy, Olsztyn 2010.
• Achremczyk Stanisław, Szorc Alojzy, Braniewo, Olsztyn 1995.
• Altpreussische Biographie, hrsg. von Christian Krollmann, Kurt Forstreuter, Fritz Gause, Bd. I–II, Marburg/Lahn 1974, 1967.
• Arbusow Leonid, Livländische Beziehungen von Nikolaus Koppernicks Frauenburger Zeitgenossen, „Quellen und Forschungen zur baltischen Geschichte” 1944, 5.
• – Vorläufige Übersicht über die Kartographie Alt- Livlands bis 1595, w: Sitzungsberichte der Gesellschaft für Geschichte und Altertumskunde zu Riga. Vorträge vom Januar bis November 1934. Mi 2 Karten, Riga 1935.
• – Zur Würdigung der Kultur Altlivlands im Mittelalter und 16. Jahrhundert, „Historische Zeitschrift” 1935, 151.
• Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1448 bis Mitwirkung von Clemens. Brodkorp, Berlin 1996. 1648. Ein biographisches Lexikon, hrsg. von Erwin Gatz unter
• Borawska Teresa, Śladami zmiennych losów Aleksandra Scultetiego (ok. 1485–1570), przyjaciela Mikołaja Kopernika, w: Aleksander Sculteti przyjaciel Mikołaja Kopernika. Szesnastowieczna rzeczywistość w kontekście wielkich uczonych, pod red. Józefa M. Ziółkowskiego, Tczew 2020.
• – Tiedemann Giese (1480–1550) w życiu wewnętrznym Warmii i Prus Królewskich, Olsztyn 1984.
• – Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996.
• Borawska Teresa przy współudziale Henryka Rietza, Mikołaj Kopernik i jego świat. Środowisko. Przyjaciele. Echa wielkiego odkrycia, Toruń 2014, II wyd. 2017.
• Borawska Teresa, Rietz Henryk, Z Kaszub do Wiecznego Miasta. Bernard Sculteti (ca 1450–1518), Toruń 2019.
• Brachvogel Eugen, Die Lehr- und Wanderjahre des ermländischen Domkustos Eustachius von Knobelsdorff. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte des jüngeren Humanismus und der Reformation, „Zeitschrift für die Geschichte und
• Altertumskunde Ermlands” 1926, 22.
• Bukowska-Gorgoni Christina, Causae Polonae coram sacra Romana Rota XV–XVII saec. Roma 1995.
• Drewnowski Jerzy, Mikołaj Kopernik w świetle swej korespondencji, Wrocław 1978.
• Eichhorn Anton, Der ermländische Bischof und Cardinal Stanislaus Hosius, Bd. I–II, Mainz 1854–1855.
• Das 500 jährige Jubiläum der Krakauer Studienzeit von Nicolaus Copernicus, Kraków 1993.
• Historia Tczewa, red. Wiesław Długokęcki, Tczew 1998.
• Kardynał Stanisław Hozjusz (1504–1579). Osoba, myśl, dzieło, czasy, znaczenie, red. Stanisław Achremczyk, Jan Guzowski i Jacek Jezierski, Olsztyn 2005.
• Kolberg Joseph, Der ermländische Dompropst Christoph von Suchten († 1519), w: Kirchenrechtliche Festgabe Anton von
• Waal zum goldenen Priester–Jubiläum (Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde und für Kirchengeschichte. Supplementheft 20), Freiburg im Breisgau 1913.
• Kopernik na Warmii. Życie i działalność publiczna. Działalność naukowa. Środowisko. Kalendarium, Olsztyn 1973.
• Kopiczko Andrzej, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525–1821, cz. 1–2, Olsztyn 2000.
• Kwapis Olaf, Do Rzymu! Sztuka i wielkie jubileusze (1300–1575), Warszawa 2014.
• Landowski Roman, Tczew w czasie i przestrzeni, Tczew 2008.
• Leone X. Finanza, mecenatismo, cultura. Atti di Convegno internationale Roma, 2–4 novembre 2015, a cura di Flavia Cantatore [i inni], t. I–II, Roma 2016.
• Lukas Tõnis, Die Domherren des Bistums Ősel–Wiek 1228–1563, w: Saare–Lääne piiskopkond/Bistum Ősel–Wiek, Haapsalu 2004.
• – Tartu toomhärrad 1224–1558, Tartu 1998.
