Geneza i przebieg przemian społeczno-religijnych w klasztorze trzebnickim w l. 1536-1639

• Authors: Anna Sutowicz

Abstracts

PL

W okresie reformacji opactwo cysterek trzebnickich przeżywało pogłębiający się kryzys o podłożu religijnym, społecznym i gospodarczym. Najostrzejszy wymiar załamania roli, jaką odgrywał ten ośrodek w Kościele i społeczeństwie śląskim, ujawnił się w osłabieniu liczebnym wspólnoty oraz zaniku aktywności jej zarządu na rzecz silnych rządów ksień w 1. poł. XVI w. Informacje o pierwszych reformach na tej płaszczyźnie połączonych ze zmianą strategii naboru do klasztoru można znaleźć w źródłach pochodzących z okresu urzędowania ksieni Katarzyny Mutschelnitz. Poczynając od lat 60-tych XVI stulecia najważniejsze funkcje klasztorne przechodziły w ręce nowego pokolenia mniszek, z których część rekrutowała się z niedawno osiadłych w księstwie oleśnickim rodów górnośląskich i opolskich lub spośród rodzin wielkopolskich. Pozostałe zakonnice reprezentowały miejscowy żywioł szlachecki o dawniejszym rodowodzie. Układ ten stał się tłem napięć wywołanych przede wszystkim polityką cesarską, zmierzającą do obsadzenia urzędów klasztornych, a zwłaszcza urzędu opackiego, poddanymi Korony Czeskiej. Konflikt na tle wyboru następczyni przełożonej Anny Jemiołowskiej w ostatniej dekadzie XVI wieku ujawnił determinację cysterek do obrony swojej tożsamości i swobody reformy wewnętrznej. Przebieg tego procesu spowodował opór księcia oleśnickiego, ale jednocześnie przyczynił się do ożywienia relacji cysterek z opactwem w Lubiążu, sprawującym nad nimi opiekę duchową. Ustalenie nowych faktów źródłowych pozwoliło na weryfikację dotychczasowych ustaleń na temat stron i przebiegu tego konfliktu, w którym najistotniejszą rolę odegrały nie różnice narodowościowe i stanowe mniszek, ale budząca sprzeciw czynników zewnętrznych i części elit klasztornych wizja odrodzenia jednego z najważniejszych ośrodków religijnych na Śląsku.

Keywords

PL

Opactwo w Trzebnicy; reformy cysterek; społeczeństwo śląskie; XVI wiek

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2021
• Volume: 135
• Pages: 5-38