• Mikołaj Kopernik i Warmia. O pamięci regionalnej w 550. rocznicę urodzin i 480. śmierci, red. Andrzej Kopiczko, Pelplin 2023.
• Müller-Blessing Inge Brigitte, Johannes Dantiscus von Höfen. Ein Diplomat und Bischof zwischen Humanismus und Reformation (1485–1548), „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1967/1968, 31/32.
• Pawluk Tadeusz, Kanonia warmińska Stanisława Hozjusza, „Prawo Kanoniczne” 1980, 23, nr 3–4.
• – Podstawy prawne objęcia biskupstwa warmińskiego przez Stanisława Hozjusza, „Studia Warmińskie” 1979, 16.
• Perlbach Max, Prussia scholastica. Die Ost- und Westpreussen auf den mittelalterlichen Universitäten, Braunsberg 1895.
• Poczet biskupów warmińskich, red. Stanisław Achremczyk, Olsztyn 2008.
• Polski słownik biograficzny, red. Władysław Konopczyński [i inni], t. II–LII, Kraków–Warszawa 1936–2018.
• Prowe Leopold, Nicolaus Coppernicus, Bd. I–II, Thorn 1883–1884, Neudruck: Osnabrück 1967.
• Ptaszyński Maciej, Czy reformacja w Polsce była luterańska? O polemikach antyluterańskich w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2019, 63.
• – Herzog Albrecht von Preussen, die polnische Eliten und die Reformation. Vom Umgang mit konfessioneller
• Diferenz, „Zeitschrift für Historische Forschung” 2019, 46.
• S. Maria dell’ Anima. Zur Geschichte einer „deutschen Stiftung” in Rom, hrsg. von Michael Matheus, Berlin 2010.
• Schäfer Karl Heinrich, Deutsche Notare in Rom am Ausgang des Mittelalters, „Historisches Jahrbuch. Im Auftrage der Görres-Gesellschaft” 1912, 33.
• Schmauch Hans, Die Bemühungen des Johannes Dantiscus um den ermländischen Bischofsstuhl, „Weichselland. Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins” 1937, 36.
• Schmidlin Joseph, Geschichte der deutschen Nationalkirche in Rom S. Maria dell’ Anima, Freiburg im Breisgau–Wien 1906.
• Sikorski Jerzy, Mikołaj Kopernik na Warmii. Chronologia życia i działalności, Olsztyn 2023.
• Skolimowska Anna, Korespondencja między Stanisławem Hozjuszem i Janem Dantyszkiem, w: Kardynał Stanisław
• Hozjusz (1504–1579). Osoba, myśl, dzieło, czasy, znaczenie, red. Stanisław Achremczyk, Jan Guzowski i Jacek Jezierski, Olsztyn 2005.
• – Przegląd korespondencji biskupa warmińskiego Jana Dantyszka z kanonikami Kapituły Katedralnej, w: Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, red. Andrzeja Kopiczki, Jacka Jezierskiego i Zdzisława Żywicy, Olsztyn 2010.
• Słownik biograficzny kapituły kolegiackiej w Dobrym Mieście, red. Jan Guzowski, Olsztyn 1999.
• Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, red. Jan Guzowski, Olsztyn 1996.
• Słownik biograficzny Pomorza Nadwislańskiego, t. I–IV, red. Stanisław Gierszewski, Zbigniew Nowak, Gdańsk 1992–1997.
• Sommerfeld Gustav, Die Brüder Alexander und Georg von Suchten, „Oberländische Geschichtsblätter” 1912, 14.
• Studieren im Rom der Renaissance, hrsg. von Michael Matheus, Rainer Christoph Schwinges, Zürich 2020.
• Szorc Alojzy, Dominium warmińskie 1243–1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, Olsztyn 1990.
• Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, red. Andrzej Kopiczko, Jacek Jezierski i Zdzisław Żywica, Olsztyn 2010.
• Wojtyska Henryk Damian, Papiestwo-Polska 1548–1563. Dyplomacja, Lublin 1977.
• Zins Henryk, W kręgu Mikołaja Kopernika, Lublin 1966.

Identifiers

DOI

10.51974/kmw-186136

Biblioteka Nauki

28765338