Dates

published

2021

Contributors

author

Anna Sutowicz

References

• Bach A., Geschichte und Beschreibung des fürstlichen jungfraulichen Klosterschtiftes Cistercienser Ordens in Trebnitz, Neisse 1859.
• Barwicka-Makula A., Od wrogości do przyjaźni. Habsburgowie austriaccy wobec Polski w latach 1587-1592, Praca doktorska napisana pod kierunkiem dr. hab. Ryszarda Skowrona, Katowice 2013, https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/95002?id=95002.
• Bobowski K., Dyscyplina klasztorna w świetle uchwał kapituły generalnej cystersów, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań 2004.
• Bobowski, Rola konwentu cysterek trzebnickich w utrzymaniu polskości na Śląsku w dobie reformacji i kontrreformacji (próba nowego spojrzenia), „Studia i materiały z dziejów Śląska”, R. 1992, t. 20.
• Bobowski K., Wstęp, [w:] Źródła do dziejów klasztoru trzebnickiego (XVI-XIX w.), wyd. Tenże, Wrocław 1993.
• Borkowska M. OSB, Skład osobowy polskich klasztorów cysterek w XVII-XVIII w., [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań 2004
• Borkowska M. OSB, Słownik mniszek benedyktyńskich w Polsce, Tyniec 1989.
• Grüger H., Schlesisches Klosterbuch. Heinrichau, Zisterzienserabtei, „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms Uniwersität zu Breslau“, R. 1982, t. 23.
• Grüger H., Schlesisches Klosterbuch, Trebnitz. Zisterzienserinnenabtei, „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms Uniwersität zu Breslau“, R. 1982, t. 23.
• Häusler W. , Urkundensammlung zur Geschichte Fürstenthums Oels bis zum Aussterben der Piastischen Herzogslinie, Breslau 1883.
• Des Heil. Röm. Reichs genealogisch-historisches Adels-Lexicon […], opr. J. F. Gauhen, t. 1, Lipsk 1719.
• Herbarz i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów, ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie herbarza Niesieckiego i manuskryptów, t. 1, Lwów 1855.
• Lucae F., Schlesiens curieuse Denckwürdigkeiten, oder vollkommene Chronica von Ober- und Nieder-Schlesien […], cz. 1, Frankfurt nad Menem 1689.
• Monumenta Lubensia, wyd. W. Wattenbach, Breslau 1861.
• Pfotenhauer P., Der Adel des Fuerstentums Oels im XVI. Jahrhundert, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, R. 1887, t. 21.
• Ptak M., Przywileje ziemskie Księstwa Oleśnickiego z lat 1475-1534, „Studia z dziejów państwa i prawa polskiego”, R. 2009, t. 12.
• Regesty nowożytnych dokumentów klasztoru trzebnickiego, cz.1 (1501-1600), wyd. K. Bobowski, Wrocław 1995.
• Sękowski R., Opole. Rozwój przestrzenny miasta do końca XVII w. (Szkice i wypisy źródłowe), „Studia i teksty źródłowe z dziejów księstw opolskiego i raciborskiego”, R. 2013, z. 3.
• Sinapius J., Olsnographiae oder Eigentliche Beschreibung des Oelßnischen Fürstenthums in Nieder-Schlesien, t. 2, Lipsk 1706, wyd. L. Harc, Wrocław 2012, https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/37046/edition/38726/content.
• Sinapius J., Schlesische Curiositäten, darinnen die ansehnlichen Geschlechter des Schlesischen Adels mit Erzehlung des Ursprungs, der Wappen, Genealogien, t. 2, Lipsk-Wrocław 1728.
• Skobel P., Innere Reformen im Convent Magdalenerinnen zu Lauban, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, R. 1949, t. 7.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, red. B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1890.
• Stelmach R., Dokumenty do dziejów klasztoru trzebnickiego, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań 2004.
• Sutowicz A., Geneza i przebieg reformy życia wewnętrznego w klasztorze klarysek wrocławskich w okresie 1609-1677, „Studia Franciszkańskie” R. 2017, t. 27.
• Sutowicz A., Kultura religijna mniszek śląskich w okresie średniowiecza, Legnica 2016.
• Walter M., Z dziejów polskości klasztoru cysterek w Trzebnicy w latach 1589-1741, Wrocław 1957.
• Wąs G., Śląsk we władaniu Habsurgów, [w:] Historia Śląska, red. M. Czapliński i in., Wrocław 2002 (= „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 2364).
• Wutke K., Nationale Kämpfe im Kloster Trebnitz, cz. 1, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alerthum Schlesiens”, R. 1890, t. 24.
• Wutke, Nationale Kämpfe im Kloster Trebnitz, cz. 2, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, R. 1891, t. 25.
• Wyrwa A. M., Organizacja wewnętrzna w klasztorach cysterek polskiej prowincji cystersów w świetle statutów Edmunda od Krzyża z 1580 r., [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań 2004.
• Zedler J. H., Grosses vollstaendiges Universal-Lexicon, t. 45, Leipzig-Halle 1745.
• Von Żernicki E., Der Polnische Klein-Adel im 16.Jahrhundert, Hamburg 1907.

Identifiers

DOI

10.52204/np.2021.135.5-38

Biblioteka Nauki

2157698